مجموعه کتاب تاریخی نشر ققنوس به پس از اسلام رسید | تاریخ ایران زمین؛ از طاهریان تا آل بویه

به گزارش شهرآرانیوز «نخستین دولت‌های ایرانی پس از اسلام؛ طاهریان تا آل بویه» عنوان جلد تازه و پنجم «مجموعه تاریخ ایران زمین» است. این مجموعه را محسن جعفری، دانش آموخته تاریخ و تاریخ پژوه نیشابوری، نوشته است. پیش‌تر در گزارشی مفصل در ۲۹ آبان امسال چهار جلد ابتدایی این مجموعه را معرفی کردیم. اکنون پیش از تمام شدن این سال، جلد جدید این مجموعه نیز منتشر شده است که به گفته نویسنده آن، به وقایع سیاسی و فرهنگی دولت‌های ایرانی در سده‌های نخستین اسلامی می‌پردازد.

جعفری می‌گوید کتاب تازه اش در ۹ فصل منتشر شده است و مثل چند جلد قبلی، ابتدایش با همان دید کلی و سالشمار رویداد‌های مهم آغاز می‌شود تا خواننده پیش از ورود به متن اصلی، با فضای کلی و اتفاق‌های کلیدی دوره‌ای که مدنظر کتاب است، آشنا شود. او در فصل نخست، چگونگی فتح ایران و روابط ایرانیان با خلفای اموی و عباسی را بررسی کرده است و در فصل‌های دوم تا ششم به تاریخ سیاسی پنج دودمان مهم ایرانی شامل طاهریان، صفاریان، سامانیان، زیاریان و آل بویه می‌پردازد. در این فصل ها، نویسنده به روابط این دولت‌ها و خلافت عباسی و نقشی که هر یک از آن‌ها در پیدایش زبان فارسی و بازسازی فرهنگ و تمدن ایرانی داشتند، توجهی ویژه کرده است.

فصل هفتم چگونگی پیدایش و شکوفایی زبان فارسی نو (دَری) را بررسی کرده است. جعفری می‌گوید: در این فصل رواج گسترده زبان عربی در ایران دوره عباسی واکاوی می‌شود، سپس روند پیدایش زبان فارسی و برآمدن نخستین شاعران فارسی سرا توضیح داده شده است. همچنین نخستین کتاب‌های فارسی در حوزه‌های ادبی، علمی و تاریخی معرفی شده اند و در پایان این فصل، زندگی فردوسی و چگونگی سرایش شاهنامه توضیح داده شده است.

به باور نویسنده، پیدایش و گسترش زبان فارسی در خراسان نتیجه حمایت امیران، وزیران و سرداران ایرانی و پشتکار شاعران و نویسندگان فارسی زبان بوده که با سرایش شاهنامه به اوج خودش رسیده است. فصل هشتم به بررسی فرهنگ و تمدن ایرانی در این دوره می‌پردازد و در فصل نهم نیز مهم‌ترین آثار معماری و هنر این دوره معرفی شده است.

طرح روی جلد کتاب «نخستین دولت‌های ایرانی پس از اسلام»، مقبره امیراسماعیل سامانی است که در شهر بخارای ازبکستان قرار دارد؛ شهری که جایگاهی ویژه بین فارسی زبانان دارد و از پایگاه‌های اصلی فرهنگ و هنر این دوره بوده است. جعفری درباره طرح جلد کتاب جدیدش می‌گوید: آرامگاه امیراسماعیل سامانی براساس معماری دوره ساسانی بنا شده است و بعد‌ها الگویی برای معماری دوره‌های بعد شد؛ در نتیجه می‌شود از آن به عنوان نماد دوره گذر معماری پیش از اسلام به پس از آن یاد کرد.

در ادامه حتما بخوانید نگاهی به زنان در تاریخ ایرانیان | عزت‌الدوله و سرنوشتی که فراز و نشیب آن در تاریخ گم شد

هدف کتاب و چند سؤال مهم

در ادامه، بخشی از مقدمه این کتاب را می‌خوانیم: فتوحات عرب‌های مسلمان در سده هفتم میلادی از رویداد‌های بسیار مهم و تأثیرگذار تاریخ جهان است؛ آن‌ها در مدت کوتاهی قلمرو پهناوری از خراسان تا مراکش را به تصرف خود درآوردند و در پی این رویداد، مردم تمدن‌های باستانی در سرزمین هایی، چون عراق، سوریه، مصر، لیبی و تونس هویت فرهنگی کهن خویش را برای همیشه از دست دادند و از نظر زبانی و فرهنگی عرب شدند؛ سرزمین‌هایی پهناور از اقیانوس اطلس تا اروندرود که امروزه شامل یازده کشور با بیش از ۳۰۰ میلیون نفر جمعیت است.

ایران تنها تمدن کهنی بود که بخشی از قلمرو خلافت بود، ولی امروزه بخشی از «جهان عرب» نیست؛ مردم آن همچنان پیوند‌های استواری با هویت باستانی خویش دارند و فارسی زبان اداری، آموزشی و فرهنگی آنان است. این استثنای شگفت انگیز، پرسش‌های تاریخی بسیاری به همراه داشته است: چه شد که ایرانیان دین اسلام را پذیرفتند ولی زبان و فرهنگ عربی را نپذیرفتند؟ فرهنگ ایرانی چگونه در برابر تندباد بنیادکن فرهنگ عربی دوام آورد و خود را با ارزش‌ها و آموزه‌های اسلامی سازگار کرد؟ زبان فارسی چگونه خود را از زیر سایه سنگین زبان عربی بیرون کشید و به یکی از زبان‌های ادبی مهم جهان تبدیل شد؟ و از همه مهم تر، چه عوامل سیاسی و فرهنگی سبب شدند ایرانیان ایرانی بمانند، درحالی که دیگر اقوام باستانی در عراق و سوریه و شمال آفریقا عرب شدند؟

پنجمین کتاب از مجموعه «تاریخ ایران زمین» کوشیده است با بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام به ویژه دوره فرمانروایی دولت‌های ایرانی، پاسخی برای این پرسش‌های مهم بیابد.