مخاطبان تصور دقیقی از نمایش عروسکی ندارند
قیس یساقی و محمدجواد مهدیان از اجرای نمایش «مثلث» در تهران می‌گویند.
محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز؛ آثار شکسپیر پس از گذشت قرن‌ها همچنان منبع الهام بسیاری از هنرمندان در سراسر جهان هستند و در قالب‌های مختلفی ازجمله اجرا‌های کلاسیک، مدرن، موزیکال و حتی پارودی روی صحنه می‌روند. این آثار با موضوعات و شخصیت‌های پیچیده شان، امکان جذب و تحت تأثیر قراردادن مخاطبان را دارند. نمایش «مثلث» به کارگردانی قیس یساقی و نویسندگی فؤاد زیدانلویی، محمدجواد مهدیان و قیس یساقی، با اقتباسی پارودیک از سه تراژدی بزرگ شکسپیر، توانسته است توجه مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند.
این نمایش پس از کسب موفقیت‌های متعدد در چند جشنواره داخلی و بین المللی، اجرا‌های عمومی اش را در پردیس تئاتر مستقل مشهد آغاز کرد و دور دوم اجرا‌های آن، در سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر با استقبال بسیار خوبی همراه بود. «مثلث» اکنون به دور سوم اجراهایش در تئاتر «هامون» تهران رسیده است و همچنان با استقبال مخاطبان در پایتخت، روی صحنه می‌رود. در این مطلب متن گفتگو با قیس یساقی و محمدجواد مهدیان، سازندگان این نمایش، را از نظر می‌گذرانید.
روند کاری شما تا رسیدن به نمایش «مثلث» چطور پیش رفت؟ از کجا شروع کردید و به پشتوانه چه تجربیاتی به سراغ این نمایش متفاوت رفتید؟
مهدیان: آشنایی ما با جهان نمایش عروسکی از سال ۱۳۸۸ و زیر نظر استاد جواد رحیم زاده در مشهد شروع شد و ادامه پیدا کرد. ما دست کم در شش اثر نمایشی، کنار هم عروسک گردانی یا صداپیشگی کردیم. دراین بین، تجربه‌های مشترک و غیرمشترک دیگری هم در فضای تئاتر داشتیم که غیرعروسکی بودند، اما همیشه نمایش عروسکی برای ما چیز دیگری بود و تجربه‌های جدید در این حوزه با اشتیاق ویژه‌ای همراه بوده و هست. به همین دلیل، مدت‌ها بود که دوست داشتیم یک نمایش عروسکی برای گروه سنی بزرگ سال تولید کنیم.
فراخوان نوزدهمین دوره جشنواره مبارک، بهانه‌ای شد که سراغ «مثلث» برویم. ما در دوره‌های هجدهم و هفدهم این جشنواره به عنوان عروسک گردان و صداپیشه در نمایش‌های «امروز چه سالیه؟» به کارگردانی مریم نوقابی و «فاصله‌ای به وسعت...» به کارگردانی مهناز آقایی حضور داشتیم؛ اما این اولین دوره‌ای بود که به صورت مستقل یک نمایش عروسکی تولید کردیم.
ایده «مثلث» چگونه شکل گرفت و چطور به این نمایش متفاوت رسیدید؟
یساقی: هیچ وقت نمی‌توان مشخصا گفت که یک ایده از کجا آمده است یا چه چیز‌هایی باعث شده اند که این ایده شکل بگیرد. ایده‌ها وابسته به جهان زیستی ما، سلایق هنری مان و عوامل مختلف دیگر هستند، اما حتما عواملی هستند که تأثیر بیشتری در شکل گیری یک ایده دارند. جرقه ایده اصلی اجرای این نمایش در یک لحظه رخ داد، اما کاملا معطوف به علاقه شخصی من به فرم‌های مینیمال و استفاده حداکثری از ابزار حداقلی بود. از طرفی در حوزه متن، پارودی کردن آثار یا اتفاقات مهم جهان همیشه برای من جذاب بوده است و چه بستری بهتر از آثار شکسپیر.
اقتباس از یک نمایشنامه برجسته جهانی به شکلی که هم لحن جدی منبع تغییر کند و هم ژانر نمایش به عروسکی تبدیل شود، کار دشواری است. از دشواری‌های فکری این اقتباس و نگرانی هایتان در زمان پرداخت ایده اولیه بگویید.
