سمفونی وداع/ قطعاتی پیرامون ابعاد شخصیتی امام خمینی (ره)

به گزارش شهرآرانیوز؛ زبان موسیقی همواره به‌عنوان یک ابزار قدرتمند رسانه‌ای، در حوزه ارتباطات جمعی معرفی می‌شود. ابزاری به شدت پرنفوذ که در بسیاری از بزنگاه‌های تاریخی و سیاسی می‌تواند اندیشه‌ها و رویکردهای فکری و فرهنگی یک جامعه را در قالب چند ملودی خاطره‌ساز، تثبیت و ماندگار کند. چه بسا که همین ابزار رسانه‌ای، در برش‌های گوناگونی از زمان توانسته جلوتر از دیگر ابزارهای رسانه‌ای به تریبون پرطنینی در جهت معرفی تفکرات آرمانی و تحول گرایانه ملت ایران تبدیل شود.

یکی از این بزنگاه‌های تاریخی و البته تأثیرگذار که در سال‌های پایانی دهه شصت مردم ایران پشت‌سر گذاشتند، عروج ملکوتی امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ بود. روزهایی که برای همه ملت سرشار از خاطرات تلخ و در عین حال حماسی یک وداع شد که به قول معروف پلان به پلان آن از نگاهمان پاک نمی‌شود. از همان زمان که محمدرضا حیاتی در ساعات آغازین صبح، اعلام کرد: بسم‌الله الرحمن الرحیم، انا لله و انا الیه راجعون؛ روح بلند پیشوای مسلمانان و رهبر آزادگان جهان حضرت امام خمینی، به ملکوت اعلی پیوست…» و این گونه بود که جامعه ایرانی سراسر سیاه پوش شد و عاشقان روح‌الله را آنچنان بی قرار کرد که مراسم تشییع پیکر امام راحل را تبدیل به یکی از عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین آئین‌های تشییع دنیا کرد.

همزمان اجتماع باشکوه مردم داغدار مدتی نگذشت که هنرمندان نیز به تکاپو افتادند تا آثار هنری مختلفی را به این خاطره جمعی ضمیمه کنند. خانواده موسیقی نیز از این قاعده مستثنا نبودند و تکاپوی‌شان منجر به انتشار آثاری شد که هنوز هم برای مردم ایران به یادگار مانده است.

آنچه می‌خوانید نگاهی گذرا بر تجربه تولید آثار موسیقایی است که پیرامون ابعاد شخصیتی امام خمینی (ره) و رحلت ایشان در این سال‌ها منتشر و به مخاطبان ارائه شده است.

سمفونی وداع

سمفونی روح‌الله؛ فرهت و بررسی ابعاد شخصیتی امام با زبان موسیقی

یکی از آثار مهمی که طی سال‌های اخیر با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران پیش روی مخاطبان قرار گرفته، سمفونی «روح الله» ساخته شاهین فرهت آهنگساز و استاد پیشکسوت موسیقی کشورمان است که در دوره‌های اخیر، به عنوان دبیر هنری جشنواره موسیقی فجر نیز مشغول به فعالیت بود.

این هنرمند شهریور ماه سال ۱۳۹۴ بود که از ساخت تازه‌ترین سمفونی خود با عنوان «روح الله» خبر داد. وی این اثر را با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی امام خمینی (ره) در چهار موومان ساخت که در آن زمان ابتدا با ارکستر سمفونیک اکراین ضبط و بنا شد تا پس از تولید و انتشار در ایران اجرا شود.

فرهت که تاکنون ۱۷ سمفونی با موضوعات مختلف و بر اساس شخصیت‌های دینی، مذهبی، ادبی و فرهنگی ساخته، در این سمفونی بی‌کلام ابعاد و چهره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را با زبان موسیقیایی بیان کرده است. وی این اثر را با محوریت شخصیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی امام خمینی (ره) در چهار موومان ساخته است. او در این اثر بی کلام، وجوه مختلف شخصیت انسانی و عرفانی بنیانگذار جمهوری‌اسلامی ایران را با زبان موسیقیایی بیان کرده است.

