درباره زنده یاد غلامعلی کاشانی، هنرمند برجسته تئاتر، تلویزیون و سینما | قربت در هنر، غربت در مرگ
غلامعلی کاشانی قبل از انقلاب از هنرمندانی بود که بیشترین آثار را با موضوع انقلاب اسلامی و مبارزه با رژیم شاهنشاهی بر روی صحنه تئاتر برد.
سید جواد اشکذری | شهرآرانیوز؛ غلامعلی کاشانی با نام مستعار علی حمیدی از هنرمندان سرشناس قدیمی تئاتر، تلویزیون و سینمای مشهد بود که نقش بسزایی در تولید و اجرا در هنر انقلاب اسلامی داشت. او قبل از انقلاب از هنرمندانی بود که بیشترین آثار را با موضوع انقلاب اسلامی و مبارزه با رژیم شاهنشاهی بر روی صحنه تئاتر برد. این هنرمند پیشکسوت فقید مشهدی بعد از انقلاب نیز در عرصه سینما و تلویزیون در آثار بسیاری فعالیت داشت. او سال‌ها به عنوان مدرس فیلم نامه‌نویسی در مشهد فعالیت و شاگردان بسیاری را هم در این عرصه تربیت کرده است. زنده‌یاد حمیدی ۱۰ روز پیش بر اثر سکته قلبی درگذشت و در سکوت خبری رسانه‌های استان و کشور در قطعه هنرمندان بهشت رضا (ع) به خاک سپرده شد. در این نوشتار نگاهی به بخشی از هنر او در تئاتر، تلویزیون و سینما داریم.
«ابوذر»، نقطه آشنایی با تئاتر
زنده یاد علی حمیدی مانند بسیاری از هنرمندان برجسته عرصه تصویر مشهد هنرش را از صحنه‌های تئاتر آغاز کرد. او در عرصه هنر‌های نمایشی دستی در نگارش و کارگردانی داشت و در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، بازی‌های درخشانی از او به یادگار ماند. سال ۱۳۴۸ نمایشنامه «بار دیگر ابوذر» به کارگردانی داریوش ارجمند نقطه آشنایی علی حمیدی با دنیای هنر‌های نمایشی شد. او در این زمینه بر این نظر است: «روح ناآرام و ستیزه جویانه ابوذر علیه مال اندوزان و اشرافیگری نقطه قوت و سرلوحه فعالیت‌های هنری نزدیک به نیم قرن من شد. هنرمندانی، چون داریوش ارجمند و رضا صابری بیشترین تأثیر را در عرصه فعالیت‌های هنری من داشته اند.» او در سال ۵۴ به گروه تئاتر پارس به سرپرستی غلامحسین صابری پیوست و سرپرستی بخش نوجوانان گروه را برعهده گرفت.
او در این گروه که زیرنظر اداره آموزش تئاتر مشهد فعالیت می‌کرد، چند نمایشنامه کارگردانی کرد. زنده یاد حمیدی در سال ۵۴، نمایش «سفر» را در نخستین جشنواره تئاتر جوانان مشهد به دبیری داوود کیانیان روی صحنه برد که در این رویداد، «سفر» به عنوان اثر برتر و علی حمیدی به عنوان کارگردان موفق و بااستعداد معرفی شد. او در ۵۵ نمایشنامه «بام‌ها و زیربام ها» را کارگردانی کرد که با بازیگرانی، چون علیرضا سوزنچی و فریبا داوودی در سالن مرکز آموزش تئاتر مشهد اجرا شد. او سال بعد در تئاتر «چگونه بیست ماهی میان ۱۰ نفر تقسیم می‌شود؟» به نویسندگی داوود کیانیان در سالن هلال احمر مشهد روی صحنه رفت. در این نمایش علی حمیدی در کنار بازیگرانی، چون علی راستگو، بهرام خاراباف، ناصر نیک آموز و حمید کیانیان به ایفای نقش پرداخت.
