پس لرزه‌های سبقت بنزسواران از پرایدسواران

«اگر بنزسواری از خودرو پراید سبقت بگیرد، شاید مشکلی ایجاد نشود، اما اگر این بنزسوار هنگام سبقت گل‌های اطراف را به روی خودرو پراید بپاشد، اینجاست که زنگ خطر شکاف‌های اجتماعی به صدا در‌ می‌آید.»

این جمله را یکی از استاد‌های دوره کارشناسی ارشد درباره شکاف‌های اجتماعی و تأثیر آن بر روابط مردم بیان می‌کرد. موضوعی که بر شکاف روز افزون برخوردار و نابرخوردار اشاره و تأکید دارد که اگر این مسئله مورد توجه قرار نگیرد، می‌تواند سبب ایجاد بحران اجتماعی شود.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، خط فقر در سال‌های پایانی دهه ۹۰ روندی صعودی داشته و در سال ۱۴۰۱ نیز حدودا رشد  ۶۵ درصد را رقم زده است. نرخ فقر در کل کشور حدود ۳۰ درصد بوده و در عرض یک دهه، ۱۱ میلیون نفر به جمعیت زیر خط فقر کشور افزوده شده است.

همچنین در حالی که درآمد سرانه هر ایرانی در اواسط دهه ۸۰، ۴ هزارو ۶۷۰ دلار بود،  در اواخر دهه ۹۰ به ۲ هزارو ۳۳۰ دلار رسیده است. در کنار این مسئله تحقیقات علمی مانند مقاله «عوامل فرهنگی و اجتماعی مرتبط با تفاخر اجتماعی» نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر کالاهـا و اشـیا، از شکل سنتی خود که ابزاری برای رفع نیاز‌ها بوده اند، خارج شده است و مصرف کالا و خدمات تنها برای برآوردن نیاز‌های زیستی نیستند، بلکه برخی کالا‌ها و مصرف آن‌ها نماد و نشانی است بر منزلت و شخصیت اجتماعی و به آن‌ها بـه مثابـه ابـزاری بـرای نشـان دادن منزلـت اجتماعی توجه می‌شود. اکنون در جامعه ما مصرف، به مثابه پدیده‌ای هویت ساز تعریف شده و مصرف کننده با مصرف و نمایش دادن کالا‌های تحت تملکش یا به بیانی بهتر بـا فخرفروشـی، درصدد خلق و حفظ هویت خویش است.

این دو در کنار یکدیگر نشان می‌دهد، درست در زمانی که در دهه‌های اخیر از میزان درآمد سرانه کم شده و همین مسئله سبب کوچ اجباری بخشی از دهک‌های متوسط به دهک‌های کم برخوردار شده است، در فضای عمومی جامعه عواملی مانند اقتصاد نفتی و تزریق پول ناشی از عواید آن و کسب ثروت افراد معدودی، سبب شده است تا تفاخر به ارزش تبدیل شود. همین مسئله باعث شده است تا درد و رنج تشدید فقر، مضاعف شود.

این مسئله به مثابه پاشیدن همان گل‌های خودرو بنز بر روی خودرو پراید است. هر چند باید برای بهبود وضعیت طبقه متوسط و جلوگیری از انتقال آن‌ها به دهک‌های کم برخوردار با رشد اقتصادی فکری کرد، اما هم زمان باید تدبیری اندیشید که تشدید فقر با ایجاد لطمه‌های روحی سبب آسیب‌های بیشتری بر پیکره اجتماع نشود.