بررسی فرازونشیب عملکرد رسانه ملی در پوشش جام جهانی فوتبال | جعبه جادو در جام‌جهانی چه نمره‌ای گرفت؟

محمد عنبرسوز  | شهرآرانیوز؛ مهم‌ترین رویداد فوتبالی جهان هر چهار سال یک بار، علاوه بر شور و هیجانی که در کشور میزبان در میان تماشاگران بازی‌ها به وجود می‌آورد و نیز داغ کردن مباحث فوتبالی در محافل دوستانه و شبکه‌های اجتماعی سرتاسر جهان، کارکرد مهم دیگری هم دارد؛ جام جهانی به طور طبیعی، تلویزیون‌های کشور‌های مختلف دنیا را نیز تقریبا به حالت آماده باش درمی آورد و در کنار ۶۴ بازی حدودا دوساعته‌ای که روی آنتن می‌روند، چند هزار ساعت برنامه مختلف به پوشش حواشی این مسابقات می‌پردازند.

تلویزیون ملی ایران نیز مانند دوره‌های قبل، پوشش کامل جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را در دستورکار قرار داده و چندین برنامه تلویزیونی مختلف تولید و روانه آنتن کرده است. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این برنامه‌ها حضور تیم ملی کشورمان در رقابت‌های جام جهانی فوتبال بود که تلویزیون باید نقش تسهیل کننده‌ای را در تحکیم وحدت ملی ایفا می‌کرد.

درمجموع صداوسیما در پخش مسابقات جام جهانی قطر نمره خوبی گرفته و عموم مردم از فراهم بودن امکان تماشای بازی‌ها به صورت‌های مختلف راضی به نظر می‌رسند. این در حالی است که بررسی وضعیت کیفی برنامه سازی در حاشیه این رقابت ها، دست کم در مقایسه با دو جام جهانی قبلی، پیشرفت جالب توجهی را نشان نمی‌دهد. امروز با توجه به برگزاری فینال جام جهانی بین آرژانتین و فرانسه، مروری داریم بر سایه روشن‌هایی از کیفیت پوشش حواشی و برنامه‌های مکمل مربوط به مسابقات جام جهانی قطر.

چالش کمیت و کیفیت

از نظر مدت زمان برنامه سازی، تلویزیون ایران در پوشش جام جهانی بسیار پرکار ظاهر شده است و به نظر می‌رسد که در اختصاص بودجه برای تولید برنامه‌های فوتبالی سنگ تمام گذاشته است. نتیجه سیاست گشاده دستانه سازمان، تولید برنامه‌های فوتبالی متنوع در شبکه‌های مختلف تلویزیون است که احتمالا به لحاظ کمی، رکورد طولانی‌ترین برنامه سازی حوزه فوتبال در یک بازه کمتر از یک ماهه را به خود اختصاص می‌دهد. هر سه شبکه اصلی تلویزیون، در کنار شبکه ورزش که وظیفه پرداختن به رقابت‌ها را برعهده دارد، برنامه‌های اختصاصی جام جهانی داشتند و برخی برنامه‌های صبحگاهی و برنامه‌هایی در شبکه خبر نیز بخش‌هایی بعضا مفصل را در ارتباط با این رویداد بزرگ ورزشی تدارک دیدند.

حجم زیاد برنامه‌ها باعث موازی کاری و تکرار مکررات در بین شبکه‌های تلویزیون شد. تجربه پوشش فوتبال در دو دهه اخیر ثابت کرده است که الگوی یک برنامه مرجع و پربیننده در کنار یکی دو برنامه کوتاه که با نگاهی خاص به حواشی فرافوتبالی می‌پردازند، در ایران بهتر جواب می‌دهد. این در حالی است که برنامه‌های طولانی مشابه با هم، نوعی موازی کاری را در پوشش تلویزیونی جام جهانی رقم زدند که می‌توانست با کاستن از کمیت به افزایش کیفیت این برنامه‌ها منجر شود. نکته مهمی که درباره این برنامه‌ها قابل ذکر به نظر می‌رسد، کیفیت ساخت دکور آن هاست.