دوقلو‌های به هم چسبیده
مرحوم حمیدی در بین هنرمندان بیشترین آثار نمایشی اش با زنده یاد انوشیروان ارجمند همکاری و اجرا کرده است. او در این زمینه در گفت وگویی بیان می‌کند: «آن قدر با یکدیگر صمیمی بودیم که ما را دوقلو‌های به هم چسبیده نامیده بودند. در خلوت همدیگر، نزاع و مشاجرات پرشوری را دامن می‌زدیم و حاصل دفاعیاتمان بین تئاتر بااصالت و تئاتر آوانگارد، بین نظرات استانیسلاوسکی و برتولت برشت منجر به آثاری ماندگار جذاب و پرشور می‌شد. آن دوست دیرینه و آن یار گرمابه و گلستان کسی نبود جز انوشیروان ارجمند.»
وی در بخشی دیگر از خاطراتش بیان کرده است: «طی سال‌های دهه ۵۰ تا ۶۰ بیشتر روزها، هفته‌ها و ماه‌های خود را در کنار
انوشیروان ارجمند گذراندم و حاصل این تعامل و ارتباط آثاری شد، چون «چوب به دست‌های ورزیل»، «ولدکشته»، «رامرودی ها»، و «فردوسی تابرانی».» نمایش «رامرودی ها» از مهم‌ترین آثار علی حمیدی به شمار می‌آید که در هیاهوی پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت و در سال ۵۶ در جشنواره سراسری تهران به عنوان اثر برتر شناخته شد. در این نمایش که سه روز در تالار سنگلج روی صحنه رفت و با استقبال بی نظیری همراه شد، با بازیگرانی، چون تیمور قهرمان، رضا صابری، انوشیروان ارجمند، مصطفی هنرور، علیرضا سوزنچی و علی آزادنیا هم بازی بود.
همچنین زنده یاد حمیدی در نمایش «چوب به دست‌های ورزیل» به کارگردانی انوشیروان ارجمند و رضا صابری که در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی به مدت یک ماه در تالار هلال احمر مشهد به نمایش درآمد، در کنار هنرمندانی، چون انوشیروان ارجمند، علیرضا سوزنچی، محمد تقی نژاد، بهمن حافظیان، محسن کریمی و غلامرضا بایزانمنش بازی کرد. نمایشنامه «ولدکشته» به کارگردانی انوشیروان ارجمند از دیگر آثار با بازی درخشان حمیدی است که در سالن هلال احمر مشهد روی صحنه رفت. این اثر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از نخستین نمایش‌هایی بود که از مبارزه علیه فئودال‌ها دفاع می‌کرد و در سال‌های ۷۵ تا ۷۸ با استقبال کم نظیری همراه شد.
بازی زیر آتش
زنده یاد حمیدی در فیلم و تله فیلم‌های بسیاری به عنوان بازیگر، بازی گردان، فیلم نامه نویس و مدیر تولید فعالیت کرد. زنده یاد حمیدی در ابتدای سال ۸۰ فیلم نامه سریال «مجموعه» را نوشت که با حمایت صداوسیمای مرکز استان خراسان در پاییز و زمستان همان سال، به کارگردانی جواد عابدی و جواد اصلانی در ۵۲ قسمت سی دقیقه‌ای تولید شد و با نقش آفرینی جواد عابدی و حسین معلومی و تنی چند از بازیگران توانمند خراسان روی آنتن رفت. این هنرمند فقید مشهدی در سال ۸۰ فیلم نامه سریال «قصه‌های آبادی» را نوشت که توسط مهدی رضازاده کارگردانی شد.
