چرا آثار سینمایی درباره نام‌آوران ورزشی ساخته نمی‌شود؟ | جای خالی قهرمانان مشهدی در قاب تصویر

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ در طی سال‌ها آثار مختلفی درباره ورزشکاران و چهره‌های ورزشی شناخته شده جهان ساخته شده که با استقبال مردم نیز روبه رو شده است. از میان آن‌ها می‌توان به «من بولت هستم»، «دیگو مارادونا» و «سرالکس فرگوسن؛ هرگز تسلیم نشد» اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانیم مشهد و خراسان، دیاری قهرمان پرور هستند که ورزشکاران زیادی در سطح ملی و بین المللی را به خود دیده‌اند. اما آن چنان که باید به نسل جوان معرفی نشده اند.

بدون شک سرمایه گذاری برای ساخت آثار تصویری به ویژه مستند پرتره یکی از راه‌های مؤثر در معرفی این قهرمانان به مردم محسوب می‌شود. راهی که نه مسئولان ورزشی نه مسئولان فرهنگی چندان به آن توجه نکرده اند، به طوری که شاید بتوانیم تنها چند اثر محدود در رابطه با ورزشکاران را که چندان هم دیده نشده اند، در آرشیو‌ها پیدا کنیم. ما در این مسیر با تهیه کننده‌ها و فیلمسازان مشهدی سینمای ایران گفتگو خواهیم کرد تا درباره تلاش‌ها و زندگی چهره‌های مطرح ورزشی خراسان فیلم بیشتری ساخته شود. در نوشتار پیش رو، در گفتگو با صاحب نظران و متولیان این حوزه، دلایل ساخته نشدن آثار تصویری برای قهرمانان ورزشی شهرمان را بررسی کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.

تولید اثر فاخر، هزینه بر است

آرمین رهبر، فعال رسانه‌ای و مستندساز ورزشی، درباره ساخت اثر برای ورزشکاران خراسانی می‌گوید: تا به امروز برای ورزشکاران قهرمان خراسانی که گنجینه‌ای گران بها هستند، کار چندانی نشده است. شاید تنها چند اثر به طور جسته گریخته تولید شده باشد که نسبت به ارزش این افراد، بسیار ناچیز است. او با اشاره به مجموعه «نام‌ها و یادها» که حدود پانزده سال پیش برای پیشکسوتان ورزشی در صدا و سیما تولید شده بود، تأکید می‌کند: ساخت چنین آثاری باید هر چندسالی دوباره تکرار شود تا بتوانیم ورزشکاران را به عنوان الگو به نسل‌های بعدی معرفی کنیم.

رهبر درباره مشکلاتی که بر سرراه ساخت مستند‌های ورزشی وجود دارد، توضیح می‌دهد: تا پیش از دهه ۷۰ مسابقات ورزشی چندان از تلویزیون پخش نمی‌شد و دوربین هم به راحتی امروز دردسترس نبود تا اتفاقات و وقایع ثبت شود. از طرف دیگر با تغییر و تحولات صورت گرفته در سال‌های اخیر و حرکت به سمت دیجیتالی شدن، برخی آرشیو‌ها ازبین رفته است. آرشیو‌های خانگی خود ورزشکاران قهرمان نیز به چند قطعه عکس و چند روزنامه خلاصه می‌شود؛ بنابراین منابع تصویری ما بسیار محدود است، اما بازهم این موضوع نباید باعث شود که به ورزشکاران آن دوران نپردازیم.

این مجری برنامه‌های ورزشی تلویزیون خاطرنشان می‌کند: من فکر می‌کنم هنوز فرصت برای ساخت اثر درباره ورزشکارانی که دوره قهرمانی آن‌ها تا قبل از دهه ۸۰ بوده است وجود دارد. چون هم بازی‌های آن‌ها و خبرنگاران، کارشناسان و تماشاچیان آن مقطع، هنوز هستند و می‌توانند داستان هایشان را روایت کنند.

او تولید مستند فاخر و ماندگار را کاری پرهزینه  می‌داند و یادآور می‌شود: ساخت مستند فقط وظیفه صداوسیما نیست و خیلی از سازمان‌هایی که خارج از چارچوب صداوسیما درحال تولید مستند درباره موضوعات مختلف هستند، می‌توانند بر روی ساخت مستند‌های پرتره از شخصیت‌های مختلف ورزشی سرمایه گذاری کنند. رهبر ادامه می‌دهد: خوشبختانه روزنامه‌های کشور، آرشیو‌های خوبی دارند که می‌توان از آن‌ها در ساخت مستند استفاده کرد.

او با اشاره به منابع تصویری موجود از قهرمانان ورزشی سال‌های اخیر استان خاطرنشان می‌کند: الان ورزشکارانی مشغول فعالیت هستند که می‌توانند در آینده به عنوان الگو یا یک شخصیت بزرگ ورزشی معرفی شوند. ما باید به فکر آینده باشیم و از همین امروز شروع به تولید محتوا کنیم.
به نظر این مجری تلویزیون، فعالان رسانه‌ای می‌توانند در ساخت آثار ورزشی بسیار تأثیرگذار باشند.