در توضیح این سمفونی آمده است: «موومان اول سمفونی روح‌الله به تولد و رشد و نمو حضرت امام اختصاص دارد، موومان دوم به دوران بلوغ علمی، اجتهاد و بالندگی امام در حوزه علمیه و قله‌های بلند علم و معرفت شناسی می‌پردازد. موومان سوم هم با زبانی رمزآلود به جریان مبارزات حضرت امام که در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد پرداخته و در موومان چهارم آهنگساز به عروج ملکوتی امام خمینی که با دلی آرام و قلبی مطمئن رحلت کرده و دنیایی از اهالی معرفت را داغدار هجران می‌کنند می‌پردازد که به طور حتم این داغ هجران هیچ گاه جبران نمی‌شود.»

بعد از گذشت دو سال از ساخت و تولید این سمفونی بود که معاونت فرهنگی هنری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) با مشارکت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سمفونی «روح الله» را با همراهی ارکستر سمفونیک تهران به رهبری مهمان سهراب کاشف در خردادماه ۱۳۹۶ همزمان با بیست و هشتمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) اجرا کردند. اجرایی که در آن بهروز رضوی نیز به خوانش غزلیاتی از بنیانگذار جمهوری اسلامی پرداخت.

علی کمساری معاون فرهنگی و هنری و ارتباطات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) نیز حین اجرای سمفونی «روح الله» که با حضور تعدادی از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی کشورمان در تالار وحدت تهران برگزار شد، توضیح داد: «بسیار خرسندیم که شاهد رونمایی از سمفونی «روح الله» هستیم که در کنار همه آثار خوب مذهبی و دفاع مقدس برای اولین بار تولید شده است. ما تا به امروز در کشورمان سمفونی مرتبط با زندگانی با برکت حضرت روح‌الله نداشتیم اما خدا کمک کرد که در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و همت شورای موسیقی مجموعه تصمیم گرفته شد تا سمفونی «روح الله» ساخته شود. […] خوشبختانه با تصمیم شورای موسیقی برای ساخت موسیقی سمفونی «روح الله» قرعه به نام استاد شاهین فرهت افتاد که همه می‌دانیم در حوزه موسیقی و خلق سمفونی از هنرمندان درجه یک و ارزشمند کشورمان هستند. به هر حال این هنرمند بعد از اینکه پیشنهاد ما را برای ساخت سمفونی پذیرفت مطالعاتی را در حوزه زندگی پربرکت حضرت امام آغاز کرد و سرانجام بعد از ماه‌ها تلاش این سمفونی که امشب پیش روی شما اجرا می‌شود در چهار موومان خلق شد.»

«دریغا» یی که با صدای محمد گلریز جاودانه شد

مدتی از رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران نگذشته بود که یک نغمه به اندازه وسعت تمام ایران به گوش مردم ایران نشست و در همان روزهای آغازین که مردم ایران سوگوار و عزادار امام (ره) بودند در تمامی شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی آن دوران پخش شد.

آهنگ «دریغا» با شعری از مرحوم حمید سبزواری با مطلع «دریغا ای دریغا ای دریغا، خدایا سایه‌ای رفت از سر ما…» و به آهنگسازی محمد شکوهی که محمد گلریز خواننده چندین اثر ماندگار انقلابی و آئینی آن را اجرا کرد. اثری که همچنان بعد از گذشت ۳۰ سال از رحلت ملکوتی پیر جماران همچنان به عنوان یکی از جاودانه‌ترین و شاید خاطره‌انگیزترین نغمات مرتبط با ایام وفات امام خمینی در حافظه شنیداری مخاطبان باقی مانده است.