او در این سریال که با بازیگرانی، چون جواد عابدی، حسین طاهری، علیرضا سوزنچی، احمد ریحانه، محمد الهی، احمد طاهونچی، جواد محمدزاده و تیمور قهرمان روی آنتن رفت، به عنوان بازی گردان نیز فعالیت داشت. او بهار سال ۸۲ در فیلم سینمایی «زیر آتش» به تهیه کنندگی جواد شمقدری و نویسندگی و کارگردانی شهاب ملت خواه در کنار رضا کمال علوی، محمد ملتجی، محمد تقی نژاد و غلامرضا عارف نژاد بازی کرد. حمیدی در همین سال‌ها فیلم نامه «باتلاق» را با مهدی رضازاده نوشت و آن را برای کارگردانی به او سپرد. این هنرمند فقید در این فیلم در کنار منصور خاکی،
حسین انصاری، حسام حصاری، شاپور ترکمن سرابی، محمد ملتجی و احمد طاهونچی به ایفای نقش پرداخت. این فیلم اولین اثر نوددقیقه‌ای بود که به سفارش حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی ساخته شد. او همچنین در فیلم سینمایی «هشت چهار» به کارگردانی علی بیابانی از شبکه ۲ صداوسیما روی آنتن رفت. او علاوه بر ایفای نقش، جانشینی تولید را نیز برعهده داشت. این فیلم روایت داستان چند دانشجوست که قصد دارند فیلمی درباره بمباران شیمیایی سردشت در هشتم تیرماه سال ۶۴ بسازند. از دیگر آثار
زنده یاد حمیدی می‌توان به فیلم «تنگ بلور» به عنوان نویسنده و مدیرتولید، مستند «توس، سرزمین فرهنگ» به عنوان مدیرتولید و بازیگر و فیلم «سلام به انتظار» به عنوان بازیگر اشاره کرد.
بازی گردانی «صفورا» از خراسان تا تهران
«صفورا» از اتفاقات خوب سریال سازی مشهد در دهه ۸۰ به شمار می‌آید که زنده یاد حمیدی به عنوان بازی گردان در موفقیت آن نقش بسزایی داشته است. این سریال به نویسندگی منصور انوری و کارگردانی علی سخدری در صداوسیمای مرکز خراسان تولید شد. در این مجموعه تلویزیونی احمد فجر، علیرضا ضیاءچمنی، جواد کامل، حسام حصاری، رضا جوان و مرتضی ملتجی در کنار بازیگران تهرانی به ایفای نقش پرداختند. این سریال در سال ۱۳۸۴ به مدت ۱۱۰۰ دقیقه تولید شد و در شانزده قسمت پنجاه دقیقه‌ای ابتدا از شبکه استانی سیمای خراسان و یک سال بعد از شبکه ۲ سیما پخش شد. علی حمیدی در خاطراتش درباره «صفورا» می‌نویسد: «من در مرحله تولید این اثر در جاده کلات دچار سکته شدم و به همراه کارگردان تصادفی کردیم که ۲۴ بخیه روی دست راستم به یادگار گذاشت.»
جواد کامل، بازیگر تئاتر و تلویزیون مشهدی که آخرین همکاری اش با زنده یاد حمیدی در سریال «صفورا» بود، می‌گوید: «در این سریال بودیم که در پلانی به مشکل خوردم. نمی‌توانستم با کارگردان ارتباط برقرار کنم. تا آن زمان سابقه نداشت برداشت‌های من بیشتر از یک بار باشد. داشتم فشار زیادی را تحمل می‌کردم. استاد حمیدی به عنوان بازی گردان با لبخندی مقابلم ایستاد و گفت: آرام باش و روی نقشت تمرکز کن. حق داری حرف کارگردان را متوجه نشوی. مدیوم تلویزیون را کنار بگذار و سینمایی بازی بکن. حرف کارگردان این است، اما نمی‌تواند آن را به خوبی منتقل کند. او فوت استادی را یادم داد تا آن روز راحت‌تر مقابل دوربین قرار بگیرم.»
تولید یک اثر سینمایی سخت
زنده یاد علی حمیدی در سال ۱۳۸۶ دوره پرتلاشی را در عرصه سینما و تلویزیون گذراند. فیلم سینمایی «استخونای بابام» به کارگردانی سیدمهدی رضازاده از مهم‌ترین آثار او به شمار می‌آید که در این سال در مشهد تولید شد. او با نویسندگی و مدیرتولیدی «استخونای بابام» که در بهمن ماه ۱۳۸۹ در سینما‌های ایران اکران شد، توانست با مهارتش، جای خود را میان اهالی سینما مطرح کند. این فیلم کمدی که از تولیدات سینمایی مشهد در دهه ۸۰ است، داستان فرزندان حاج محمود قربانی است که پس از ۵۲ سال و بدون آشنایی با یکدیگر، برای تقسیم میراث پدر، در مشهد گردهم می‌آیند. حمیدی درباره «استخونای بابام» به نگارنده گفت: «تولید این فیلم که در آن زمان در مشهد کاری سنگین و سخت بود، تجربه حرفه‌ای موفقی برایم به شمار می‌آمد. همکاری در کنار بازیگران بزرگ و باتجربه‌ای نظیر داریوش ارجمند، اکبر عبدی، گوهر خیراندیش و رضا توکلی توانست سطح کاری ام را متحول کند.»
