گران‌فروشی در مسیر زیارت | بازدید میدانی از ۳ مجتمع میان راهی آستان قدس رضوی

به گزارش شهرآرانیوز، به سه مشت تخمه آفتاب‌گردان و دو شات اسپرسوی نیم‌بندی که تحویلم می‌دهد و در عوضش ۱۶۵ هزار تومان کارت می‌کشد، کاری ندارم، اما نمی‌دانم چرا باید قیمت یک بطری آب آشامیدنی ۱.۵ لیتری برایم ۱۵ هزار تومان و دست‌کم ۵۰ درصد بیشتر از قیمت مصوب مصرف‌کننده آب بخورد.

به گوشه‌وکنار مغازه که نگاه می‌اندازم و قیمت چند کالای دیگر را می‌پرسم، تازه متوجه می‌شوم که نظام تعرفه‌گذاری در یکی از معروف‌ترین مجتمع‌های میان‌راهی مسیر منتهی به مشهد دست‌کمی از سالن ترانزیت فرودگاه این شهر ندارد؛ آن‌هم در مجموعه‌ای که برای خدمت‌رسانی به زائران مسیر زیارت امام‌هشتم (ع) موجودیت خود را از آستان‌قدس‌رضوی وام گرفته است و واحد‌های تجاری آن برای استقرار در این فضا احتمالا مبلغی کمتر از عرف سایر اماکن تجاری می‌پردازند.

اینجا مجتمع میان راهی شماره ۱۱ امام رضا (ع) در چندکیلومتری جنگل گلستان است که مسافران خراسانی شهر‌های شمالی و زائران شمالی مشهدالرضا (ع) حتما یک بار هم که شده گذرشان به این میقات افتاده است؛ مجتمعی که به واسطه موقعیت مکانی خاصش به ویژه در این فصل از سال، روزانه محل توقف صد‌ها خودرو عبوری و استراحتگاه هزاران مسافر و زائر بوده و طبیعی است که کاروبار اصناف مستقر در جوار آن نیز به تبع حضور این جمعیت و البته با پیش فرض رعایت نرخ‌های مصوب دولتی بر کالاها، سکه باشد. 

بااین حال، طمع سودجویانه برخی افراد، زمینه ساز گران فروشی‌هایی می‌شود که درپی فاصله زیاد مجموعه‌های بین راهی از تیررس نظارت‌های بهنگام، کام زائران مسیر زیارت را تلخ می‌کند؛ مهمانانی که با عنوان «زائران جاده ای»، ۸۰ درصد سهم تعداد همه زائران بارگاه نورانی امام هشتم را شامل می‌شوند و بسیاری از آن‌ها از تمکن مالی خوبی نیز برخوردار نیستند. 

ناگفته نماند مجتمع‌های بین راهی امام رضا (ع) که از آن‌ها به عنوان میقات الرضا (ع) نیز یاد می‌شود، به واسطه وجود خوشه‌های خدماتی، در زمره مناسبت‌ترین فضا‌های تعبیه شده برای آسایش زائران امام رئوف به شمار می‌آیند و بی تردید سودجویی شخصی برخی افراد، به منزله نارسایی در خدمت رسانی این مجموعه‌ها قلمداد نمی‌شود. اما در این مجال بیان برخی از مشاهدات عینی مان از فعالیت اصناف فعال در این مجتمع‌ها و همچنین مصاحبه با تنی چند از مسافران و زائران امام رضا (ع) که در این فضا برای استراحت توقف کرده اند، خالی از لطف نیست. 

در این سفر به مجتمع‌های بین راهی شماره ۱۱، ۱۶ و ۱۹ آستان قدس رضوی به ترتیب در ۴۲۰ کیلومتری مشهد (محور آشخانه-گالیکش)، ۵۳۸ کیلومتری مشهد (محور دامغان-شاهرود) و ۶۰ کیلومتری مشهد (محور چناران-قوچان) سر زده ایم تا در لباس یکی از زائران امام هشتم (ع) روایتی از خدماتی که به مهمانان جاده‌ای شهر مشهد ارائه می‌شود، داشته باشیم.   