مهدیان: اینکه موقعیت‌های جدی آثار شکسپیر برای جهان استیکر‌های توالت‌های یک پاساژ تعریف شوند و علائم زن و مرد توالت‌ها به عنوان اتللو، هملت، دزمونا، مکبث، لیدی مکبث و... دیالوگ‌های آثار فاخر شکسپیر را به زبان بیاورند، به خوبی بخش مهمی از بار تغییر لحن اثر به یک بیان کمیک را بر دوش می‌کشد. از طرفی برای تبدیل کردن فرم این اجرا به یک نمایش عروسکی خیلی نگران نبودیم، چون معمولا در نمایش عروسکی به دلیل وجودنداشتن چارچوب‌های مرسوم در تئاتر غیرعروسکی، ظرفیت بیشتری برای به اجرادرآوردن ایده‌های کارگردانی وجود دارد.
چالش اصلی ما تلفیق و ترکیب «هملت»، «اتللو» و «مکبث» بود، زیرا با اینکه این نمایشنامه‌ها اشتراکاتی دارند، سه قصه کاملا متفاوت را عرضه می‌کنند و بیرون کشیدن یک طرح مستقل که علاوه بر وام گرفتن از سه تراژدی شکسپیر و حفظ اتفاقات اصلی، روایت خودش را هم داشته باشد، کار پیچیده‌ای بود که البته از نتیجه اش راضی هستیم.
طراحی عروسک‌ها به شکل «مثلث» است و عنوان نمایش هم به نحوی است که در نگاه اول ممکن است «مثلث» (شکل سه ضلعی) خوانده شود. این تمهید تعمدی صرفا برای مراعات نظیر بود یا هدف دیگری را دنبال می‌کردید؟
مهدیان: این نام گذاری کاملا تعمدی بود. در واقع اسم «مثلث» هم زمان به اصلی‌ترین شکل هندسی نمایش، یعنی همان شکل سه ضلعی اشاره می‌کند. ترکیبی از اسامی هملت، مکبث و اتللو هم هست که سه رأس اصلی این نمایش را تشکیل می‌دهند.
هدف این نمایش و ایده اصلی آن، به صورت یک خطی، چیست؟
یساقی: این نمایش با نگاهی به آثار شکسپیر و تغییر زاویه دید، به جهان استیکر‌های روی در توالت‌های عمومی یک پاساژ نگاه می‌کند؛ جایی که هرکدام از استیکر‌ها برای خودشان فرماندار یا پادشاه یک توالت هستند، اما برای حفظ کردن یا به دست آوردن موقعیت بهتر در یک توالت عمومی، دست به هر جنایتی می‌زنند.
«مثلث» چند دوره اجرا داشته و در چه سالن‌ها و شهر‌هایی روی صحنه رفته است؟
مهدیان: ما درحال گذراندن سومین دوره اجراهایمان در تهران (سالن هامون) هستیم. پیش از این هم در زمستان۱۴۰۲ در مجموعه تئاترشهر (تالار قشقایی) ۳۶ اجرا داشتیم و قبل از آن نیز در پردیس تئاتر مستقل مشهد (سالن لطفی) ۲۶ بار روی صحنه رفتیم. علاوه بر این، در نوزدهمین جشنواره بین المللی «تهران مبارک» و جشنواره «پاپتلند» قزاقستان نیز روی صحنه رفتیم و عناوین بهترین کارگردانی، بهترین عروسک گردانی، بهترین اثر و کاندیدای بهترین صداپیشگی، بهترین متن و بهترین موسیقی را از جشنواره مبارک و همچنین جایزه اثر منتخب از نگاه انجمن نمایشگران عروسکی و برگزیده بهترین اثر اقتباسی در جشنواره پاپتلند را به دست آوردیم. در اجرا‌های عمومی هم پرامتیازترین نمایش سال۱۴۰۲ از نگاه تماشاگران سایت تیوال بودیم.