نگارش یکی از فیلم‌های تأثیرگذار کشور
با درخشش «استرداد» در سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر نام علی حمیدی بر سرزبان‌ها افتاد. هرچند در سال ۹۰ نام علی رضا طالب زاده در کنار «استرداد» در جمع نامزد‌های سیمرغ جشنواره قرار گرفت، اما بسیاری از سینماگران مشهدی می‌دانستند که فیلم نامه اولیه این اثر تاریخی توسط علی حمیدی و مهدی رضازاده نوشته شده است. این فیلم که دو سال بعد در سینما‌های مشهد اکران شد، یک درام تاریخی درباره وقایع جنگ جهانی دوم و مسائلی است که پای نیرو‌های متفقین را به ایران باز کرد و در آن به ماجرای پرداخت غرامت به ایران اشاره می‌شود.
مرحوم حمیدی درباره نگارش «استرداد» گفت: «طرح اولیه فیلم نامه، به دنبال کار تحقیقاتی ام درباره عملکرد جنبش چپ طی صد سال اخیر خلق شد که به موضوع طلب یازده تن طلای ایران از شوروی می‌پرداخت که قرار بود توسط شوروی بابت بدهی از جنگ جهانی دوم به ایران داده شود. این فیلم نامه را با مهدی نوشتیم و با وساطت جواد شمقدری فیلم نامه را به محسن حاج علی اکبری رساندیم. خوش حالم که به این تحقیقِ از چشم‌ها دور مانده و زیرخروار‌ها داستان بی خود مدفون شده پرداختم.» رضا گلچین، فیلم ساز مشهدی که هنوز درگذشت علی حمیدی را باور نکرده، بر این نظر است:
«مرحوم حمیدی هنرمندی واقعی در عرصه تئاتر و سینمای حرفه‌ای بود که به صورت تخصصی به سینما اشراف کامل داشت. او با «استرداد» ثابت کرد فیلم نامه نویس حرفه‌ای سینماست و برخلاف خیلی از مدعیان این حرفه را تخصصی بلد است. هرچند دست مهدی رضازاده در نگارش این فیلم نامه دل نواز بود و حتی علی غفاری هم دستی بر آتش داشت، اما بدون شک ریشه و اساس سناریوی فیلم از شادروان علی حمیدی بود. استرداد برخلاف متون سینمایی آن زمان ایران از چفت وبستی دقیق و حرفه‌ای برخوردار بود.» او در ادامه خاطرنشان کرد: «جایگاه علی حمیدی را کسی نمی‌تواند پر کند و تا ابد در تاریخ تئاتر و سینمای مشهد ماندگار خواهند ماند.»
بازگشت به ادبیات نمایشی
از آخرین آثار زنده یاد علی حمیدی که در دهه ۹۰ نوشته شد و توسط کارگردانان بسیاری در مشهد و شهر‌های دیگر کشور روی صحنه رفت، نمایشنامه «بچه‌های خورشید» بود. این اثر توسط انتشارات «ضریح آفتاب» به چاپ رسید و بار‌ها تجدید چاپ شد. او درباره این اثر که به نوعی آخرین یادگار مکتوبش در عرصه تئاتر به شمار می‌آید، گفته است: «وقتی شروع به نوشتن «بچه‌های خورشید» کردم، تلاشم این بود که نمایشنامه‌ای بنویسم موزیکال در ژانر کودک و نوجوان؛ نمایشنامه‌ای که در عین داشتن بیانی بسیار ساده، دارای مضمونی ناب باشد.» وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: «مضمونی که به تهاجم فرهنگی و مقاومت باغبانی دنیادیده، دختر گل فروشی جوان، پرنشاط و با بصیرت و سایر بچه‌ها می‌پردازد. فرمت موسیقایی و شعرگونه‌ای به آن دادم و شد آنچه که باید می‌شد.»
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
