روایتی از تجربه موفق تصفیه آب خاکستری در  یک دبستان مشهدی | عاقبت روشن برای طلای خاکستری

به گزارش شهرآرانیوز، اسم «آب خاکستری» و تصفیه فاضلاب را که‌ می‌شنوید، به یاد چه چیزی می‌افتید؟ گلاب به رویتان، تصویر فاضلاب سرویس بهداشتی در ذهنتان نقش می‌بندد و رو ترش می‌کنید؟ این تصور درستی نیست. تعریف جهانی می‌گوید که همه پساب‌های خانگی به جز فاضلاب توالت، آب خاکستری هستند. این آب امکان تصفیه و استفاده دوباره را دارد؛ نه فقط در تصفیه خانه‌های بزرگ شهری، بلکه در خانه ها، ادارات، بازارها، مدارس و.... روایت ما از تجربه موفق یکی از اندک نمونه‌های مشهدی آن و آمار‌های شگفت انگیز کاهش مصرف آب را که بخوانید، «چقدر خوب!» و «کاش ساختمان ما هم...» خواهید گفت. امتحان کنید.

دستاورد طلایی

خیابان وحدت ۱.۳ را که وارد می‌شویم، دبستان شاهد طا‌ها را به راحتی پیدا می‌کنیم. علی بهاری، مدیر میان سال این مدرسه پسرانه، در ایوان نشسته است و اوضاع را رصد می‌کند. او سال ۱۳۹۸ که این دبستان برای تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری انتخاب شد نیز مدیر مدرسه بود و جزئیات ماجرا را به یاد دارد؛ اینکه، چون پروژه در زمان تعطیلی مدرسه و نبود بچه‌ها انجام شد،

همه اش یکی دو هفته به طول انجامید. بنایی و کنده کاری خاصی هم نداشت و کار‌ها معطوف بود به روشویی و سرویس بهداشتی که گوشه حیاط مدرسه است. او‌ می‌گوید: «در این چهارسالی که از بهره برداری سامانه می‌گذرد، دیگر برای فلاش تانک‌ها از آب آشامیدنی شهری استفاده نشده است، چون آب استفاده شده در روشویی پس از دو مرحله تصفیه به فلاش تانک‌های هشت چشمه سرویس بهداشتی مدرسه منتقل می‌شود.»

نتیجه اجرای پروژه در این مدرسه زائرپذیر، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش مصرف آب بوده است که با وضعیت رو به وخامت ذخایر آب آشامیدنی مشهد، دستاوردی طلایی در مقیاس کوچک به حساب می‌آید.
به خوش مصرف بودن این مدرسه، یک نکته دیگر را هم اضافه کنید؛ اینکه هم زمان با نصب سامانه تصفیه آب خاکستری، شیرآلات مدرسه هم تعویض و از نوع کاهنده مصرف انتخاب شده که نزدیک ۷۰ درصد مصرف آب را کاهش داده است.

فنی و ساده

عدد‌هایی را که اشاره شد، آقای رحمانی می‌گوید. او مهندسی آب خوانده است و به عنوان پیمانکار شرکت آب وفاضلاب، هر دوماه یک بار برای سرکشی از پروژه به مدرسه طا‌ها می‌آید. حضور ما در مدرسه با بازدید او هم زمان شده است. سامانه‌ای که‌ می‌گوییم، نه پیچیدگی خاصی دارد و نه فضای خاصی اشغال می‌کند. آن قدر جمع وجور است که حتی برخی دانش آموزان مدرسه هم نمی‌دانند قضیه آن مخزن کوچک آب روی پشت بام سرویس بهداشتی از چه قرار است.

آن طور که برایمان توضیح می‌دهد، ابتدا آب از روشویی‌ها به صافی‌های شنی منتقل می‌شود تا تصفیه اولیه به صورت فیزیکی انجام شود. او دریچه‌ای تقریبا یک مترمربعی را که کف سرویس بهداشتی جانمایی شده است، باز‌ می‌کند. داخل آن یک مخزن قرار دارد. آب زلالی که از صافی شنی عبور کرده است، ابتدا به این مخزن منتقل و سپس به مخزن دوم که روی پشت بام است، پمپاژ می‌شود و کلرزنی داخل آن انجام می‌شود.

میزان کلر لازم برای تصفیه آب روشویی‌های مدرسه، در همان دفعات نخست، بر اساس حجم آب و میزان آلودگی اندازه گیری شده است. هر دوماه یک بار یک قرص کلر داخل محفظه مربوط قرار داده و آب تصفیه می‌شود. بعد هم آب پاکیزه با نیروی گرانش زمین (ماجرای نیوتن و افتادن سیب از درخت را که یادتان هست) به فلاش تانک‌ها منتقل می‌شود. به همین سادگی!

هزینه تراش نیست

هزینه‌های اجرای پروژه به نرخ روز را از مدیرعامل شرکت دانش بنیانی می‌پرسیم که سامانه تصفیه آب خاکستری در مدرسه طا‌ها را طراحی و اجرا کرده است. سیدمجتبی حقیقی می‌گوید که این هزینه به خیلی چیز‌ها بستگی دارد. مثلا اینکه ساختمان در حال ساخت یا تکمیل شده و در حال بهره برداری باشد؛ ویلایی باشد یا آپارتمانی. اگر مجتمع است، تعداد واحد‌های آن مهم است.

همچنین این نکته که آب خاکستری پس از تصفیه قرار است صرف چه کاری شود، بر قسمت تمام شده پروژه تأثیر دارد. آیا قرار است فقط برای فلاش تانک استفاده شود یا استفاده از آن برای آبیاری فضای سبز، شستن محوطه حیاط، پارکینگ، خودرو یا مصارفی از این دست هم مدنظر است؟
این کارشناس حوزه آب برای اینکه مظنه دستمان بیاید، به صورت کلی می‌گوید که قیمت روز اجرای پروژه در جایی شبیه دبستان طاها، برای مصرف در فلاش تانک‌های هشت چشمه سرویس بهداشتی در حال بهره برداری، بین ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان درمی آید.

