کدام شهر‌های خراسان‌رضوی شدت سیل‌خیزی در آن‌ها بسیار است؟

به گزارش شهرآرانیوز، هادی معماریان با اشاره به روز جهانی آب اظهار داشت: کمپین روز جهانی آب برای سال ۲۰۲۳ مدت‌هاست فعال شده است. امسال، تمرکز سازمان ملل متحد بر تسریع تغییرات برای حل بحران آب و مسئله فاضلاب است. این کمپین جهانی با نام «خود تغییر باش»، مردم را تشویق می‌کند تا در زندگی خود برای تغییر نحوه استفاده، مصرف و مدیریت آب اقدام کنند. دستور کار اقدام آب نیز مجموعه‌ای از تعهدات داوطلبانه دولت‌ها است.

دانشیار و عضو گروه پژوهشی خشکسالی و تغییر اقلیم در دانشگاه بیرجند بیان کرد: شرکت‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، ائتلاف‌ها و اعضای عمومی، بسیج شده‌اند تا پیشرفت سریعی را در راستای رسیدن به اهداف مورد توافق بین‌المللی آب و فاضلاب، به ویژه هدف ششم توسعه پایدار (SDG ۶) یعنی آب و فاضلاب برای همه تا سال ۲۰۳۰ ایجاد کنند.

این کارشناس حوزه آب و خاک با بیان اینکه جهان در حال حاضر به طور جدی از مسیر هدف SDG ۶ یعنی آب و جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب برای همه تا سال ۲۰۳۰ خارج شده است، اظهار کرد: آخرین داده‌ها نشان می‌دهد که دولت‌ها باید به طور متوسط چهار برابر سریع‌تر کار کنند تا به موقع به این هدف برسند.

معماریان عنوان کرد: اختلال عملکرد در سراسر چرخه آب باعث تضعیف پیشرفت در همه مسائل مهم جهانی، از سلامت گرفته تا گرسنگی، برابری جنسیتی تا مشاغل، آموزش و پرورش تا صنعت، بلایا تا صلح می‌شود.

این فعال زیست‌محیطی افزود: در این راستا تغییر سریع و دگرگون کننده‌ای مورد نیاز است و همه می‌توانند نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. قطعاً هر اقدامی - مهم نیست چقدر کوچک - تفاوت ایجاد خواهد کرد. مطالعات نشان می‌دهد که چهار دسته از عوامل در ایران شامل عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی، کشور را از رسیدن به توسعه پایدار بازداشته است.

معماریان مهمترین مشکلات محیط زیستی را شامل بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی با کسری مخزن تجمعی بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب، فرسایش شدید خاک (بیش از ۱۰ تن در هکتار در سال) و گرد و غبار، آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی، آلودگی هوا به دلیل خودرو‌های فرسوده و مصرف سوخت‌های غیراستاندارد در خودرو‌ها و صنایع اعلام نمود.

وی همچنین از بین رفتن پوشش گیاهی به دلیل تخریب منابع طبیعی و خشکسالی‌های ممتد، نداشتن برنامه‌ای جامع در موضوع کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و تجارت کربن، عدم اجرای سیاست‌های سازگاری با تغییر اقلیم، کشاورزی سنتی و فرسوده بدون نگاه آینده‌نگر به فناوری‌های سبز و نوین، کاهش شدید تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری، سدسازی‌ها و انتقال آب بین حوضه‌ای، از بین رفتن دریاچه‌ها و تالاب‌های طبیعی، مشکلات مربوط به دفع زباله‌ها و تصفیه فاضلاب و ... را به عنوان دیگر مشکلات محیط زیستی اعلام کرد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: مسلماً همه یا تعدادی از عوامل گفته شده می‌تواند کشورمان را از رسیدن به اهداف توسعه پایدار و به خصوص هدف ششم آن که مستقیماً با مسئله آب در ارتباط است بازدارد. به نظر می‌رسد بر اساس شعار روز جهانی آب یعنی «خود تغییر باش» باید یک بازنگری کلی در رفتار محیط زیستی خودمان داشته باشیم. تا خود نخواهیم، تغییرات ایجاد نخواهد شد. این تغییرات فقط رفتار ما را عوض نخواهد کرد، بلکه بر رفتار اعضای خانواده، دوستان، همکاران و مدیران و حکمرانان این جامعه نیز مؤثر خواهد بود و تغییر رفتار جامعه منجر به اصلاح روند‌ها خواهد شد.

این کارشناس حوزه آب و خاک در ادامه گفت: در حال حاضر، ۸۰ درصد عرصه‌های سیل‌خیز خراسان رضوی با خطر سیل‌خیزی متوسط تا زیاد و زیاد تا خیلی زیاد روبرو هستند.

وی با بیان اینکه مساحت خراسان رضوی در حدود ۱۱.۶ میلیون هکتار و با گستردگی و حاکم بودن اقلیم خشک و نیمه خشک است، تصریح کرد: بیش از ۷۰ تا ۷۵ درصد مساحت خراسان رضوی، از متوسط بارندگی حدود ۲۰۸ میلی‌متر و دمای متوسط حدود ۱۶ درجه سانتی‌گراد (بر اساس آمار ۲۰ ساله)، برخوردار است.

