گزارشی از وضعیت نورپردازی در سالن‌های تئاتر مشهد | نبود نور در صحنه‌های تاریک تئاتر
با پیشرفت فناوری، در نورپردازی تئاتر در دنیا نیز تحولات بسیاری روی داده و جایگاه و سهم نور را از روشن کردن عمومی صحنه تئاتر تا شخصیت پردازی نقش‌ها ارتقا داده است. چنین جایگاهی، که البته به نظر می‌رسد تئاتر مشهد از آن بی بهره است، مستلزم ارتقای زیرساخت‌ها یعنی سالن‌های تخصصی نمایش است.
الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ نورپردازی و طراحی نور یکی از اصلی‌ترین عناصر فضاسازی در تئاتر است. این رشته که از پیوند ظریف هنر و فناوری به وجود آمده است، به کارگردان در ایجاد سبک و فضای موردنظر نمایش کمک می‌کند. با پیشرفت فناوری، در نورپردازی تئاتر در دنیا نیز تحولات بسیاری روی داده و جایگاه و سهم نور را از روشن کردن عمومی صحنه تئاتر تا شخصیت پردازی نقش‌ها ارتقا داده است. چنین جایگاهی، که البته به نظر می‌رسد تئاتر مشهد از آن بی بهره است، مستلزم ارتقای زیرساخت‌ها یعنی سالن‌های تخصصی نمایش است.
این عامل در کنار دیگر عوامل همچون نبود آموزش درست و مؤثر، موجب شده تا تنها نام یکی دو طراح نور یا تیم نورپردازی در مشخصات بیشتر تئاتر‌های مشهد دیده شود که از چند دهه پیش تاکنون مدام تکرار شده اند. در گزارش زیر به سراغ سه هنرمند فعال تئاتر مشهد رفتیم و از آن‌ها درباره همین موضوع پرسیدیم و خواستیم علل و آثار چنین شرایطی در تئاتر مشهد را ریشه یابی کنند. در این گزارش همراه ما باشید.
نورپردازی در تئاتر مشهد از گذشته تاکنون
«محسن کریمی» نامی است که بیش از چهل سال است به عنوان نورپرداز در بیشتر تئاتر‌های مشهد دیده می‌شود. او از سال ۵۲ به عنوان بازیگر وارد تئاتر مشهد شد و در ادامه با همین عنوان در اداره فرهنگ و هنر مشهد (نام گذشته اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی) استخدام شد. او مانند بسیاری از بازیگران تئاتر مشهد در کنار بازیگری دستی بر عرصه‌های دیگر نمایش هم داشت و از دهه ۶۰ به بعد به پای ثابت تیم نورپردازی بیشتر تئاتر‌های مشهد تبدیل شد. او با یادآوری آن سال‌ها و مشقاتی که به واسطه نبود تجهیزات کافی نورپردازی تحمل می‌کردند می‌گوید: تجهیزات نوری سالن‌های نمایش در تهران همیشه کامل‌تر از شهرستان‌ها بوده است.
در تالار وحدت یا تئاترشهر شاید ۲۵۰پروژکتور از روبه رو، کنار، پشت و بالای صحنه وجود داشت و نور کاملی را در صحنه به وجود می‌آورد، ولی سالن‌های تئاتر شهرستان‌ها محدود بودند. در بهترین سالن‌های مشهد درمجموع پنج پروژکتور داشتیم که از این تعداد، سه عدد برای روشنایی عمومی استفاده می‌شد، دو عدد را هم به کنار و پشت صحنه می‌تاباندیم که سایه‌های پشت بازیگر را بگیرند. اگر نور موضعی لازم داشتیم، باید پروژکتور از سالن‌های دیگر می‌آوردیم که با زحمت و مشقت زیادی همراه بود.