به نظر می‌رسد که رسانه ملی در طراحی و ساخت دکور به بلوغ درخور توجهی رسیده و در این زمینه به درستی دریافته است که هزینه دکور یک هدررفت مالی نیست؛ بلکه نشانه‌ای از وجاهت برنامه و احترام به مخاطب محسوب می‌شود. به طور مشخص، دکور برنامه‌های فوتبالی شبکه‌های ۳ و ورزش، با استفاده از نماد‌های جام جهانی، باشکوه و چشم نواز ساخته شده اند و مخاطب را به تماشای تلویزیون ترغیب می‌کنند؛ هرچند دکور‌های مینیمال و ظریف هم می‌توانند در آینده و برای ایجاد فضا‌های صمیمی‌تر در حاشیه فوتبال، مورد توجه برنامه سازان قرار گیرند.

کارشناسان بی رمق

کارشناس فوتبالی یکی از مهم‌ترین عناصر ساخت ویژه برنامه تورنمنت‌های بزرگ است که از این بابت برنامه‌های دوره حاضر جام جهانی نمره خوبی دریافت نمی‌کنند. حتی با لحاظ کردن وضعیت اجتماعی کنونی و بی علاقه بودن برخی چهره‌ها و کارشناسان به حضور در برنامه‌های تلویزیون، باز هم سازندگان برنامه‌های جام جهانی می‌توانستند دست به انتخاب‌های بهتری بزنند.
طبیعی است که در هر دوره چند کارشناس تازه و کمتر شناخته شده به برنامه‌ها دعوت شوند، اما در دوره فعلی هیچ کارشناسی که ادبیات پرحرارت، لحن منحصربه فرد و نگاه متفاوتش را به مردم عرضه کند، وجود نداشت

تلویزیون ایران در بخش کارشناسان داخلی فوتبال، همچنان از جای خالی چهره‌ای مثل مرحوم حمیدرضا صدر رنج می‌برد و لازم است که به این بخش بیشتر توجه شود؛ زیرا توجه مردم به فوتبال چیزی نیست که رو به افول بگذارد و در رقابت‌های بعدی هم مخاطبان تشنه شنیدن نظرات شاخص کارشناسان فوتبالی خواهند بود.

در بخش مهمان‌های خارجی نیز به نظر می‌رسید که کل ماجرا درگیر نوعی رفع تکلیف و کم نیاوردن شده است؛ در حالی که احتمالا حتی دعوت اینترنتی از مهمان‌های سرشناس خارجی، بعضا هزینه‌های زیادی را به تلویزیون تحمیل می‌کند. برنامه سازانی که در این جام از کارشناسان خارجی دعوت کردند، صرف شناخته شده بودن را مدنظر قرار دادند و هیچ تلاشی برای بازکردن پای خبرنگاران ورزشی خارجی یا تحلیلگران برجسته دنیای فوتبال از خود به نمایش نگذاشتند. در عوض با مهمانان اینترنتی بی رمقی روبه رو بودیم که مصاحبه خود با تلویزیون ایران را بیشتر به چشم یک سرگرمی نگاه می‌کردند.

نونو گومژ، ستاره سابق تیم ملی پرتغال، در حالی با تلویزیون ایران صحبت می‌کرد که در حال حرکت با خودرو بود و وضعیت فاجعه بار نور محیط، ذوق مخاطب را کور می‌کرد. روته مولر نیز در حالی به تحلیل بازی ایران و ولز در تلویزیون ایران پرداخت که دوبار با صراحت اقرار کرد اصلا بازی را ندیده است و فقط شنیده که ایران با دو گل برنده این دیدار شده است. مابقی کارشناسان خارجی هم اگرچه اغلب اسم ورسم دار بودند، اما بیشتر زمان خود را به پیش بینی نتایج و تیم‌های صعودکننده، بیان جملات کلی درباره تیم‌ها و ابراز سلایق شخصی گذراندند و خبری از بحث‌های چالشی یا سؤال و جواب‌های پینگ پونگی نبود.

