سهم فضای سبز مشهد و کاشت چمن از مصرف آب چقدر است؟ | کاشتن یا نکاشتن؟
تغییرات اقلیمی در مشهد ضرورت تدوین استاندارد‌های توسعه فضای سبز را بیش از پیش نمایان کرده است.
الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ دمای کره زمین نسبت به پیش از انقلاب صنعتی ۱.۱ درجه گرم‌تر شده است و این مهم‌ترین دلیل برای تغییرات اقلیمی در کل دنیاست. در ایران میانگین افزایش دما چیزی بین ۱.۵ تا ۲.۵ درجه سانتی گراد بالاتر از میانگین جهانی است. در این میان اوضاع در مشهد چطور است؟ بیایید نگاهی به وضعیت اقلیمی مشهد بیندازیم. مشهد در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۰ میلادی «نیمه خشک» بود، اما در دوره سی ساله ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۰ میلادی «خشک» شده است.
میزان بارندگی در مناطق خشک به کمتر از ۳۰۰ میلی متر در سال محدود می‌شود. عجیب نیست که اکنون ۹۸ درصد پهنه شهرستان مشهد در وضعیت خشک سالی شدید و ۶٠ درصد از این مساحت در وضعیت خشک سالی بسیار شدید قرار دارند. تغییرات آن قدر واضح‌اند که حتی مردم عادی نیز متوجه آن می‌شوند.
حتی گاهی ابر‌های باران زا و مولد برف را می‌بینیم که تا اطراف ناحیه شهری مشهد می‌آیند و شهر‌هایی مانند چناران، تربت و فریمان را خیس می‌کنند، اما در مشهد نمی‌بارند. هرچه بیشتر کم آبی در این شهر مشهود می‌شود، آبیاری فضای سبز شهری نیز بیشتر از قبل توی چشم می‌آید.
منتقدان از ضرورت حذف فضای سبز در مشهد داد سخن می‌رانند و چمن را، چون هیولایی مبتلا به استسقا (تشنگی مفرط) توصیف می‌کنند که کل منابع آب شهر را هورت می‌کشد و همچنان تشنه‌تر از قبل است! اما آیا واقعا چنین است؟ در این مطلب نگاهی به شرایط اقلیمی مشهد، سهم آبیاری فضای سبز، مزایا و معایب فضای سبز و به طور خاص چمن و همچنین پیشنهاد‌هایی برای جایگزینی گونه‌های پرآب بر در فضا‌های سبز شهری انداخته‌ایم. در تهیه این مطلب از نظرات افشین‌فلاحیان کارشناس فضای سبز و نویسنده چندین عنوان کتاب در این موضوع استفاده شده است.
میزان فضای سبز مشهد
- مساحت فضای سبز شهر مشهد ۶,۶۹۶ هکتار
- سرانه فضای سبز مشهد ۱۹،۰۷ مترمربع
- میزان چمن فضای سبز مشهد ۴۰۰ هکتار
ماده ۲۲ قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶
حداکثر تا ۱۰ سال پس از ابلاغ این قانون، شهرداری‌های شهر‌های بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت موظف‌اند با همکاری وزارت نیرو و ادارات منابع طبیعی شهرستان، سرانه فضای سبز خود را حداقل به پانزده مترمربع برسانند.
تولید و تأمین نهال مورد نیاز (گونه‌های با نیاز آب کم، مقاوم و بومی) بر عهده ادارات منابع طبیعی و عملیات کاشت، نگهداری و بهره برداری برعهده شهرداری هاست.
وزارت نیرو موظف به تأمین منابع آب مورد نیاز از محل پساب شهر ذی ربط، مشروط به استفاده از روش‌های نوین آبیاری از سوی شهرداری است.
آب مشهد کجا‌ها مصرف می‌شود؟
- ۵۴ درصد بخش کشاورزی
- ۳۶ درصد بخش شرب و بهداشت
- ۶ درصد بخش خدمات
- ۴ درصد بخش صنعت
چمن متهم شماره یک؟
مشکلات چمن باعث شد در سال ۱۴۰۱ وزارت کشور با ابلاغ بخشنامه‌ای، کاشت چمن از سوی شهرداری‌ها را ممنوع اعلام کند، اما این به معنای حذف چمن در شهر‌ها نیست. بلکه اگر در جایی ضرورت کاشت چمن وجود داشته باشد با همان میزان باید در یک نقطه دیگر که ضرورت چندانی ندارد، چمن جمع شود.