محمد گلریز درباره نحوه تولید و ساخت این قطعه این گونه روایت می‌کند: «این قطعه به روزهای پس از رحلت امام بازمی گردد. شب آخری که امام خمینی (ره) در بیمارستان بستری بودند؛ همه مردم دست به دعا بودند که ایشان هر چه زودتر شفا پیدا کنند. من هم در کنار این مردم آرزو می‌کردم که حال ایشان بهبود یابد. فردای روزی که خبر ارتحال امام از رادیو پخش شد مانند همه مردم سرزمینم از شنیدن این خبر بسیار متأثر شدم، از خدا خواستم در حق من لطفی کند تا با خواندن قطعه‌ای بتوانم بازگوکننده حس و حال آن روزها و التیامی برای مردم عزیز کشورم باشم. دقیقاً در همین فکر بودم که محمدعلی شکوهی «آهنگساز این قطعه» تلفن کرد و از من خواست تا هر چه زودتر به سمت تالار وحدت حرکت کنم. وقتی به محل کار آقای شکوهی رسیدم وی را مشغول گفت‌وگوی تلفنی با فردی در حالت گریان دیدم که شعری را زمزمه می‌کرد. بعد از پایان تماس گفت مشغول صحبت با حمید سبزواری بودم؛ این شاعر یک شعر فی‌البداهه برای وی می‌خواند و شکوهی هم به صورت تلفنی و زمزمه‌ای برای آن آهنگ می‌سازد و بعد از آن آقای شکوهی قرار خوانندگی این آهنگ را با من گذاشتند و مشغول تولید استودیویی آهنگ «دریغا ای دریغا» شدیم. این آهنگ از معدود قطعاتی بود که در آن روزگار توسط دستگاه سینتی سایزر تولید شده بود و یکی از به یاد ماندنی‌ترین آهنگ‌هایی است که در مقام خواننده در کنار گروه آن حضور داشتم. بعد از این قطعه در چهلمین روز درگذشت حضرت امام «غم فراق» را خواندم. بعضی از این سروده‌ها ماندگاری که در ذهن مردم تداعی می‌شود، ممکن است خاطرات تأسف باری داشته باشد اما یاد و خاطره امام در ذهن مردم زنده می‌شود. وقتی کسی چون حضرت امام از دنیا می‌رود درست است که این فقدان باعث تأثر مردم است ولی مردم در مورد آن شخصیت فکر می‌کنند و این یک بعد آن است و ابعاد دیگر آن فرهنگی و هنری است.»

در سال ۱۳۶۸ انجمن حفظ و اشاعه سرود و آهنگ‌های انقلابی آلبومی با عنوان «دریغا» را تولید و منتشر کرد. در این آلبوم قطعاتی به مناسبت رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی با صدای محمد گلریز، علیرضا افتخاری، مهرداد کاظمی و جهانگیر زمانی اجرا شده بود.

«غم خورشید»، «روح بلند آسمانی»، «نماز آخر»، «یاد آفتاب»، «دلدادگان روی دوست»، «غم فراق»، «در سوگ خورشید» آثار دیگری هستند که محمد گلریز تاکنون در رثای پیر جماران منتشر کرده است.

روایتی متفاوت از زندگی امام با موسیقی بهزاد عبدی

بهزاد عبدی از جمله آهنگسازان صاحب سبکی است که آثارش همواره در قالب و چارچوب درستی پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند. او با بهره‌مندی از آموزه‌های علمی خود در عرصه موسیقی که این سال‌ها خلاء آن بیشتر از هر زمانی محسوس است توانسته آثاری را در حوزه‌های مختلف سینما، تئاتر، آلبوم و پروژه‌های موسیقایی تولید کند که بسیاری از آنها جزو آثار قابل تأملی هستند که گرچه رنگ و بوی سفارشی دارند اما می‌توانند به عنوان آثاری مستقل و قابل اتکا موردتوجه و تمرکز قرار گیرند.