سودجویی برای اقلام پرمشتری

موقعیت مکانی اگر با خستگی ناشی از کیلومتر‌ها رانندگی و البته گرمای ۳۷ درجه‌ای هوا عجین شود، خیلی‌ها را از صرافت کندوکاو قیمت محصولات عرضه شده در فروشگاه‌های بین راهی بازمی دارد. مثل آقای اسدی که با دستی پر درحال خروج از یکی از مغازه‌های مجتمع میان راهی شماره ۱۱ آستان قدس رضوی است.

 در نایلون خرید آقای اسدی دو بسته چیپس، چهار بستنی، یک بسته چای کیسه‌ای و دو بطری آب آشامیدنی بزرگ است که در مجموع حدود ۲۰۰ هزار تومان برایش آب خورده است. وقتی به درخواست من، قیمت خریدهایش را با قیمت مصوب مصرف کننده روی کالا مقایسه می‌کند، تازه متوجه می‌شود حدود ۵۰ هزار تومان بیشتر از نرخ معمول پرداخت کرده است.

 هرچند همین توجه سبب می‌شود که برای حساب کتاب دوباره، یک بار دیگر پایش را به این فروشگاه بگذارد، اما به قول خودش وضعیت آب وهوایی و خستگی از یک طرف و تشنگی اهالی خانواده و همچنین نبود فروشگاه‌های متعدد در مسیر از طرف دیگر سبب می‌شود راهی به جز خرید اقلام ضروری مثل آب آشامیدنی از مجموعه‌های این چنینی نداشته باشد و شاید همین خیال آسوده از وجود همیشگی مشتری، برخی فروشندگان را نسبت به گران فروشی بی پروا می‌کند.   

اتراق و مایحتاج گران

مشکل گران فروشی شاید برای همه تلخ باشد، اما برای خانواده‌هایی که برای رسیدن به مقصد خود مجبورند دست کم یک شب را در استراحتگاهی میان راهی اتراق کنند، تلخ‌تر است. خانواده آقای مروتی هم یکی از همین خانواده هاست که برای زیارت بارگاه نورانی حضرت رضا (ع) از اردبیل راهی مشهد شده اند و به سبب خستگی راه تصمیم گرفته اند تا توقفی یک شبه در این مسیر حدود ۱۵۰۰ کیلومتری داشته باشند. قاعدتا با این اتراق خرید‌های خانواده آقای مروتی از همین فروشگاه‌های انگشت شماری انجام می‌شود که در جوار ساختمان اصلی مجتمع جاخوش کرده اند.

 سر درددل خانم این خانواده که باز‌ می‌شود، متوجه می‌شویم که به جز سوپرمارکت، فروشگاه‌های دیگر مثل اغذیه فروشی و غرفه فروش محصولات جانبی سفر هم ید طولایی در گران فروشی به زائران و مسافران دارند. خانم مروتی می‌گوید که فروشنده، یک فلاسک معمولی را که شاید ۲۰۰ هزار تومان قیمتش باشد، تقریبا ۴۰۰ هزار تومان با آن‌ها حساب کرده است و آن‌ها هم چاره‌ای به جز خرید نداشتند.

 خانم مروتی هم دل پری از قیمت محصولات و مایحتاجی دارد که مسافران بیشتر به آن‌ها نیاز دارند و در چنین مراکزی این اقلام دولاپهنا با زائران و مسافران حساب می‌شود: احساس می‌کنم، چون این مجتمع‌ها از شهر‌ها فاصله دارند، نظارت چندانی هم روی آن‌ها نیست و فروشنده‌ها هم هرطور دوست دارند با مردم برخورد می‌کنند و کسی جلودارشان نیست. از حق نگذریم، این مجموعه فضایی خوب و محلی مناسب برای استراحت است، اما قیمت‌های گزاف لوازم ضروری مسافران مثل آب آشامیدنی یا خوردوخوراک مربوط به کودکان، خانواده‌ها به ویژه خانواده‌های دارای چند فرزند را گرفتار مشکل می‌کند.   

