نگاهی به دشواری‌های سرودن و نوشتن برای کودک و نوجوان با موضوع عاشورا
اینکه کودکان معمولا در محافل و هیئت‌های مذهبی حضور داشته اند و در این‌باره مطالبی از سخنرانان و مداحان شنید ه اند و چندان با این اتفاق بیگانه نیستند، کشاندن این ماجرا به حوزه ادبیات نوشتن را دشوارتر می‌کند.
به گزارش شهرآرانیوز، نوشتن و سرودن از عاشورا برای کودکان بسیار دشوار است، دشوار از این نظر که هم باید عظمت کربلا و درس آموزی آن را نشان دهی و هم تصویری از حادثه را بازنمایی کنی که چندان با سن و سال و روحیات این گروه سنی، به ویژه کودکان، سازگار نیست. از طرف دیگر، این گروه سنی باید در داستان‌ها و شعر‌ها به گونه‌ای فلسفه و هدف این اتفاق تاریخی را بدانند و باور کنند که بخشی از این پیام در همان وجه مظلومیت امام حسین و یارانش و ستمگری یزیدیان نهفته است. بنابراین، جمع این دو بسیار سخت است و اینکه چگونه ابعاد خشن واقعه عاشورا را در بیانی که مرز بین تخیل و واقعیت باشد به شعر و داستان بیاوریم و روحیات کودک را هم مدنظر داشته باشیم ظرافت و هنر می‌خواهد.
مصطفی رحماندوست درباره عاشورا دو شعر به نام‌های «لالایی عاشورا» و «قصه آب» دارد؛ «لالایی عاشورا» از زبان مادری است که فرزندش نمی‌خوابد و او برای خواباندنش داستان عاشورا را در لالایی خود تعریف می‌کند و «قصه آب» هم برای نوجوانان سروده شده و داستان آبی است که نتوانسته به داد شهیدان کربلا برسد و در برابر امام حسین (ع) و یارانش شرمنده است.
شاعر بر نکته جالبی تأکید می‌کند و می‌گوید: «فقط نمی‌شود گفت که امام حسین (ع) را شهید کردند؛ باید حرفی بزنند که بچه‌ها بفهمند و درک کنند. من نمی‌دانم که چگونه باید برای بچه‌ها سخن گفت، چون فکری مبتنی بر علم و دانش ندارم. خودم خیلی سخت کار کردم؛ شاید هفت یا هشت سال طول کشید تا بفهمم که باید چگونه بنویسم!
[..]من کتاب‌هایی در حوزه ادبیات کودک دیده ام که سر امام حسین (ع) را بر سر نیزه نشان می‌دهد که از سر ایشان خون می‌چکد؛ این برای کودکان بسیار وحشتناک است. چنین پرداخت‌هایی به امام حسین (ع) عظمت نمی‌دهد. برای کودکان قهرمان مهم است. در دید کودکان، کسی که در چنین وضعیتی قرار می‌گیرد قهرمان نیست!
[..]شاید بتوان مقاومت امام حسین (ع) و یارانش و نپذیرفتن ظلم را به عنوان خصوصیت‌های یک قهرمان گفت. یک نویسنده یا شاعر نمی‌تواند تنها کمی داستان را ساده کند، ولی کل ماجرا را تعریف کند؛ این راه و روش درستی نیست.»
از آنجا که کودکان معمولا در محافل و هیئت‌های مذهبی حضور داشته اند و در این باره مطالبی از سخنرانان و مداحان شنید ه اند و چندان با این اتفاق بیگانه نیستند، کشاندن این ماجرا به حوزه ادبیات نوشتن را دشوارتر می‌کند. اما چه کنیم که باید باور داشته باشیم تنها ادبیات است که رویداد‌های تاریخی را در ذهن ماندگار می‌کند و درواقع به آن‌ها رسمیت می‌دهد؟!
همین جا، یادآوری این نکته مهم است که در ادبیات کودک، با پس زمینه‌های تاریخی و به ویژه اسلامی، سندیت هم ملاکی جدی برای اعتباربخشی است، و از همان دوران کودکی می‌توان سرچشمه‌های تحریف را خشک کرد، مسئله‌ای که در ماجرای عاشورا بسیار دامن گیر ما شده است، و بخشی از وظیفه ادبیات در حوزه کودک و نوجوان توجه جدی به پرهیزدادن از هرگونه خرافه گرایی و تحریف است.
بهخوبی می‌دانیم که ادبیات با استعاره سروکار دارد و موضوع عاشورا هم به دلیل حساسیت آن با بهره گیری از استعاره تاحدودی تلطیف می‌شود. اگر به خاطر داشته باشید، می‌دانید که زنده یاد قیصر امین پور شعر «نی نامه» را برای بزرگ سالان سروده، اما در آن از استعاره «باران» استفاده کرده است؛ در این مجموعه، باران گاهی نمادی از امام حسین (ع) است و البته گاهی هم خود باران است. این رویکرد به خوبی می‌تواند در ادبیات کودک و نوجوان به کار گرفته شود.