یکی از این آثار ارزشمند سوئیت سمفونی امام خمینی (ره) که بهزاد عبدی آن را در سال ۱۳۸۵ نوشت. اثری که در چهار قسمت «هبوط»، «اوج»، «قیام» و «عروج» نوشته شده و دربرگیرنده زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایرانی از تولید تا ارتحال ملکوتی ایشان است.

بخش نخست این سوئیت سمفونی نامش «هبوط» است و به تولد امام (ره) و به جریانات سیاسی آن زمان اختصاص دارد. قسمت دوم به نام «اوج» به مبارزات ایشان در انقلاب و چگونگی شکل‌گیری پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد و قسمت سوم به نام «قیام» از فرمان جنگ تحمیلی و هشت سال دفاع مقدس به رهبری امام (ره) می‌گوید. قطعه چهارم این سوئیت سمفونی به نام «عروج» به سال‌های آخر زندگی امام (ره) پرداخته است.

سوئیت سمفونی امام خمینی (ره) از جمله آثار ارزشمند موسیقایی مرتبط با امام راحل است که از زمان تولید تا به امروز در مناسبت‌ها و برنامه‌های مختلفی توسط ارکسترهای معتبر کشورمان به صورت زنده اجرا شده و با استقبال خوبی هم از سوی مخاطبان مواجه گردیده است.

«حضور سبز» و چهره‌هایی که در یک پروژه مشترک خواندند

یکی دیگر از مجموعه‌ها و آلبوم‌هایی که طی سال‌های گذشته با موضوع رحلت حضرت امام خمینی (ره) توسط تعدادی از هنرمندان فعال موسیقی کشورمان تولید و عرضه شد، مجموعه‌ای به نام «حضور سبز» است که سال‌ها قبل آن زمان که هنوز نظام اقتصادی موسیقی ایران با سونامی حضور خوانندگان پاپ مواجه نشده، به همت واحد موسیقی سازمان صدا و سیما و انتشارات سروش روانه بازار موسیقی شد.

در توضیح نحوه انتشار این پروژه موسیقایی آمده است: «در سال ۱۳۷۹ و به مناسبت یکصدمین سالروز میلاد امام خمینی، شرکت سروش دو مجموعه موسیقایی با عناوین «حضور سبز یک» و «حضور سبز دو» را با صدای خواننده‌های مختلف که یا با اشعار امام خمینی اجرا شده بودند و یا درباره رهبر کبیر انقلاب سروده شده بودند را جمع‌آوری کرد و روانه بازار موسیقی کشور کرد. اگر چه مجموعه به مناسبت میلاد امام خمینی جمع‌آوری شده است ولی برخی از قطعات با موضوع رحلت امام است. در واقع این دو مجموعه حاوی قطعات برگزیده‌ای است که از زمان درگذشت امام تا یک دهه بعد با محوریت امام خمینی در واحد موسیقی و سرود صدا و سیما تولید و اجرا شده‌اند.

آلبوم حضور سبز یک حاوی ۱۱ قطعه در ساختارهای پاپ، سنتی و کلاسیک با اشعاری از امام خمینی، سلمان هراتی، آزاده دالایی، قاسم سیاره، افشین علا، محمد حسین رحمانی، امیرخسرو دهلوی، زکریا اخلاقی، وحید امیری و حسین اسرافیلی و آهنگسازی محمد بیگلری پور، همایون رحیمیان، علی درخشان، حسین بهادری، فرید شب خیز، امید سیاره، مجید اخشابی، علی بکان و کمال طراوتی است که در آن محمد اصفهانی، حسین زمان، حمید غلامعلی، بیژن خاوری مهرداد کاظمی، مهدی سپهر، پرویز طاهری و عباس بهادری به عنوان خواننده حضور داشتند. «شمع وجود»، «غم پنهان»، «حضور»، «سروش عشق»، «تو دیگر نیستی»، «غم دلدار»، «جان عرشی»، «وداع یار»، «بی جمال تو»، «شرق آئینه»، «لبیک یا خمینی» نیز قطعات این مجموعه هستند.