آب خنک قیمتش فرق دارد

وقتی از فروشنده یکی از غرفه‌ها که اقلام موردنیاز ادامه سفر را از مغازه اش خرید کرده ام، دلیل تفاوت قیمت آب معدنی با نرخ معمول را‌ می‌پرسم، پاسخی جالب و البته احتمالا تکراری مثل خیلی از فروشنده‌هایی دارد که‌ می‌خواهند این کار خلاف ضابطه شان را توجیه کنند: «آب خنک قیمتش فرق دارد.» جوابی سربالا که البته پاسخی هم برای چرایی اش و اینکه براساس چه نرخ نامه‌ای این حرف را‌ می‌زنند، ندارند. مثل این است که یک آب میوه فروش، پول یخی را که در لیوان آب میوه ات می‌اندازد، جداگانه حساب کند!   

هم باکیفیت، هم منصفانه

رستوران مجتمع میان راهی شماره ۱۶ آستان قدس رضوی در محور دامغان-شاهرود نظرم را تاحدودی نسبت به نظارت‌هایی که باید بر این مجموعه شود، تغییر می‌دهد. رستورانی تمیز با منویی متنوع که انصافا به نسبت کیفیت و نوع سرویسی که ارائه می‌دهد، قیمت‌های منصفانه و خوبی دارد؛ از همه مهم‌تر اینکه کیفیت و قیمت گذاری منصفانه نشان دهنده نظارتی است که حتما به صورت منظم درحال انجام است و به نوعی نگاه زائران امام هشتم (ع) از شهر‌های غربی کشور را به مجموعه‌ها و رستوران‌های بین راهی تغییر می‌دهد.   

علی صفری که با خانواده چهارنفره اش یکی از میز‌های این رستوران را انتخاب کرده است، کیفیت و کمیت غذای این مجموعه را در کنار توجه به موضوعات بهداشتی زیاد می‌داند و‌ می‌گوید: معمولا در سفر‌های منتهی به مشهد طوری برنامه ریزی می‌کنیم که وقت ناهار در این مجموعه خدماتی باشیم، چون هم خیالمان از کیفیت غذا راحت است و هم می‌دانیم که گران فروشی در این واحد در کار نیست.   

محصولات بدون تعرفه، اما پرمشتری

نگاهی به بیرون مجموعه و واحد‌های صنفی اطراف آن که‌ می‌اندازیم، دوباره ردپای تخلف دیده می‌شود. انگار در این گونه فضاها، اصنافی که با مشتری زیادتری مواجه اند، بیشتر در معرض گران فروشی قرار می‌گیرند. مصاحبه با تعدادی از مسافران و زائرانی که این محیط را برای استراحت کوتاه در مسیر خشک و بیابانی سمنان-مشهد انتخاب کرده اند، نشان می‌دهد که در یک موضوع هم نظرند؛ نبود تعرفه مشخص برای محصولاتی مانند آب جوش و مشتقات چای و قهوه. هرچند این موضوع صرفا مختص به این مجموعه نیست و در مسیر‌های مختلف و در مراکز متعدد میان راهی این گونه تخلفات به وفور دیده می‌شود و البته کسی هم پاسخگوی مردم نیست.   

هم گران، هم بی کیفیت

سماور یکی از غرفه‌های فروش مجتمع میان راهی شماره ۱۹ آستان قدس رضوی واقع در محور قوچان-چناران داغ داغ است و زائرانی را که هنوز شصت کیلومتر تا شهر مشهد فاصله دارند و احتمالا آب فلاسکشان یا تمام شده است یا سرد، قلقلک می‌دهد تا دقایقی را هرچند کوتاه برای استراحت و خرید آب جوش توقف کنند. فروشنده جوان غرفه پسری باانصاف است و برخلاف برخی فروشگاه‌های بین راهی هر فلاسک آب جوش را فقط ۵ هزار تومان حساب می‌کند؛ فرقی هم ندارد که فلاسک مسافر چندلیتری باشد. آب آشامیدنی بزرگ را هم به مشتریان ۱۰ هزار تومان می‌فروشد. 

همه چیز خوب است تا جایی که برای خرید دو عدد بستنی، نگاهم به یخچال صندوقی کنار مغازه گره می‌خورد. بیشتر بستنی‌های ریخته شده در یخچال از برند‌های غیرمعروف و البته با قیمت‌های نه چندان ارزان هستند. بالاوپایین کردن بستنی‌ها برای پیداکردن محصول مدنظرم فایده‌ای ندارد و دو عدد بستنی چوبی را به صورت اتفاقی برمی دارم. 