از چند سال پیش، از یک گونه کم مصرف چمن در فضای سبز مشهد استفاده می‌شود که مصرف آبی بسیار پایین و جذب بالای سرب موجود در آلاینده‌های جوی را دارد.
جمع آوری چمن در نقاطی که چمن دید زیادی ندارد، دارای تردد کمتری است و جزو اولویت‌های دوم و سوم منظر شهری محسوب می‌شود، آغاز شده است. برای نمونه در بولوار فکوری بخشی از چمن جمع و گونه‌های دائمی کم آب جایگزین شده است.
مشکلات چمن
بسیاری از منتقدان راهکار جلوگیری از کاهش منابع آبی در شهر‌ها را حذف چمن می‌دانند. از دیدگاه این عده مهم‌ترین مشکلات چمن موارد زیر هستند:
هزینه‌های نگهداری بالا: نگهداری از چمن شامل هزینه‌های بسیاری از جمله آبیاری، هرس و تأمین بذر است که این موارد در بلندمدت به مدیریت منابع آب آسیب می‌زند.
مصرف آب زیاد: چمن به عنوان پوشش گیاهی رایج در فضا‌های سبز شهری، نیاز به آب بسیار زیادی دارد و این مسئله در شرایط کم آبی به هدررفت منابع آبی دامن می‌زند.
تولید گاز‌های سمی: چمن‌هایی که به درستی آبیاری نمی‌شوند، گاز‌های مضر و آلودگی محیط زیستی تولید می‌کنند.
تأثیر اندک در تولید اکسیژن: چمن صرفاً جنبه زیبایی دارد و در تولید اکسیژن نقش چندانی ایفا نمی‌کند.
آب چاه‌ها و پساب‌ها
۲ درصد
آب مورد نیاز فضای سبز مشهد از آب چاه‌ها و پساب‌ها تأمین می‌شود به طوری که آبیاری ۴۰۰ هکتار چمن مشهد تنها با ۲ درصد آب مصرفی خراسان رضوی صورت می‌گیرد. بیشتر این پساب‌ها در تصفیه‌خانه‌های شهرداری که در سطح شهر وجود دارند، تصفیه می‌شوند و به بازچرخانی آب کمک می‌کنند.
انتقال بهینه آب
۹۵ درصد
انتقال بهینه آب، یکی از عوامل افزایش راندمان منابع آبی است. در همین راستا و برای صرفه جویی منابع آبی، آبیاری تانکری که مصرف بسیار زیاد توأم با هدررفت دارد، از سیستم آبیاری فضای سبز مشهد حذف و آبیاری تحت فشار در ۹۵ درصد فضای سبز مشهد جایگزین شده است.
تأمین نیاز آبی فضای سبز
۹۰ درصد
۹۰ درصد آبی که شهروندان مشهدی مصرف می‌کنند، به صورت پساب برمی گردد و اگر فقط ۳۰ درصد این پساب به آبیاری فضای سبز اختصاص پیدا کند، نیاز آبی همه فضای سبز مشهد تأمین می‌شود. با تکمیل تصفیه خانه‌های موجود نه تنها نیاز به حذف هیچ چمنی نیست، بلکه به راحتی می‌توان تا چند برابر نیاز آب فضای سبز مشهد را تأمین کرد.
کارکرد‌های فضای سبز
به خاطر بحرانی بودن وضعیت آب در مشهد برخی کارشناسان می‌گویند درختان و به ویژه چمن‌ها باید از فضای سبز شهری حذف شوند، اما دست کم دو دلیل زیر اثبات می‌کند که چنین کاری اصلا عاقلانه نیست.
تأثیرات اجتماعی
تحقیقات نشان داده است کشور‌هایی که از فضای سبز بیشتری برخوردارند، با چالش‌های اجتماعی کمتری روبه رو هستند و مردمانی آرام‌تر دارند؛ بنابراین با توجه به سبک آپارتمان نشینی حذف فضای سبز از جامعه شهری امروز چندان عاقلانه نیست.