موضوع دیگری که نباید از آن غافل ماند این است که امروزه، علاوه بر انتشارات کاغذی، فضای مجازی هم میدان گسترده‌ای است که در آن نباید ادبیات کودک و نوجوان را از یاد برد و تولیدمحتوا برای این عرصه هم به اندازه بستر کاغذی مهم است.
در ادامه، از میان فهرست پرشمار آثار کودک و نوجوان، فقط به چند نمونه در این حوزه نگاهی می‌اندازیم. **
«داستان‌هایی از زندگی امام حسین (ع)»
محمود پوروهاب در این کتاب داستان‌هایی از زندگی امام حسین (ع) در دوران کودکی تا بزرگ سالی را به زبانی شیوا روایت کرده است. این کتاب با تصویرسازی مناسب کودکان نیز همراه است که کودک را بیشتر مشتاق به خواندن آن می‌کند.
«قصه‌های عاشورایی»
فریبا کلهر در ده جلد (که در یک مجلد به نام «۱۰ قصه عاشورایی» هم درآمده است) به شخصیت‌های تأثیرگذار عاشورا و ارتباط آن‌ها با امام حسین (ع) پرداخته است. نویسنده با زبانی روان که مناسب گروه سنی کودکان است، همراه با تصویرگری سیدحسام الدین طباطبایی، تلاش کرده است کودکان را با واقعه عاشورا، و نام آوران و دلاوران روز دهم سال ۶۱ هجری قمری و امام حسین (ع) پیوند بزند.
«امام حسین (ع) برای دبستانی ها»
حسین فتاحی، با روایتی درست و مستند، داستان زندگی امام حسین (ع) را از کودکی تا زمان شهادت ایشان نقل کرده است. نویسنده، ضمن رعایت سندیت وقایع تاریخی هر داستان و ذکر نام دقیق شخصیت‌ها و مکان ها، و تاریخ ها، سعی کرده است جنبه داستانی اثر را نیز نادیده نگیرد.
«باران در خیمه»
این کتاب در حوزه شعر و از انتشارات «سوره مهر» به قلم مهدی مردانی است که با زبانی کودکانه در سیزده شعر به موضوع‌های متفاوتی حول محرم می‌پردازد.
«داستان مصور عاشورا»
نوشته محمدسعید بهمن پور برای گروه سنی نوجوان. تفاوت این کتاب با سایر کتاب‌های این حوزه در این است که واقعه عاشورا را با تصویر روایت کرده است. پرویز اقبالی، با تصویرگری مناسب، نوجوانان را با کاروان عاشورا همراه کرده و به آن‌ها در فهم بهتر محرم سال ۶۱ هجری قمری کمک می‌کند.
«بچه‌های عاشورا»
کتابی است از «به نشر» برای گروه سنی کودک و نوجوان که می‌تواند منبع خوبی برای کسب اطلاعات مفید در این زمینه باشد. طاهره ایبد، نویسنده، در این اثر تلاش کرده است با زبانی کودکانه داستان شهدای نوجوان قیام عاشورا را برای بچه‌ها بازگو کند.
«چهل روز عاشقانه»
از انتشارات «کانون پرورش فکری» است که به قلم محمدرضا سنگری در سال ۱۳۸۹ منتشر شده است. این کتاب درباره وقایع و رویداد‌های پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش تا اربعین است. نگارنده زبان حال هریک از بازماندگان نهضت عاشورا در این چهل روز را بیان کرده است.
«تشنه لبان»
«کانون پرورش فکری» در سال ۱۳۹۱ این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر، با رجوع به معتبرترین منابع تاریخ عاشورا، حوادث این روز بزرگ را با دقت و جزءبه جزء روایت کرده است. این کتاب درواقع از کتاب‌های «مقتل» به شمار می‌آید که در آن وقایع کربلا و نام و شیوه شهادت حماسه آفرینان عاشورا بیان شده است. همچنین، شعر‌هایی با بیت‌هایی متناسب با مطلب از شاعرانی، چون حافظ در این اثر آمده است.
«آسمان خون گریه کن»
نوشته جعفر ابراهیمی است که «کانون پرورش فکری» منتشر کرده است. در این کتاب، حماسه کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش با بیانی ساده، به همراه تصاویری چند، برای گروه سنی نوجوان روایت شده است، در ۱۰ بخش با عناوین «حسین در راه است»، «شهادت مسلم و هانی»، «شهادت طفلان مسلم»، «حرکت حسین (ع) به سوی کوفه»، «زمین کربلا»، «شب عاشورا»، «شام غریبان»، «در قصر یزید»، «عاقبت نیکان و پاکان و سرانجام ستمکاران و ناپاکان» و «شعر شام عاشورا».
*بخشی است از «لالایی عاشورا»، سروده مصطفی رحماندوست.
** این بخش اقتباسی است از گزارش «ایبنا» ذیل عنوان «کودکان و نوجوانان در ایام محرم چه کتاب‌هایی بخوانند؟»
(۸ شهریور ۱۳۹۹)
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