نمایش «مثلث» در سالن‌های دیگری هم اجرا خواهد شد یا به سراغ تولید کار بعدی تان می‌روید؟
یساقی: ما مایلیم تا جایی که امکانش وجود دارد، به اجرای نمایش بپردازیم. خوشبختانه در این مدت به ما لطف داشتند و پیشنهاد‌های اجرا در شهر‌های مختلف و سالن‌های دیگری هم مطرح شده است؛ اما این موضوع تا حد زیادی به استقبال مخاطب بستگی دارد. البته که خودمان هم درحال بررسی ظرفیت و امکان سنجی این مسئله هستیم. برای کار جدید نیز ایده پردازی و هم فکری‌ها را شروع کرده ایم، اما زمان بندی دقیق برای شروع آن هنوز روشن نیست. تلاشمان بر این است که در جشنواره بعدی تهران مبارک هم حضور داشته باشیم.
از واکنش مخاطبان به این اثر بگویید. جامعه مخاطبان شما از چه قشر و رده سنی است و چه بازخورد‌هایی از ایشان دریافت کرده اید؟
یساقی: خوشبختانه استقبال خوبی از سوی اقشار مختلف جامعه صورت گرفت و عموما بازخورد‌های بسیار خوبی از تماشاگران دریافت کردیم. حقیقت این است که ما چنین استقبالی را متصور نبودیم. قبل از اینکه برای اولین بار نمایش را در جشنواره روی صحنه ببریم، به خاطر شیوه اجرایی و وابستگی داستان به تراژدی‌های شکسپیر، فکر نمی‌کردیم که در اجرا‌های عمومی با استقبال تماشاگران روبه رو شویم.
ما تصور می‌کردیم که مخاطب هدف ما کسانی باشند که تماشاگر حرفه‌ای تئاتر هستند، چراکه باتوجه به آشنایی با شیوه اجرایی و نمایشنامه‌های «هملت»، «اتللو» و «مکبث»، درک بهتری از نمایش خواهند داشت و لذت بیشتری نیز خواهند برد. خوشبختانه در طول اجرا‌ها متوجه شدیم کسانی که حتی کوچک‌ترین آشنایی با شکسپیر و نمایش عروسکی نداشتند نیز به تماشای «مثلث» نشستند و راضی از سالن خارج شدند. همچنین ما بسیار خوش حالیم که موفق شدیم نظر تماشاگرانی با سنین مختلف، از نوجوان تا پیر، را به نمایش جلب کنیم.
اساسا وضعیت نمایش عروسکی در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید و با چه دشواری‌هایی در این مسیر دست به گریبان بودید؟
مهدیان: نمایش عروسکی در ایران به ویژه در مشهد گرفتار یک چرخه معیوب شده است. هنرمندان عرصه نمایش عروسکی به تولید اثر نمی‌پردازند، چون معتقدند این گونه نمایشی مخاطب ندارد. از طرف دیگر، تماشاگران به دلیل نداشتن شناخت درست از این نمایش ها، به سختی به تماشای آن می‌نشینند، زیرا به دلیل کمبود اجرا‌های عروسکی، تصور دقیقی از آن ندارند. به عنوان مثال، مخاطبان عموما تصور می‌کنند که نمایش عروسکی مساوی است با کار کودک، درحالی که مثلا تماشای نمایش ما برای کودکان کمتر از دوازده سال ممنوع است.
این نشناختن فقط محدود به مخاطبان نیست و در حوزه‌های مختلف گروه‌هایی که قصد دارند یک اثر عروسکی را روی صحنه ببرند نیز به مشکلات مختلفی برمی خورند، مثلا سالن مناسب اجرا پیدا نمی‌کنند یا برای دریافت مجوز با مسائلی مواجه می‌شوند، زیرا بعضی مسئولان مربوط تاکنون با این قبیل موضوعات و این گونه نمایشی روبه رو نشده اند. مجموع این مسائل موجب شده است که هنرمندان این حوزه کم کار شوند.
چه تفاوت‌هایی بین اجرای این نمایش در مشهد و تهران وجود داشت؟
یساقی: خوشبختانه در اجرا‌های مشهد و تهران از نظر استقبال و حمایت، اوضاع خوب بود. از نظر بازخورد تماشاگر هم در هر دو شهر تجربه‌های جالبی برای ما رقم خورد. البته تعداد تماشاگرانی که «مثلث» را در تهران دیدند، به دلیل ظرفیت بیشتر سالن، بیشتر از مشهد بود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
