مادرانگی‌های حضرت زهرا (س) برای امت

آمنه‌مستقیمی | شهرآرانیوز؛ از جلوه‌های زیبای سیره فاطمی (س)، دل‌سوزی‌های مادرانه ایشان برای امت است که تا پای جان بر سر آن ایستادند و تاریخ را وامدار ایثار مادرانه خویش کردند. از این‌رو، در دهه فاطمیه، با معصومه ظهیری، استاد حوزه و دانشگاه، جلوه‌هایی از این مادرانگی‌ها را بررسی کرده‌ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.

یگانه بانوی دو عالم در جمع چهارده معصوم (ع)

زهرای‌مرضیه (س) به‌عنوان بانوی برگزیده، در زبان و ادبیات قرآن و ائمه (ع) الگویی نه‌فقط برای جهانیان بلکه برای دوعالم معرفی شده‌اند. خدای متعال در آیه ۴۲ سوره مبارکه آل‌عمران خطاب به حضرت‌مریم (س) می‌فرماید: «ان ا... اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساء العالمین.» امام‌صادق (ع) ذیل این آیه فرمودند: «مریم (س) بانوی منتخب زمان خود بود برای ولادت عیسی (ع) با شرایط خاص، اما مادر ما زهرا (س) الگوی هر دو جهان است.»

روحیه اطاعت و قانون‌مداری

حضرت زهرا (س) وقتی پیراهن عروسی خودشان را بخشیدند، نگفتند برای احسان و انفاق و صدقه است، بلکه بیان کردند خدای‌متعال فرموده از آنچه دوست دارید، انفاق‌کنید و من این پیراهن را دوست داشتم. این‌ها جلوه‌های دین‌مداری و قانون‌مداری در سیره فاطمی (س) است، درحالی‌که ایشان تنها بانوی معصوم بودند.

خداباوری و آگاهی به زمان

مهم‌ترین خصیصه‌ای که حضرت‌فاطمه (س) را برگزیده کرده، خداباوری و آگاهی‌به‌زمان است. ایشان بانویی موقعیت‌شناس بودند، چنان‌که در مقاطع مختلف حمایت از آیین نبوی (ص) یعنی اسلام را به منصه‌ظهور رساندند. درحالی‌که کودکی بیش نبودند، ام‌ابی‌ها نام‌گرفتند؛ ام به‌معنای ریشه است و، چون از اصل و بنیاد دین که مظهر آن پیامبر (ص) بود، دفاع کردند، چنین لقبی یافتند.

ایشان دلارام نبی (ص) بعد از رحلت حضرت‌خدیجه (س) بودند و در همه احوالات با روش‌های مختلف اطاعت از پیامبر (ص) و اسلام را اثبات کردند. برای مثال، وقتی آیه نازل شد که پیامبر (ص) را به‌نام صدا نزنید و ایشان را یارسول‌ا... (ص) بخوانید، حضرت صدیقه (س) نیز چنین کردند، اما پیامبر (ص) خودشان از حضرت فاطمه (س) خواستند که پدر خطابشان کنند.

دفاع از ولایت نه‌تنها برای امت اسلامی، بلکه برای بشریت

از ویژگی‌های سیره حضرت‌زهرا (س) اهتمام به جهاد تبیین و دفاع از ولایت است. گاهی جامعه دچار نوعی سرخوردگی، تسامح و تساهل می‌شود که بعضی ارزش‌ها را نادیده می‌گیرد یا از آن‌ها غافل می‌شود؛ همچون مسئله غدیر که با وجود فراگیری و جامعیت در تبیین و معرفی آن در غدیر خم، از سوی امت نادیده گرفته شد.

باید توجه کرد که معرفی امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان وصی‌نبی (ص) منحصر به ۱۸‌ذی‌الحجه نیست و به‌کرات پیش از آن مطرح شده بود؛ مثل حدیث «انت منی بمنزلة هارون من موسی، الا انه لانبی بعدی» یا معرفی حضرت به‌عنوان علمدار و سفیر نبوی (ص) یا واقعه منا و قرائت سوره توبه یا حدیث «طیر مشوی» و... در وضعیتی، ولی خدا معرفی شدند، اما جایگاهشان را با تغافل نادیده انگاشتند و از ولایت ارتداد رخ داد، «ارتدالناس بعدالنبی (ص)» و فضای سکوت و نابخردی بر جامعه حاکم شد.

حلقه وصل نبوت و امامت

در حدیث قدسی ذکر شده است که اگر فاطمه (س) نبودند، پیامبر (ص) و امیرمؤمنان (ع) خلق نمی‌شدند. در اینجا کلمه «لولاک» معنا می‌یابد، چون درحالی‌که محور خلقت هستی پیامبر (ص) به‌عنوان خاتم‌النبیین (ص) است و نبوت با امامت استمرار می‌یابد، دفاع جانانه حضرت‌زهرا (س) از ولایت، حلقه وصل این دو جریان شد، وگرنه ماجرای تبدیل خلافت الهی به سلطنت دنیایی با ترور پشت در تمام می‌شد؛ اما ایشان ماجرا را به مسجد بردند و با آن خطبه، پیام ولایت را فراگیر و جهانی کردند؛ پیامی که نسل‌به‌نسل و عصربه‌عصر منتقل شده است.
این‌ها نشان می‌دهد روحیه مادرانه زهرای‌مرضیه (س) فقط به دفاع از پدر در زمان نبوت منحصر نمی‌شود، بلکه مدیریت مادرانه و دل‌سوزانه و از سر رحمت، مهربانی و ایثار، در تمام بهار کوتاه زندگی ایشان جریان و سریان داشته است.