این هزینه به صرفه جویی آب می‌ارزد؟

جواب بستگی دارد به اینکه از وضعیت منابع آب چقدر آگاه باشیم. مثلا آماری که بیستم فروردین منتشر شد و حکایت از این واقعیت داشت که سد‌های تأمین کننده آب مشهد (طرق، دوستی، ارداک و کارده) ۱۵ درصد گنجایش آب دارند. از طرفی، روی برداشت آب از چاه‌ها هم نمی‌شود حساب ویژه باز کرد، چون وضعیت دشت مشهد فوق بحرانی و خطر فرونشست آن به علت برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی جدی است.

۷۰ از ۱۰۰

تصفیه آب خاکستری تجربه تازه‌ای نیست. کشور‌هایی که ارزش آب را زودتر از ما متوجه شده اند، سراغ آن رفته اند. نمونه نزدیکش، اردن و امارات و نمونه‌های دورتر، آلمان و آمریکا هستند.
بر اساس گزارش مرکز مطالعات راهبردی و آموزش شهری و روستایی وابسته به سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، هر فرد در شبانه روز هشتاد تا دویست لیتر فاضلاب تولید می‌کند. عدد دقیقش به فرهنگ مصرف آب، سطح بهداشت اجتماعی، وضعیت اقلیمی و... بستگی دارد. حدود ۷۰ درصد از این فاضلاب را آب خاکستری تشکیل می‌دهد. اگر تعداد اعضای خانواده را به طور میانگین سه نفر در نظر بگیریم، میزان تولید آب خاکستری روزانه در هر خانوار به طور میانگین ۴۲۰ لیتر و حجم سالانه آن ۱۵۳ مترمکعب می‌شود!

این گزارش می‌گوید تصفیه و بازچرخانی آب برای مجتمع‌های مسکونی و ساختمان‌های بلند تا ۶۵ درصد کاهش مصرف آب را به دنبال دارد. کاهش تا ۸۰ درصدی هزینه آب در کارواش‌ها و مناسب بودن برای کشاورزی به دلیل وجود فسفات و نیترات موجود، از دیگر مزیت‌های استفاده دوباره از آب خاکستری است. خلاصه اش اینکه بر اساس تجارب جهانی، بازیافت آب خاکستری خانگی در محل، راهکاری درست و درمان برای کاهش ۲۵ تا ۴۰ درصدی مصرف آب شهر است.

چرخه معیوب

پسربچه‌ها اطراف روحانی مدرسه طا‌ها حلقه زده اند. آستین‌های لباس فرمشان را بالا زده اند و مهیای یادگرفتن وضو هستند. با تجهیزات کاهنده نصب شده روی شیر‌های آب روشویی و سامانه بازچرخانی آب خاکستری در این مدرسه، خاطرمان آسوده است که تعلل ناخواسته کودکان در بستن شیر آب، به آن معنا اتلافی به همراه ندارد.

آقای مدیر می‌گوید هرکس می‌آید و مدرسه طا‌ها و سامانه را‌ می‌بیند، زبان به تشویق باز‌ می‌کند و دلش می‌خواهد نمونه اش را اجرا کند.
چرا با وجود این علاقه مندی، اتفاق‌هایی که باید در تصفیه آب خاکستری نمی‌افتد؟ بازوی مطالعاتی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور به درستی روی این واقعیت دست گذاشته است که نه قوانین الزام آور است و نه زیرساخت‌های لازم شهری و اجتماعی مهیاست. درنتیجه این آب‌ها از چرخه مصرف خارج می‌شوند و هزینه‌های جمع آوری و دفع فاضلاب در سیستم‌های شهری را بالا می‌برند.

هرچه بیشتر در نکات یادشده عمیق می‌شویم و با کارشناسان گفتگو می‌کنیم، به درستی آن بیشتر آگاه می‌شویم؛ مثلا وقتی که از محمود محتشمی، مدیر روابط عمومی شرکت آب وفاضلاب مشهد می‌شنویم که آبفا برای حمایت مالی از متقاضیان بازچرخانی آب خاکستری، قانون و ردیف بودجه‌ای ندارد. یا مثلا وقتی که مصوبه مشوق ۵ میلیون تومانی شورای اسلامی وقت مشهد را‌ می‌خوانیم که برای ایجاد رغبت در شهروندان به استفاده از آب خاکستری تصویب شده بود، اما با تورم کنونی، کم جان‌تر از آن به نظر می‌رسد که به تنهایی بتواند اتفاقی را رقم بزند.

حقیقی، کارشناس حوزه آب، از مصوبه سال ۱۳۹۸ شورای اسلامی شهر مشهد بی خبر است و بر اساس وضعیت تقاضا‌ها می‌گوید که این مصوبه تأثیر عینی نداشته است.
نکته دیگر اینکه اگر شهروندی به این نتیجه برسد که باید به سمت بازچرخانی آب خاکستری برود، سازوکار روشنی برای حمایت فنی از او و معرفی شرکت‌های مجری صاحب صلاحیت وجود ندارد و باید رویکرد «بگرد و پیدا کن» را در پیش بگیرد.
کسی چه‌ می‌داند، شاید زور کم آبی‌های پیش رو در تابستان امسال به همه کندی‌ها و بی خیالی هایمان بچربد و سرانجام ما را ناگزیر به تهیه نوشدارو‌هایی مثل تصفیه آب خاکستری کند.