آلبوم حضور سبز ۲ نیز در ادامه مجموعه قبلی با صدای خوانندگانی نظیر مهرداد کاظمی، حمید غلامعلی، عبدالرسول کارگشا، علی تفرشی، پرویز طاهری و پژمان مبرا منتشر شد این در حالی است که گفته می‌شود پروژه «حضور سبز» یکی از بهترین آثاری است که در رثای رحلت امام خمینی (ره) پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.

مشارکت خوانندگان مطرح در یک آلبوم تصویری به نام «روح الله»

محسن طهرانی مدیر مؤسسه فرهنگی هنری «کساء» اردیبهشت ماه سال ۹۸ بود که از تولید دو مجموعه موسیقایی متفاوت با موضوع انقلاب اسلامی ایران و امام راحل توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) خبر داد.

این آلبوم موسیقی با موضوع چهل سالگی انقلاب اسلامی و حضرت امام خمینی (ره) با نام «روح الله» خردادماه سال ۹۸ به سفارش مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و با همکاری مؤسسه فرهنگی هنری کساء منتشر شد.

در این آلبوم که همراه آن چند موزیک ویدئو نیز تولیدشده، چهار اثر موسیقایی با حضور خوانندگان جوان و شناخته شده کشورمان تولید شده که به گفته طهرانی با توجه به موضوع و محتوا، هر یک از قطعات می‌تواند دربرگیرنده نکات متفاوت و جالب توجهی برای مخاطبان باشد. […] «زورق آفتاب» با شعر حجت‌الاسلام علی کمساری با آهنگسازی احسان کاویانی و خوانندگی حمید غلامعلی، «صبح تبسم» با شعر امیر مرزبان، آهنگسازی آرش منصوری و خوانندگی حمید غلامعلی، «از یاد تو» با شعری از سیدحسین متولیان، آهنگسازی وحید اختری و خوانندگی کسری جوادی و «پیر میکده» با شعری از سیده فاطمه سادات موسوی، آهنگسازی وحید اختری و خوانندگی امیرحسین مدرس آثاری هستند که برای این آلبوم تصویری در نظر گرفته شده‌اند.

این تهیه‌کننده در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره ویژگی‌های آلبوم بیان کرده بود: «این آثار صرفاً رویکرد تبلیغی نسبت به زندگی ارزشمند حضرت امام خمینی نخواهد داشت. آنچه موردنظر ما برای تولید این آثار بوده ترسیم بیشتر دیدگاه امام راحل در توسعه انقلاب و فضای گفتمان انقلاب اسلامی است. در این راه حضور سیدحسین متولیان به عنوان ناظر پروژه و سایر دوستان هنرمند دربرگیرنده مشاوره‌های بسیار خوبی بود که به اعتقاد من آلبوم را تبدیل به یک اثر فاخر کرده است و امیدوارم بتواند موردتوجه مخاطبان قرار گیرد.»

«اشک افشان» به خوانندگی صادق آهنگران، سمفونی انتظار به آهنگسازی محسن میر مهدی – خوانندگی علی تفرشی و حمید غلامعلی و رهبری ارکستر نادر مشایخی، «غم فراق» با شعر محمود شاهرخی - آهنگسازی هادی آزرم - تنظیم مجتبی میرزاده و خوانندگی محمد گلریز، «در سوگ خورشید» با شعر محمود شاهرخی- موسیقی رمضان عظیمی و خوانندگی محمد گلریز، نوحه «الا یا ایها الساقی» با نوای حسین فخری، قطعه «حدیث دل» به خوانندگی عبدالحسین مختاباد از آلبوم «سایه دوست»، «هم راز» به آهنگسازی محسن نفر و خوانندگی حسام‌الدین سراج از آلبوم «یادیار» تعدادی از آثار موسیقایی هستند که با موضوع امام (ره) تولید شده‌اند.