صحنه‌های تئاتر، همچنان محروم از نور
به نظر محسن کریمی، شرایط امروز سالن‌های تئاتر مشهد همچنان از نظر تجهیزات نوری بی تغییر مانده است. او می‌گوید: در سالن‌های تئاتر شهید هاشمی نژاد و تئاتر شهر دسترسی به پروژکتور‌ها سخت است. از دالانی که در اصطلاح به آن «گربه رو» می‌گویند، باید مسافت زیادی را به صورت پشت خم برویم تا بتوانیم با مشقت به بالای پروژکتور برسیم و زاویه تابش آن را تغییر بدهیم. در سالن شهید هاشمی نژاد، بالابری وجود دارد که گویی فقط خودم می‌توانم از آن بالا بروم. یک بار یک نفر از بالای آن سقوط کرد. خوشبختانه آسیب جدی ندید، ولی امکان داشت دچار ضربه مغزی شود. در تهران تمام پروژکتور‌ها جای مشخصی دارند و تنظیم آن بر اساس اصول مهندسی است.
نیاز به آموزش و تربیت نیرو‌های جدید
محسن کریمی مهم‌ترین چالش نورپردازی تئاتر مشهد را نبود آموزش و جذب نیرو‌های جدید می‌داند و می‌گوید: ۲۵سال پیش گفتم جوان‌های این رشته دارند پیر می‌شوند و پیرهایش از دنیا می‌روند. هنوز هم وضعیت همان است. اکنون افراد کمی در تئاتر مشهد کار نورپردازی انجام می‌دهند، چون تجهیزات آن پیچیده و گران قیمت است. بیشتر طراحی‌ها بر اساس سلیقه یا مطالعات شخصی نورپرداز است. ولی طراحی نور به دانش دانشگاهی نیاز دارد و باید کلاس‌های آموزشی برای تربیت نورپرداز تخصصی تئاتر ایجاد شود. البته به شرط اینکه به همان نسبت امکانات نیز افزایش یابد و در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد.
او در عین حال باور دارد که تئاتر مشهد با وجود محدودیت در سخت افزار نور همچنان بالنده بوده و حتی این محدودیت به شکوفایی خلاقیت در دیگر بخش‌های تئاتر منجر شده است. کریمی می‌گوید: از آنجایی که امکانات نوری سالن‌ها محدودند کارگردان‌ها همه توان و اندیشه شان را روی بازی و میزانسن‌های بازیگر می‌گذارند و سعی می‌کنند بخش زیادی از مفهوم را از حرکت و بیان بازیگر بگیرند، چون خیلی نمی‌توانند روی کمک دکور و نور برای اجرای یک کار پذیرفته شده حساب باز کنند.
این تعداد نورپرداز در شأن تئاتر مشهد نیست
محسن کریمی اگرچه موفق نشد مدیران دولتی و آموزشگاه‌های خصوصی را برای برگزاری دوره‌های آموزشی تربیت نورپرداز تئاتر قانع کند، اما دست کم توانست پسر خودش را به این رشته علاقه‌مند کند. محمود کریمی این روز‌ها به اندازه پدرش در تئاتر مشهد شناخته شده است، با این تفاوت که تمرکز خود را بیشتر از بازیگری، بر روی نورپردازی تئاتر گذاشته است. او نیز به عنوان بازیگر وارد تئاتر شد، اما در ادامه «عاشق» نور شد و حالا با یک تیم تقریبا هشت نفره در بیشتر تئاتر‌های مشهد به نورپردازی مشغول است.
محمود در اینکه بودن یکی دو تیم نورپردازی در شأن تئاتر مشهد نیست، با پدرش هم عقیده است. او می‌گوید: تاکنون بار‌ها از آموزشگاه‌های تئاتر درخواست کرده ام در کنار کلاس‌های آموزش کارگردانی، دوره طراحی نور در تئاتر را هم برگزار کنند، شاید از بین آن‌ها یک نفر به طراحی و نورپردازی علاقه‌مند شود. دست کم ما رسالتمان را انجام داده باشیم و تجربیات خود را در اختیار نسل بعدی بگذاریم. او تأکید می‌کند: ما همیشه زنده نیستیم. تا حدی توان کار کردن داریم و می‌توانیم با دوستان همراهی کنیم. این را حمل بر خودستایی نگذارید، ولی اینکه همه کار‌ها در تئاتر مشهد به وسیله یک یا دو تیم انجام شود خوب نیست.