چهار به اضافه دو

در زمینه اجرای برنامه‌های فوتبالی جام جهانی ۲۰۲۲، چهار چهره شاخص به فعالیت پرداختند که دو تن از آن‌ها هم زمان بازی‌ها را نیز گزارش می‌کردند (از معدود اجرا‌های پیمان یوسفی چشم پوشی می‌کنیم.) زوج محمدحسین میثاقی و محمدرضا احمدی در شبکه ۳ و زوج رسول مجیدی و جواد خیابانی در شبکه ورزش، چهار مجری برجسته تلویزیون در این جام بودند که در میان آن‌ها جایگاه احمدی، به عنوان بهترین و معتمدترین مجری -گزارشگر فعال تلویزیون در دو سه سال اخیر، ممتاز است. مابقی چهره‌ها نیز تقریبا در حد و اندازه‌های همیشگی خودشان ظاهر شدند و به تعبیری کار را درآوردند. در کنار این چهار نفر اما، زوج علی مغانی و مهدی شریفی در ویژه برنامه «جام و مردم» سورپرایز ویژه تلویزیون در حاشیه این جام جهانی بود.

این دو چهره جوان و پرانرژی که قبلا هم در «ورزش و مردم» جسته و گریخته حضور می‌یافتند، در میزانسنی متفاوت (ایستادن دو مجری جلو یک میز با ارتفاع بلند)، به بررسی فشرده و جذاب حواشی مخابره شده از قطر می‌پرداختند. مغانی و شریفی با بیان روان، ضرباهنگ بالا در ادای جملات، پرهیز از حرف‌های اضافی و شوخی‌های بی مورد، تسلط بر زوایای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... مربوط به یک رقابت ملی و کوله بار ارزنده‌ای از اطلاعات که حاصل کنکاش مناسب آن‌ها در اخبار خارجی و شبکه‌های اجتماعی بود، توانستند نظر مخاطبان را جلب کنند؛ در حالی که از نظر کمی، زمان بسیار کوتاهی در اختیار داشتند.

احترام به سلیقه مردم

گزارشگری فوتبال در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، با نظر به ظرفیت‌های موجود، یکی از مهم‌ترین نقاط قوت رسانه ملی در یک ماه اخیر بوده است؛ جایی که مدیران تلویزیون نشان دادند در این زمینه قصد دارند بیشترین احترام را برای نظر مخاطبان قائل شوند. انتخاب‌های مدیران تلویزیون (از میان گزارشگران فعال) و نوع چینش آن‌ها در بازی‌های مختلف جام جهانی بسیار عاقلانه و واقع بینانه به نظر می‌رسید، به طوری که هیچ رنگ و بویی از مصلحت اندیشی و یا لجاجت در این انتخاب‌ها دیده نمی‌شد. مطابق انتظار، بیشترین بازی‌ها و مهم‌ترین دیدار‌های جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ را محمدرضا احمدی گزارش کرده است که این روز‌ها گزارشگر استانداردی برای رسانه ملی محسوب می‌شود و عموم مردم مشکلی با نوع گزارشش ندارند.

پیمان یوسفی و جواد خیابانی هم به وضوح خودشان را به روز کرده و با پرهیز از غلوکردن‌هایی که بعضا از ایشان سراغ داشتیم، توانستند میانگین اشتباهات یا عبارات نامتعارف خود را به کمترین حد ممکن برسانند. پیمان یوسفی توانست با دقتی شایسته تحسین، یک گزارش ماندگار و ملی را در بازی ایران و ولز، ارائه کند و جواد خیابانی نیز گزارش‌های خود را تقریبا بدون سوتی‌های همیشگی اش به سرانجام رساند؛ هرچند او در مقام مجری و کارشناس، با همان لحن و ادبیات همیشگی اش کار می‌کرد.

حذف یکی از گزارشگران عجیب و پر سر و صدای سال‌های اخیر از فهرست نامزد‌های گزارشگری برای جام جهانی و اختصاص دادن بازی‌های کم اهمیت به گزارشگر دیگری که مخاطبان چندان با لحن تصنعی او و فریاد‌های آزاردهنده اش هنگام به ثمر رسیدن گل ارتباط برقرار نمی‌کنند، تصمیم هوشمندانه مدیران تلویزیون بود تا رضایت حداکثری مخاطبان از گزارش‌های مسابقات جلب شود. حضور گزارشگران جوان و فرصت دادن به آن‌ها برای گزارش بازی‌های مهم نیز نوعی پشتوانه سازی آینده نگرانه از سوی مدیران تلویزیون بود؛ هرچند در میان جوان ترها، فرشاد محمدی مرام می‌توانست گزارش‌های بیشتری را در بازی‌های مهم‌تر برعهده بگیرد.