ضرورت پای کار آمدن دستگاه‌های ورزشی

رهبر با اشاره به هزینه‌های زیاد ساخت مستند بیان می‌کند: من فکر می‌کنم باید دستگاه‌های مرتبط با ورزش، ردیف بودجه‌ای برای تولید مستند و نگهداری اسناد تصویری در نظر بگیرند. در واقع ما نیاز به یک کار جمعی داریم تا بتوانیم اثر قوی و ماندگاری تولید کنیم.

به نظر او نمی‌توان تنها از یک بخش انتظار داشت تا تمام بار تولید مستند ورزشی را به دوش بکشد. اداره کل ورزش، هیئت ورزشی، باشگاه ورزشی، فدراسیون ورزشی و... همه باید دست به دست هم دهند و هرکدام بخش و قطعه‌ای از تاریخ مرتبط با یک ورزشکار یا یک مجموعه و مکان ورزشی را ترسیم کنند.
این مجری تلویزیون تأکید می‌کند: اولین گام را دستگاه ورزش استان و کشور باید بردارد و پیشکسوتان و قهرمانانمان را شناسنامه دار کند. به این ترتیب فیلم سازان می‌توانند با دسترسی به این شناسنامه‌ها مسیر ساخت اثرشان را آغاز کنند. او درباره ساخته نشدن اثر موفق سینمایی درباره ورزشکاران نیز می‌گوید:

نه تنها در ایران، بلکه در سینمای جهان هم، اثری نداریم که به عنوان یک فیلم پرفروش مطرح شده باشد. به نظر من علت آن، شناخت کامل مردم از ورزشکاران است، آن‌ها انتظار دارند وقتی فیلم را می‌بینند تمام آنچه می‌دانند، در اثر نیز وجود داشته باشد. اما می‌بینیم، وقتی یک اثر درباره یک دانشمند، ادیب یا سیاست مدار ساخته می‌شود، چون اطلاعات مخاطبان از آن فرد محدود است، چنین انتظاری در ذهنشان شکل نمی‌گیرد. به نظر رهبر ساخت فیلم سینمایی با محوریت ورزشکاران، کار بسیار سخت و پرریسکی است، چون آگاهی و توقع درباره آن افراد زیاد است.
این مجری تلویزیون با تأکید بر اثربخشی بیشتر مستند پرتره در معرفی ورزشکاران خاطرنشان می‌کند: مستندی قابل باور است که به امروز متصل شود، نه اینکه فقط خاطره بازی باشد. مستند پرتره باید یک اثر آموزشی هم باشد تا ماندگار شود.

بهره گیری از مستندسازان جوان

مهدی آببر، مستندساز پیشکسوت مشهدی، با تأکید بر ضرورت مستندسازی از چهره‌های عالی ورزشی استان می‌گوید: اولین رسانه‌ای که باید به این موضوع توجه کند صداوسیماست. این سازمان برنامه‌های ورزشی زیادی دارد، ولی مستند ورزشی تولید نمی‌کند. ارگان دومی که وظیفه دارد در این سازمان قدم بردارد، سازمان ورزش و جوانان است که این نهاد هم کاری انجام نمی‌دهد. اصلی‌ترین بهانه آن‌ها نیز نداشتن پول و بودجه است. او تأکید می‌کند: لازم نیست، ۲۰۰ میلیون تومان به یک مستندساز شناخته شده داده شود تا اثری درباره ورزشکاران تولید کند، می‌توان با مبلغ کمتر، سفارش ساخت چنین آثاری را به مستندساز‌های جوان خیلی خوبی که در استان فعال هستند، ارائه داد. به این ترتیب، هم به جوانان فرصت دیده شدن داده ایم و هم آثار موفقی برای ورزشکارانمان تولید کرده ایم.

آببر مشکل ساخته نشدن آثاری درباره ورزشکاران را مدیریت نادرست و نداشتن جسارت می‌داند و یادآور می‌شود: ساخت مستند ورزشی کار سختی نیست، ولی به آن توجهی نمی‌شود، ما هم دیگر انگیزه‌ای نداریم که به سراغ مسئولان برویم و اصرار کنیم تا به این موضوع اهمیت بدهند، چون آنچه برای آن‌ها مهم است، به سلامت طی کردن دوران مدیریتشان و گرفتن چند تقدیرنامه است.

