همچنان دغدغه پاسداشت زبان فارسی

امسال نیز به رسم چندساله گذشته، دیدار شاعران با رهبر انقلاب در شب نیمه رمضان برگزار شد که علاوه بر شعرخوانی شاعران، ایشان در پایان دیدار بیاناتی داشتند. ازجمله نکته‌هایی که یادآوری فرمودند، توجه به زبان فارسی و کاربست واژه‌های فارسی است. این نخستین بار نیست که از اهمیت و پاسداری زبان فارسی در چنین نشست‌هایی سخن به میان می‌آید.

چه در نشست‌های نیمه رمضان و چه در دیدار‌هایی دیگر، نگرانی‌هایی درباره زبان فارسی و آسیب‌هایی که متوجه آن است بیان کرده اند. چنان که در یکی از همین دیدار‌ها به روشنی فرمودند «من نگران زبان فارسی هستم». در دیدار امسال هم این گونه ابراز ناراحتی کردند که: «به نظر من زبان فارسی کاملاً دارد مظلوم واقع می‌شود. حالا این اواخر یک کار‌هایی دارد می‌شود، بعضی‌ها در انجمن‌هایی یک کار‌هایی دارند انجام می‌دهند، امّا ما بیش از این احتیاج داریم به تقویت زبان فارسی.»

در ادامه از یک ویژگی ممتاز زبان فارسی یاد کردند و آن هم ویژگی ترکیب سازی این زبان است: «زبان فارسی زبان کشش داری است، جزو زبان‌هایی است که می‌تواند توسعه پیدا کند، چون زبان ترکیبی است و ترکیب‌های زیبا [دارد که]انسان برای بیانِ هیچ معنایی گیر نمی‌کند. معنای دقیق علمی، معنای دقیق روحی و هر مفهوم دقیق و ظریفی را با زبان فارسی می‌شود بیان کرد؛ با بعضی زبان‌ها واقعاً نمی‌شود بیان کرد، امّا با این زبان [می شود].

ترکیب سازی در زبان فارسی، قدرتی است که به این زبان امکان خلق و آفرینش تعابیر شاعرانه و نوآورانه داده است، به گونه‌ای که ترجمه آن ناممکن است. ایشان با عنایت به همین نکته فرمودند: «بعضی از تعبیرات اصلاً قابل انتقال نیست. من یک وقتی گفتم:

شادم که از رقیبان، دامن کشان گذشتی
گو مشتِ خاکِ ما هم بر باد رفته باشد

خب این «دامن کشان گذشتی» را به عربی چه جوری معنا می‌کنیم؟ این «دامن کشان گذشتی» را می‌خواهیم ترجمه کنیم؛ بنده به عربی واردم؛ چه جوری می‌شود ترجمه کرد این را؟ نمی‌شود ترجمه کرد، اصلاً قابل ترجمه نیست، امّا این [شاعر]یک مفهومِ لطیفِ ظریفِ مهمّی را با همین کلمه «دامن کشان» در این شعر آورده؛ یعنی یک چنین چیز‌هایی در زبان فارسی هست.»

ایشان در بهمن ۷۲ نیز در دیدار با جمعی از ایران شناسان و استادان زبان و ادبیات فارسی در کشور‌های مشترک المنافع و قفقاز به همین نکته تأکید کرده بودند که: «زبان فارسی، یک زبان زنده، شیرین، گسترده و برخوردار از خصوصیات برجسته زبان شناسی است که هیچ محدودیتی ندارد و تمامی مفاهیم مهم، ظریف، دقیق و جدید را می‌توان با آن بیان کرد. زبان فارسی به لحاظ دایره گسترده لغات و جنبه واژگانی و قدرت ترکیبی آن، زبان نیرومندی است و اهمیت و ارزش بسیار بالایی دارد.»

کاربست بی مهار واژه‌های بیگانه نیز در این نشست تذکر داده شد و به یک نمونه اشاره کردند که: «ما «هلیکوپتر» را تبدیل کردیم به «بالگرد»؛ هم قشنگ‌تر از «هلیکوپتر» است، هم آسان‌تر از «هلیکوپتر» است، هم ایرانی است، هم [معنا را]نشان می‌دهد. البتّه افغان‌ها این را «چرخ بال» معنا کرده بودند که درست نبود؛ «بالگرد» بهتر از «چرخ بال» است؛ ما از این کار‌ها خیلی زیاد می‌کنیم.»

در نمونه‌ای دیگر به ساخت واژه‌ای اشاره کردند که در همین دیدار گفته شد: «چند نفر برای دیدار امشب نوشته‌هایی برای من فرستاده بودند، من در نوشته آقای فیض یک کلمه‌ای دیدم که خیلی خوشم آمد: «رایانه سپهر». نمی‌دانم چه کسی این را تولید کرده؛ خب قشنگ است! به جای «فضای مجازی» [گفته]«رایانه سپهر». از این قبیل خیلی زیاد است. عجیب هم به نظر نیاید؛ یک مقداری که انسان عادت بکند، می‌بیند خیلی هم قشنگ است. به نظر من این کار هم بایستی انجام بگیرد و امیدواریم که دوستان بتوانند این‌ها را دنبال کنند؛ یعنی واقعاً نگذارند حجم لغات فرنگی در داخل زبان فارسی، دیگر بیش از این بشود؛ یک مقداری از این کم کنند و به زبان فارسی یک خلوصی بدهند تا یک زبانِ نابِ فارسی باشد ان شاءالله.»

در ادامه حتما بخوانید زبان فارسی در کجای سپهر دانش جهان قرار دارد؟

چنان که گفته شد این نگرانی، دغدغه همیشگی ایشان است و در مرداد ۹۲ هم در دیدار استادان دانشگاه‌ها گفته بودند:
«بنده از پیش از انقلاب، از اینکه واژه‌های بیگانه بی دریغ در دست و زبان مردم ما به کار می‌رفت و به آن‌ها افتخار می‌کردند، همیشه رنج می‌بردم؛ متأسفانه تا امروز هم این باقی است! خیلی از سنت‌های غلط پیش از انقلاب، با انقلاب از بین رفت؛ این یکی متأسفانه از بین نرفت! یک عده‌ای کأنه افتخار می‌کنند که یک حقیقتی را، یک عنوانی را با یک واژه فرنگی بیان کنند؛ درحالی که، واژه معادل فارسی برای آن عنوان وجود دارد، دوست می‌دارند از تعبیرات غربی استفاده کنند؛ بعد حالا یواش یواش این دیگر به دامنه‌های گسترده‌ای در سطوح پایین و سطوح عوامانه هم رسیده، که واقعاً رنج آور است.»