عقب ماندن طراحان نور مشهد از فناوری روز دنیا
فناوری تجهیزات تئاتر در حوزه نورپردازی و طراحی نور مرتب به روز می‌شود، درحالی که به نظر می‌رسد اهالی تئاتر مشهد به این تجهیزات چندان دسترسی ندارند.
محمود کریمی دراین باره می‌گوید: تئاتر با جامعه گره خورده است. همان گونه که هر سال سبک‌های جدید وارد تئاتر می‌شود، ما هم باید دانش خود را بالا ببریم تا بتوانیم با گروه‌های مختلف همراه‌تر شویم. اکنون تئاتر دنیا به روان شناسی رنگ اهمیت می‌دهد. این به دلیل تأثیری است که رنگ‌ها در القای حس به تماشاچی دارند. او اضافه می‌کند: در مشهد در حوزه مهندسی نور که اکنون در تئاتر روز دنیا جایگاه مهمی پیدا کرده است، جای کار بسیاری وجود دارد.
ما این فرایند را از دو یا سه سال گذشته شروع کرده ایم و سعی می‌کنیم تجهیزات خود را تا حدی به روز کنیم، ولی متأسفانه به دلیل تحریم‌هایی که علیه کشورمان وجود دارد، وضعیتی به وجود آمده است که اگر امروز تجهیزاتمان را به روز کنیم، فردا فناوری جدیدتری عرضه می‌شود که ما به آن دسترسی نداریم و این حداقل دو سال ما را عقب می‌اندازد.
در سالن‌های غیراستاندارد، کاری از طراح نور برنمی آید
محمد نیازی، کارگردان جوان مشهدی، یک دهه است که وارد تئاتر شده و تاکنون چندین تئاتر را روی صحنه برده است. اگر بخواهیم از نظر سهم دادن به نورپردازی، از بین تئاتر‌های مشهد چندتایی را نام ببریم، بی شک نام تئاتر‌های این کارگردان جزو گزینه‌های اول خواهد بود. او هم مانند خانواده کریمی براین باور است که با توجه به تعداد بالای نمایش‌هایی که در مشهد تولید می‌شوند، وجود یکی دو گروه طراحی نور ضعف بزرگی برای تئاتر این شهر محسوب می‌شود.
نیازی می‌گوید: وقتی تعداد گروه‌های تئاتر زیاد است و به همان نسبت طراح نور تخصصی برای پاسخگویی به نیاز این گروه‌ها وجود نداشته باشد، بار همه نمایش‌ها به دوش یکی دو نفر می‌افتد و در نتیجه کیفیت کار‌ها کاهش می‌یابد. خیلی اوقات تصویری را که می‌خواهیم تماشاگر ببیند، به دلیل محدود بودن امکانات نمی‌توانیم طراحی کنیم و به آن کیفیت مطلوب برسانیم، بنابراین مجبوریم با کمترین امکانات بیشترین بازدهی را بگیریم. این کار تا یک جایی جواب می‌دهد و شاید خیلی از نمایش‌ها را نتوان پوشش داد. او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر حتی اگر گروه‌های متعددی هم برای طراحی نور باشد، کاری از دستشان برنمی آید، چون امکانات نوری سالن‌های نمایش خیلی ابتدایی و محدود هستند.
تقریبا می‌توان گفت هیچ کدام از سالن‌های نمایش مشهد امکانات نوری خوبی آن چنان که بتوانند یک نمایش را تحت تأثیر قرار بدهند ندارند. این موضوع باعث شده است گروه‌ها با امکانات نوری کمی نمایش اجرا کنند و در عمل یکی از عناصر اصلی خود را از دست بدهند. سالن‌های نمایش باید جعبه‌های نوری کاملی داشته باشند یا حداقل بتوانند نیاز‌های ابتدایی اجرا را برآورده کنند که متأسفانه این اتفاق نیفتاده است. حتی در سالن اصلی تئاتر شهر این امکانات وجود ندارد، چه برسد به سالن‌های خصوصی که امکانات محدودتری دارند.