در این زمینه قطعه «غم نامه» به خوانندگی صدای علیرضا افتخاری، سرود «امام دل‌ها» به خوانندگی محمد عبدالحسینی، تک آهنگ قطعه «پیر مهربان ما» به آهنگسازی مهدی گورنگی، قطعه «امام بهار» با شعر مصطفی محدثی خراسانی، آهنگسازی محمد هنجی و خوانندگی محمد عبدالحسینی، تک آهنگ «روح خدا» با صدای محمد علی قدمی، قطعه «وقتی که آمدی» با آهنگسازی پانیز فریوسفی و با صدای آرمین صنایعی، قطعه «انتظار فرج» با شعری از امام خمینی، تنظیم بهزاد عبدی و رهبری رازمیک اوحانیان، سرود «ماتم خورشید» به خوانندگی بهرام گودرزی نیز دیگر آثاری هستند که با محوریت سالگرد ارتحال حضرت امام پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.

همچنین کنسرت «فریاد هجران» با اجرای آثاری از سمفونی «امام خمینی» اثر بهزاد عبدی - «ساربان» اثر حسن ریاحی - «نقش خیال» اثر همایون رحیمیان، «شبانگاهان» - «فریاد بی قراری» اثر عبدالحسین مختاباد با تنظیم بهزاد عبدی، قطعه «ایران ۱۴۰۴» با غزلی از حضرت امام خمینی (ره) در موومان دوم به آهنگسازی مهدی وجدانی و خوانندگی مهدی حسینی، قطعه «صاحب درد» با شعری از امام راحل و آهنگسازی و صدای سید جلال‌الدین محمدیان، آلبوم «خورشید مستان ۱ و ۲» با اشعار علیرضا قزوه و آهنگسازی مرتضی قاسمی و سید محمد میرزمانی و خوانندگی علی تفرشی، آلبوم «غم دیدار» و «دیدار دوست» با اشعار حضرت امام و آهنگسازی مهدی نظری با استفاده از اشعار امام (ره) از دیگر آثاری هستند که طی این سال‌ها به مناسبت سالگرد ارتحال ملکوتی حضرت امام خمینی (ره) منتشر شده‌اند.

قطعات «وداع» - «اشک هجران» - «خورشید ظلمت سوز» - «اشک امید» - «حضور پنهان» به آهنگسازی محمد بیگلری پور و «در سوگ عشق» به آهنگسازی فرهاد رحیمیان و «رهرو عشق» با آهنگسازی محمدمهدی گورنکی به خوانندگی حمید غلامعلی، «ماه شب کاروان» با آهنگسازی مهرداد دلنوازی و سرود و صدای محمود عبدالحسینی، «هجرت خورشید» با سروده پرویز عباسی و خوانندگی محمد اصفهانی، سه قطعه «ارتحال امام» با موسیقی مهیار فیروز بخت - «غم نامه» با موسیقی علی درخشان، «امام سبز پوش» با آهنگسازی محمد بیگلری پور با صدای مهرداد کاظمی، «الوداع اماما» به آهنگسازی علیرضا برخورداری و خوانندگی جمشید جم، «هجر» با ملودی احمدعلی راغب و همراهی گروه کر، «پیرما کو» با شعر محمد خلیل جمالی، موسیقی فرید شب خیز و خوانندگی بیژن خاوری، «انتظار- شکوه» و «دیدار –جلوه دیدار» با غزل‌هایی از حضرت امام خمینی و صدای محمد اصفهانی، سرود «خمینی بی تو دیگه از چی بخونم» با هنرمندی گروه سرود بچه‌های آباده از دیگر آثار تولید شده مرتبط با امام راحل (ره) هستند.

منبع: مهر