آیا تجربه بافت تاریخی یزد برای مشهد مفید است؟

شیما سیدی | شهرآرانیوز؛ سیدعلی اکبر کوششگران، عضو هیات علمی دانشکده معماری یزد، که چند سالی است ساکن مشهد شده در اولین روز این برنامه‌ها که در خانه تاریخی غفوری برگزار شد، از دغدغه‌های متفاوت بافت تاریخی در یزد و مشهد گفت: تمایز بافت‌های تاریخی ارزشمند یزد و مشهد مشهود است، بافت تاریخی یزد با وسعت حدود ۹۰۰هکتار متصل و سالم است، در ایران بافتی به سلامت بافت یزد نداریم. علاوه بر وسعت و سلامت بافت آن همگن نیز هست و اغلب بنا‌های آن قاجاری یا زندی است، تنها حدود ۱۰ بنای ایلخانی دارد. 

این کارشناس معماری یزدی که حالا ساکن مشهد شده است درباره این شهر گفت:، اما در مشهد چنین نیست، بافت تاریخی این شهر اصیل و یکدست نیست. این ناهمگنی که ناشی از تفاوت مردمان آن هم هست خود یک ویژگی است. اینجا یک موزه جغرافیایی هم هست.

او به تفاوت ساکنان دو بافت هم اشاره کرد و گفت: محدوده بافت تاریخی یزد مهاجر نشین و راکد بود یعنی تفاوت اجتماعی چندانی در آن نبود، ساکنان بافت یا مهاجران اغلب بلوچ و افاغنه بودند و یا یزدی‌های کم بضاعت، در حالی که قیمت ملک در بافت تاریخی مشهد بالا و قدیمی‌های شهر در آن ساکن بودند.

این کارشناس مرمت، اما درباره اینکه با وجود این تفاوت‌ها می‌توان تجربیات یزد را در مشهد نیز به کار برد گفت: این تفاوت‌ها بدین معنی نیست که تجربه‌های یزد به کار مشهد نمی‌آید. "توسعه" و "حفاظت" عموما با هم ناسازگار است، تا دوره‌ای در یزد متولی هر کدام از این دو متفاوت بود یکی سازمان میراث فرهنگی و یکی سازمان شهرسازی مثلا بولوار بسیج یزد که در دهه ۷۰ کشیده شد و بافت شهر را تخریب کرد و بعد مسئول ارشد این بخش خود رئیس میراث فرهنگی یزد شد و خود از اقدامی که کرده بود بسیار پشیمان شده بود. 

کوشش‌گران در ادامه به تحول بزرگی که در یزد به دنبال ثبت جهانی آن رخ داد پرداخت و عواقب آن را برشمرد: وقتی یزد جهانی شد با اینکه حمایت یونسکو را گرفت، و توجه‌ها را به خود جلب کرد، متولیان گردشگری به فکر پول درآوردن از آن افتادند و خانه‌های تاریخی هتل شدند و حمام‌ها به چایخانه و رستوران تبدیل شد، اما یکی از شروط اصلی این روند یعنی "آموزش" محقق نشد، نه ساکنین آموزش دیدند و ارزش آنچه دارند بر آنها آشکار نشد و نه گروه میهمان آموزش دید که کجا می‌رود و به آن نباید صدمه بزند.

سیاست‌گذاری درست انجام نشد بافت تغییر کرد، وقتی خانه‌ها هتل شد نیاز به پارکینگ افزایش یافت خانه‌های کنار تخریب و پارکینگ شدند به این ترتیب ساکنان از آن فراری شدند. 

وی عوارض چنین تحولی را تغییر گسترده در بافت عنوان کرد و گفت: بافت سالم، وسیع و اصیل است، اما این روند بافت را زنده نگه نخواهد داشت و ساکنان از آن کوچ خواهند کرد یعنی بافت هویت اجتماعی خود را از دست می‌دهد.

وی گفت: در یزد به واسطه کسب ثروت تخریب از نوع هویتی را شاهد هستیم و اینجا در مشهد به همین واسطه تخریب فیزیکی رقم می‌خورد. چون نظام حکمرانی درک درستی از میراث فرهنگی ندارد. در واقع "یزد جهانی" تبدیل به اسب تروای یزد شده است. "توسعهٔ حفاظت محور" و "حفاظتِ توسعه محور" خود دو راهکار برای بافت‌های تاریخی است که باید آنها را بررسی و انتخاب کنیم.

در ادامه حتما بخوانید گذری بر وضعیت خانه تاریخی ملک مشهد | مرگ خاموش موزه زنده