البته بعد از حساب کتاب و خروج از مغازه و با اولین گاززدن به بستنی متوجه می‌شوم که آوردن محصولات بی کیفیت و فروش آن با نرخ محصولات خوب و باکیفیت می‌تواند یکی از شگرد‌های فروشگاه‌هایی باشد که مانند غرفه‌های میان راهی مشتریان ثابتی برای خود ندارند. طبیعی است که غرفه دار جوان این فروشگاه که از صحبت هایش می‌فهمم شاگرد مغازه است، اطلاع دقیقی درباره حجم دقیق درآمد روزانه جایی که کار می‌کند نداشته باشد، اما وقتی سر صحبت را باز‌ می‌کنم و کمی با هم رفیق می‌شویم، از فروش زیاد مغازه و اجاره نه چندان زیاد آن، چیز‌هایی می‌گوید.   

با متخلفان برخورد می‌کنیم

کار نظارت بر مجتمع‌های میان راهی آستان قدس رضوی برعهده مؤسسه‌ای به نام «موقوفه خدمات زائر» است که ذیل بنیاد کرامت رضوی بر ۲۲ مجموعه خدماتی در نقاط مختلف کشور آن هم در مسیر‌های منتهی به مشهد مدیریت می‌کند. آن گونه که مدیرعامل این مجموعه می‌گوید، هرچند بازدید‌های دوره‌ای از مستأجران تجاری از سوی نیرو‌های موقوفه خدمات زائر انجام می‌شود، فاصله زیاد مجتمع‌ها و بعد بالای خدمات رسانی در این فضا، این را‌ می‌طلبد که سایر مجموعه‌ها مانند تعزیرات نیز نظارتی جدی‌تر بر فروشگاه‌های بین راهی داشته باشند.   

سیدهاشم حسینی در واکنش به برخی مصادیقی که در حوزه گران فروشی فروشگاه‌های زیرمجموعه بیان می‌کنیم، می‌گوید: قطعا این موارد مصداق تخلف است و قطعا با متخلفان برخورد خواهیم کرد.

فقط ۲۰ میلیون تومان اجاره

از حسینی درباره شیوه نامه اجاره واحد‌های صنفی در مجتمع‌های بین راهی سؤال می‌کنم و او این گونه پاسخ می‌دهد: عقد یا تمدید قرارداد فضا‌های تجاری در این مجموعه‌ها به صورت سالانه انجام می‌شود و افرادی که مایل اند در این محیط‌ها حضور داشته باشند، با ارائه درخواست خود در این فرایند حاضر می‌شوند. اجاره بهای تعیین شده برای هرسال نیز براساس نرخ کارشناسی و البته بسیار کمتر از مبلغ فضا‌های مشابه است.

به عنوان مثال اجاره یک واحد ۲۰۰ متری ویژه رستوران یا واحدی برای سوپرمارکت، ماهانه فقط ۲۰ میلیون تومان است و این رقم تا سال قبل ۱۲ میلیون تومان بوده است. این درحالی است که میزان فروش محصولات مختلف در غرفه‌های مجتمع‌های میان راهی بسیار زیاد است و با داخل شهر قابل مقایسه نیست و قطعا باید درصد سودی که از زائران و مسافران دریافت می‌شود، حتی کمتر از نرخ‌های جا‌های دیگر باشد.   

مدیرعامل مؤسسه موقوفه خدمات زائر بنیاد کرامت رضوی ادامه می‎دهد: در قراردادهایمان با مستأجران این غرفه‌ها به صراحت موضوع جریمه یا فسق قرارداد را در صورت بروز تخلفات مختلف ازجمله گران فروشی قید کرده ایم و با متخلفان این عرصه نیز به شدت برخورد می‌کنیم. بااین حال، گاهی برخی تخلفات در این فضا‌ها در خفا و به دور از چشم ناظران صورت می‌گیرد که در این وضع، از مردم درخواست می‌کنیم هر تخلفی را به مجموعه ما منتقل کنند.