تأثیرات زیست محیطی
به این چرخه دقت کنید؛ با وجود درختان، پرندگان به زیست خود در شهر‌ها ادامه می‌دهند. با وجود پرندگان، جمعیت حشرات کنترل می‌شود و با کنترل حشرات، بیماری‌هایی که از طریق حشرات منتقل می‌شوند، کاهش پیدا خواهند کرد علاوه بر این، سایه‌ای که درختان ایجاد می‌کنند، در سرمایش هوا مؤثر است.
یک راهکار ممکن
جایگزینی گیاهان پرآب با گیاهان کم آب بر، یکی از راهکار‌های ممکن برای صرفه جویی در منابع آبی مورد نیاز فضای سبز شهر است. شاید در گذشته خاستگاه درخت سپیدار و چنار، درختان پرآب بر در مشهد بوده است، اما اکنون با توجه به کاهش بارندگی‌ها و تغییرات آب و هوایی چنین گونه‌هایی مناسب این شهر نیستند.
به همین منظور در پانزده سال اخیر گونه‌های گیاهی جدیدی با ویژگی‌های تطابق اقلیمی، کم آب طلبی، هزینه‌های نگهداری پایین، مقاومت در برابر تنش‌های محیطی و پایداری زیست محیطی به جدول گونه‌های گیاهی قابل کاشت در فضای سبز شهری مشهد افزوده شده است. از جمله ارس، ژونی پروس، ارغوان، داغداغان، انواع توت، برگ نو، گیاهان پوششی و درختچه‌های گوناگون. برای نمونه در کمربند جنوبی در مجموع صدگونه گیاهی کم آب بر از جمله سنجد، سماق کوهی، زرشک، پسته کوهی و بادام در حال کشت است.
علاوه بر این‌ها گیاهان متعدد دیگری برای جایگزین شدن با چمن وجود دارند که در عین کاهش مصرف آب و هزینه‌های نگهداری مزیت زیباسازی فضای شهری را دارند. از جمله پیشنهاد‌های زیر:
چرا اقلیم مشهد بحرانی شده است؟
افزایش دما: میانگین افزایش دما در ایران بالاتر از میانگین جهانی و چیزی بین ۱.۵ تا ۲.۵ درجه سانتی گراد است.
افزایش چاه‌های غیرمجاز: برای نمونه فقط طی سال گذشته ۶۱۲ حلقه چاه غیرمجاز با حجم آب‌دهی بیست‌ودوو نیم‌میلیون متر مکعب در مشهد مهر و موم شده است.
برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی: ۳۷حوضه آبریز در خراسان رضوی وجود دارد که به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، این آبخوان‌ها دچار افت شدید شده و ۳۴ محدوده از ۳۷ محدوده در حالت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند.
خشک‌سالی‌های مکرر: ٩٨درصد پهنه شهرستان مشهد در وضعیت خشک‌سالی شدید و ۶٠درصد از این مساحت در وضعیت خشک‌سالی بسیار شدید است.
انتشار گاز‌های گلخانه‌ای: امروز ایران جزو ۱۰کشور اول دنیا در انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است و آلودگی هوا در ناحیه شهری مانع از تشکیل ابر‌های باران‌زا می‌شود.
تخریب باغات: طبق آماری مربوط به سال۱۳۹۹، سالانه ۴هزار هکتار از اراضی کشاورزی حاشیه مشهد به باغ ویلا تبدیل می‌شوند.
نبود استاندارد‌های مدون: ضوابط کلی فضای سبز شهری نه فقط در مشهد بلکه در کل کشور مربوط به دهه۳۰ است. امروز نوع شهرسازی مخل محیط زیست شهری است و تدوین قوانین بازدارنده ضرورت دارند.
افزایش جمعیت و توسعه شهر: نرخ رشد جمعیت خراسان رضوی بالاتر از شاخص‌های کشوری است و رتبه دوم کشور را دارد. پیش‌بینی می‌شود در سال۱۴۱۰ جمعیت مشهد دوبرابر شود که در این صورت دشت مشهد نابود خواهد شد.
ضرورت تدوین استاندارد‌های مدون فضای سبز
ضوابط کلی فضای سبز شهری نه فقط در مشهد بلکه در کل کشور مربوط به دهه ۳۰ است. این در حالی است که بخش‌های عمران، شهرسازی و معماری هر روز بزرگ‌تر و قوی‌تر از گذشته می‌شوند. امروز نوع شهرسازی مخل محیط زیست شهری است و بنابراین تدوین قوانین بازدارنده ضرورت دارند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