خلقت شجره امامت از نسل زهرای‌مرضیه (ع)

شاید بُعد دیگر روحیه مادرانه حضرت زهرا (س) را بتوان در مراقبت از نسل امامت یافت. خدا حضرت‌زهرا (س) را به‌عنوان کوثر (خیر کثیر) به پیامبر (ص) عطا کرد (انا اعطیناک الکوثر) تا نسل امامت در دامان ایشان شکل بگیرد. مسئله‌ای که ما شیعیان به‌طور خاص مرهون و مدیون آن هستیم. ایشان به‌قدری به جایگاه امامت حساس بودند که حتی در وصیت‌نامه خویش به امام‌حسن (ع) و امام‌حسین (ع) سفارش کرده‌اند. همه ائمه (ع) برای مادر خود شأن الگویی قائل‌اند، چنان‌که امام‌زمان (عج) که خودشان فریادرس عالم هستند و حق به‌دست ایشان بر جهان غلبه می‌کند، در حدیثی فرمودند: در دختر پیامبر (ص) برای من الگویی حسنه است.

الگوبخشی به ائمه (ع)

مهم‌ترین بُعد الگوبخشی در روحیه فریادرسی و کنشگری مفید و مؤثر برای وحدت جهان اسلام و سیره مادرانه حضرت‌زهرا (س) است؛ زیرا جامعه نوپای اسلام بعد از رحلت پیامبر (ص) دچار تشتت و سرخوردگی و فراموشی از سنت‌های نبوی (ص) شد.

احیای این سنت‌ها و رجوع به آن‌ها و ایجاد وحدت در زمان امام‌زمان (عج) رخ می‌دهد و این حلقه اتصال فریادرسی از حضرت‌زهرا (س) تا امام‌زمان (عج) دو جهت دارد: یکی وراثت و دیگری روشمندی در کنشگری فعالِ اجتماعی. چون حضرت‌زهرا (س) مراقب احوال جامعه و به آن دغدغه‌مند بود، در جهاد تبیین به در خانه اصحاب و خواص می‌رفتند و غدیر را یادآور می‌شدند. این برای همه تاریخ و جهانیان تذکر و یادآوری است. حضرت زهرای‌مرضیه (س) حتی با سیره خودشان انتظار فرج را حول محور دفاع از ولایت و امامت شکل دادند.

گریه‌های حضرت‌زهرا (س) و رفتن ایشان به در خانه انصار و مهاجر

در ذیل روایت «ارتد الناس بعد النبی» که درواقع ارتداد از ولایت رخ داد، حضرت‌زهرا (س) از شیوه‌های اعتراضی و انتقادی و گله‌مندی به‌کرات استفاده کردند. از شیوه‌های ایشان نمایش مخالفت با وضعیت ایجادشده بود. قاعدتا، چون برای گریه باید کنار مزار پیامبر (ص) می‌رفتند، نه بیت‌الاحزان، ایشان با این اقدام، اعتراض به وضع موجود را علنی کردند؛ زیرا خواص جامعه وحدت و انسجام را رعایت نکردند و پراکنده شدند.

برخی شیوه‌های تبیینی حضرت‌زهرا (س) تداعی معانی بود، چنان‌که به بلال فرمودند: اذان بگو. درحالی‌که وی بعد از رحلت پیامبر (ص) اذان نمی‌گفت. اما حضرت‌زهرا (س) معتقد بودند صدای او زمان رسول‌خدا (ص) را برای مردم تداعی می‌کند و شاید آن‌ها از این راه غلط بازگردند.

خطبه فدکیه

شیوه دیگر مادرانگی ایشان برای امت، ایراد خطبه فدکیه بود که همه آورده‌های دین و آنچه را که پیامبر (ص) متحول کردند، خوانش کرده است. تبیین مسیر صعود جامعه پس از ظهور اسلام و انذار به بیدارباش و بازگشت از ارتداد از دیگر جلوه‌های مادری حضرت‌فاطمه (س) برای امت است.

آخرین شیوه آن حضرت در مادری برای امت، مصحف فاطمه (س) است که، چون جامعه تحمل پذیرش آن را نداشت، برای امام‌زمان (عج) به یادگار مانده است تا در عصر ظهور که مردم به بلوغ و تکامل عقل می‌رسند، در کنار مصحف امیرالمؤمنین (ع) عرضه شود.
توصیه می‌شود نسل‌جوان به مطالعه سیره حضرت‌زهرا (س) به‌ویژه در قالب کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی بپردازند و سبک زندگی فاطمی (س) را در ابعاد مختلف بررسی کنند.