مهندسی نور در تئاتر مشهد مغفول مانده است
محمد نیازی می‌گوید: در تئاتر مشهد موفقیت اغلب به دلیل خلاقیت‌های آنی گروه‌های اجرایی برای گرفتن بیشترین بازدهی از امکانات محدود است، ولی در تئاتر حرفه‌ای دنیا، امکانات نوری به روزی را می‌بینیم که بخش زیادی از میزانسن صحنه را به دوش می‌کشند. حتی در بسیاری از اجرا‌های تهران هم بیش از دکور، لباس، گریم یا حتی بازیگر برای نورپردازی هزینه می‌شود.
چون تأثیر زیادی روی کیفیت بصری نمایش دارد. نیازی با بیان اینکه مهندسی نور و دیگر عناصر صحنه مانند لباس، گریم و حتی صدا در مشهد خیلی مغفول مانده است، ادامه می‌دهد: شاید یک دلیل برای اینکه کیفیت خیلی از نمایش‌های روی صحنه پایین است، نبود چنین تخصص‌هایی باشد. چون این عناصر نمایش هستند که اجرا را می‌سازند.
چرا طراحی نور برای جوان‌ها جذاب نیست؟
با وجود پیشرفت‌های متعدد در زمینه‌های مهندسی نور، به نظر می‌رسد، طراحی نور بر روی صحنه چندان برای جوان‌ها جذاب نباشد. محمود کریمی در پاسخ به چرایی این موضوع می‌گوید: من ۵۰ درصد را به سختی کار نسبت می‌دهم. تئاتر هنر سختی است و این سختی در تمام بخش‌های آن نمود دارد، ولی در طراحی نور سختی‌ها معمولا خیلی به چشم نمی‌آیند. از سوی دیگر این رشته سخت افزار گران قیمتی نیاز دارد در حالی که به طور کلی هنر تئاتر سود مالی و بازدهی چندانی ندارد.
خیلی‌ها بودند که با انرژی وارد این رشته شدند، ولی بیشتر از ۳ ماه دوام نیاوردند. او ادامه می‌دهد:، ولی ۵۰درصد دیگر به ویژگی آدم‌ها برمی گردد که دوست دارند دیده شوند. طراح نور از روز اولی که کارگردان عوامل را انتخاب می‌کند نمایش نامه را می‌خواند و در جلسات تمرین، نه به اندازه یک بازیگر، ولی در حد او، حضور پیدا می‌کند تا با همراهی و هم فکری کارگردان و گروه اجرایی بتواند طراحی نور مناسب آن تئاتر را پیدا کند. در موقع اجرای نمایش هم از ۲۴ساعت قبل نور سالن را کامل می‌کند. با این حال حتی در یکی از شب‌های اجرای نمایش، یکی از اعضای گروه نور دیده نمی‌شوند.
کریمی تأکید می‌کند: برای نسل ما این موضوع پذیرفته شده است. از نظر ما همین که نور در صحنه وجود دارد و بر نمایش تأثیر می‌گذارد، یک جور دیده شدن است. ما می‌دانیم که می‌توانیم بدون دیده نشدن خودمان، هنرمان را روی صحنه اجرا کنیم و وقتی که تماشاچی در پایان نمایش می‌ایستد و به نشانه تشویق دست می‌زند، برای ما هم دست می‌زند، ولی این برای نسل جوان کافی نیست.
همه دوست دارند کارگردان و بازیگر شوند
نیازی، کارگردان مشهدی هم به نبود آموزش درست در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: رشته طراحی نور به خوبی به افرادی که تازه می‌خواهند وارد تئاتر شوند معرفی نشده است. همه دوست دارند کارگردان و بازیگر شوند. نیازی می‌افزاید: آموزشگاه‌ها باید به این موضوع ورود کنند و از متخصصان این حوزه برای آموزش و معرفی آن دعوت کنند. آموزشگاه‌ها هنگام ورود هنرجو باید به او مشاوره درستی بدهند تا بتوانند برای تک تک عناصر نمایش، نیرو‌های متخصص تربیت کنند. حتی می‌توانند با برگزاری ورک شاپ‌های حرفه‌ای کسانی را که قبلا دستی در این کار داشته اند یا اطلاعات به روزی ندارند، جذب این رشته کنند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