او ادامه می‌دهد: مشکل مستندسازی در مشهد، نبود پول نیست، البته پول هم بخشی از آن محسوب می‌شود، ولی بخش مهم تر، درست مدیریت کردن و علاقه داشتن است. اگر مدیریت درستی باشد من تعهد می‌دهم به عنوان ناظر با بهره گیری از فیلم سازان جوان از صد ورزشکار قدیمی و جدید مشهد، صد مستند با کمترین هزینه تولید کنم. این مستندساز درباره تهیه بودجه نیز می‌گوید: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند از طریق ارتباطاتش با اداراتی که بودجه فرهنگی دارند، پول لازم برای ساخت آثار مختلف را فراهم کند.

آببر ادامه می‌دهد: باید سازوکاری از طریق شهرداری فراهم و به مستندسازان پروبال داده شود تا هویت ملی شهرشان را ثبت کنند. او با تأکید بر ضرورت ساخت مستند درباره ورزشکاران خراسان توسط افراد بومی بیان می‌کند: اگر بودجه مختصری به مستندساز‌ها داده و دستشان باز گذاشته شود، آن‌ها می‌توانند آثاری تولید کنند که مشهد را در جهان مطرح کند. آببر به تأثیرگذاری مثبت معرفی قهرمانان ورزشی در جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از مسائل مهمی که در ورزش مطرح می‌شود روح جوانمردی و پهلوانی است که با به تصویر کشیدن این روحیه می‌توان اثرات مثبتی در جامعه گذاشت. اما متأسفانه الان ورزشکاران ما به شکل سلبریتی معرفی می‌شوند که اخلاق را در جامعه ترویج نمی‌کنند، چون خودشان اخلاق ندارند.

این مستندساز با تأکید بر ضرورت ساخت مستند پرتره و هویتی در زمانی که ورزشکار در قیدحیات است، یادآور می‌شود: مستندساز تا وقتی که خود ورزشکار زنده است می‌تواند روایت دسته اولی را پیش روی مخاطب قرار دهد، اما اگر خود او نباشد باید به سراغ روایت‌های دسته دوم و سوم برود. البته گاهی اوقات آن قدر دیر به سراغ یک سوژه می‌رویم که روایت‌های دسته دوم و سوم هم از دست می‌رود.

آمادگی حوزه هنری استان برای حمایت از آثار ورزشی

مجید عسگری، مدیر حوزه هنری خراسان رضوی، دو موضوع را به عنوان علت‌های اصلی نپرداختن به قهرمانان ورزشی استان مطرح می‌کند. او دراین باره توضیح می‌دهد: در فضای هنری کشور ما مسئله قهرمان پروری و نشان دادن قهرمانان به طورکلی مغفول مانده و بسیار کم به روحیه حماسی و پهلوانی پرداخته شده است. این اتفاق به سیاست گذاری هنری کشور برمی گردد و فقط به استان خراسان رضوی و مشهد هم محدود نمی‌شود.

عسگری خاطرنشان می‌کند: از طرف دیگر فضا‌های ورزشی بومی استان‌ها نتوانستند قهرمان‌های خودشان را به خوبی به فضای هنری معرفی کنند. اتفاقی که باعث غفلت هنرمندان شده است. به طوری که اگر امروز از جامعه هنری کشور بپرسید ۱۰ قهرمان ورزشی شهرشان را معرفی کنند، نمی‌توانند. در واقع بخشی از مشکل ساخته نشدن اثر درباره ورزشکاران به فضای هنری برمی گردد و بخش مهم آن به فضا‌های ورزشی و مسئولان ورزشی مربوط می‌شود که نتوانسته اند با جامعه هنری ارتباط گسترده‌ای بگیرند و ورزشکاران را معرفی کنند.

مدیرحوزه هنری خراسان رضوی یادآور می‌شود: متأسفانه برخورد هنرمندان با مسائل واقعی جامعه در حوزه‌های مختلف بیشتر آسیب شناسانه است تا اینکه بخواهند موفقیت‌ها را نشان دهند. این موضوعی است که باید درباره آن در جمع‌های نخبگانی و در میان هنرمندان بیشتر صحبت شود. عسگری درباره حمایت حوزه هنری استان از ساخت آثار ورزشی بیان می‌کند: ما رویداد سینماحماسه را برگزار می‌کنیم که مسئله دبیرخانه آن نشان دادن قهرمانان و قهرمان پروری است، بنابراین از فعالیت‌های مرتبط با قهرمانان ورزشی هم حمایت می‌کنیم، ولی متأسفانه بودجه‌های ما بسیار کم است که باعث شده، فعالیت هایمان محدود شود.

او ادامه می‌دهد: ما در حوزه هنری استان آمادگی حمایت از ساخت آثار ورزشی را داریم، ولی باید درباره عملیاتی کردن آن با مراجع ذی صلاح بیشتر صحبت کنیم. در واقع اگر دغدغه‌های مالی حوزه هنری برطرف شود، قطعا یکی از موضوعاتی که می‌توان به آن پرداخت، ورزشکاران و قهرمانان استان و مشهد است که بسیار مورد استقبال مخاطبان هم قرار خواهد گرفت.