معماریان عنوان کرد: وجود صحرای بزرگ قره‌قوم کشور ترکمنستان موجب شده شمال خراسان رضوی که از شرایط اقلیمی مناسبی برخوردار است در معرض تخریب زمین و بیابان‌زایی قرار بگیرد. شمال خراسان رضوی از نظر طبیعی، با حدود یک میلیون هکتار اراضی جنگلی (حدود ۸.۴ درصد مساحت استان و یک دوازدهم سطح جنگل‌های کشور) و همچنین با داشتن ۵/۵ میلیون هکتار رخساره بیابانی (یک ششم اراضی بیابانی ایران) نیز دارای شرایط مستعد بیابان‌زایی است.

این استاد دانشگاه گفت: اگرچه سرانه بیابانی شدن در کشور و همچنین خراسان رضوی در حدود نیم هکتار اعلام شده، اما سرانه جهانی بیابانی شدن دو دهم هکتار در نظر گرفته شده است. در حال حاضر، ۸۰ درصد عرصه‌های سیل‌خیز استان با خطر سیل‌خیزی متوسط تا زیاد و زیاد تا خیلی زیاد روبرو هستند که شهرستان‌های تربت‌جام، تربت‌حیدریه، مشهد و کاشمر از جمله شهر‌هایی هستند که شدت سیل‌خیزی در آن‌ها زیاد و خیلی زیاد است.

معماریان همچنین خاطرنشان کرد: از نظر فرسایش بادی ۱.۶ دهم میلیون هکتار سطح خراسان رضوی به طور مستقیم تحت تأثیر کانون‌های بحران فرسایش بادی قرار دارد که نسبت به سطح کشور ۱۱.۸ درصد سطح استان، تحت تأثیر فرسایش بادی است.

وی در همین خصوص اذعان کرد: در شمال شرق شهرستان سرخس و در غرب، جنوب غربی و جنوب استان شهرستان‌های سبزوار، کاشمر، بجستان، خواف و نیشابور از جمله مناطقی هستند که فرسایش خاک در آن‌ها بسیار زیاد است.

این فعال زیست‌محیطی افزود: علاوه بر فرسایش خاک، در برخی از دشت‌های خراسان رضوی نیز، زمین به واسطه برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمین، دچار نشست شده که می‌توان به نشست ۶۰ سانتی‌متری دشت مشهد و یا ۷۰ سانتی‌متری دشت نیشابور (به طور متوسط سالانه) اشاره نمود.

وی افزایش تعداد چاه‌ها، تبدیل کاربری اراضی از مرتعی و جنگلی به کشاورزی و مسکونی و شور شدن اراضی را از دیگر عوامل انسانی بیابان‌زایی در استان خراسان رضوی دانست و تصریح کرد: دشت‌های مشهد، بجستان، کاشمر، نیشابور، سبزوار و درگز با خطر شور شدن اراضی کشاورزی روبرو هستند.

معماریان بیان کرد: بر اساس بررسی‌ها و نقشه‌ها، متوسط فرسایش آبی استان در سال حدود ۱۴ تن در هکتار و میزان کل فرسایش خاک در استان حدود ۱۶۰ میلیون تن در سال است. رسوب ورودی به مخازن سد‌های استان دارای روند رو به افزایش (با نرخ رشد سالانه ۳ تا ۶ درصد) بوده به طوری که در دوره آماری ۳۵ ساله، میانگین رسوب ورودی به مخازن سد‌های استان تا حدود ۳ برابر افزایش داشته است.

این کارشناس حوزه آب و خاک افزود: با نگاهی به نقشه‌های فرونشست زمین و نرخ فرونشست سالانه در بلوک‌های مختلف مطالعاتی در می‌یابیم که دشت‌های استان از وضعیت نامطلوبی برخوردار و در برخی از مناطق از نرخ بالای فرونشست سالانه برخوردارند. به عنوان مثال، مناطقی در دشت کاشمر مانند اطراف قنات کسرینه، میزان فرونشست زمین بین ۲۲۰ تا ۲۴۰ میلی‌متر در سال است. در بازه زمانی بررسی فرونشست زمین در خراسان رضوی، دامنه فرونشست در دشت‌های خواف، باخرز و زاوه تا ۱۲۰ میلی‌متر در سال برآورد شده است.

معماریان همچنین اظهار کرد: دشت سبزوار نیز با میانگین سالانه ۱۰۰ میلیمتر فرونشست، وضعیت مشابهی دارد. سایر دشت‌ها از جمله، دشت مشهد چناران (۱۶۰ تا ۲۲۰ میلیمتر در سال)، دشت نیشابور (۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیمتر در سال)، دشت کاشمر و خلیل‌آباد (۱۲۰ تا ۲۴۰ میلیمتر در سال)، بردسکن (۱۰۰ تا ۲۲۰ میلیمتر در سال) و دشت رباط سنگ (۱۸۰ تا ۲۴۰ میلیمتر در سال) و دشت تربت‌جام و فریمان (۱۲۰ تا ۱۸۰ میلیمتر در سال) در وضعیت بحرانی قرار دارند. این بدان معناست که در صورت تداوم خشکسالی اقلیمی و برداشت از منابع آب زیرزمینی، روند فرونشست نیز تداوم داشته و منتهی به تخریب بدون بازگشت آبخوان‌ها می‌شود.