گزارشی درباره ساختار چندپاره وضعیت سامان دهی پسماندهای خراسان رضوی که با وجود مسئولیت دستگاه های مختلف، همچون کلافی سردرگم است.
رعنا جاوید | شهرآرانیوز؛ در شهری زندگی می‌کنیم که بیش از ۳ میلیون ساکن و ده‌هامیلیون زائر و مسافر دارد و برای چنین شهری، کنار همه دغدغه‌های دیگر، جمع‌آوری پسماندهایش یک نگرانی مهم محسوب می‌شود. تصور کنید تنها چند روز پسماندها جمع‌آوری نشود یا بی‌ضابطه دفع شود؛ آن‌وقت آلودگی‌های زیست‌محیطی بلایی بر سر آب، خاک و هوای شهر می‌آورد که می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد. پسماندها به پنج دسته پسماندهای عادی، پسماندهای پزشکی (بیمارستانی)، پسماندهای ویژه، پسماندهای کشاورزی و پسماندهای صنعتی تقسیم می‌شوند.
ماده۴ قانون مدیریت پسماندها، دستگاه‌های اجرایی مربوط را موظف کرده است برای بازیافت و دفع پسماندها تدابیر لازم را به ترتیبی که در آیین‌نامه‌های اجرایی آن قانون مشخص شده است، بیندیشند، اما این را که متولی هرکدام چه کسی است و اکنون وضعیت سامان‌دهی پسماندهای مشهد چگونه است، موضوع این گزارش قرار داده‌ایم و به‌سراغ مسئولان مرتبط رفته‌ایم تا پاسخی درباره نحوه رسیدگی به آن بگیریم. آنچه در اینجا می‌خوانید، حاصل روز‌های متوالی پیگیری ماست که البته به پاسخ کافی و کامل از همه مسئولان منتهی نشد.
شهرداری، فقط محدوده شهر
اگر مراحل قانونی اش را درنظر بگیریم، در ماده ۳ قانون مدیریت پسماند آمده است: «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران موظف است با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاه‌ها حسب مورد، استاندارد کیفیت و بهداشت محصولات مواد بازیافتی و استفاده‌های مجاز آن‌ها را تهیه کند».
در ماده ۷ همین قانون نیز به این نکته اشاره شده است که مدیریت اجرایی همه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها، روستا‌ها و حریم آن‌ها به عهده شهرداری هاست و مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه به عهده تولیدکننده خواهد بود. این بخش از قانون، ما را به سوی شهرداری سوق می‌دهد.
حامد حبیبی، مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد، اعلام می‌کند که به صورت میانگین، روزانه ۲ هزارو ۱۵۰ تن زباله در شهر مشهد تولید می‌شود که به شکل لندفیل مهندسی و بهداشتی، در کیلومتر ۳۵ جاده مشهد-میامی دفن می‌شود. او البته اظهارنظر درباره سرنوشت دیگر پسماندها را نمی‌پذیرد، وظایف مربوط به حوزه خودشان را محدود به «پسماندهای خانگی» می‌داند و بقیه را به متولیان دیگر ارجاع می‌دهد: «جمع آوری پسماندهای دیگر جزو وظایف شهرداری‌ها نیست و پسماندهای استان به محیط زیست و اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان برمی گردد که متولی نظارت و سامان دهی هستند.
بهتر است از آنان درباره وضعیت سؤال کنید». بدیهی است که پس از ارجاع او، پیگیری را از اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان ادامه می‌دهیم. آن طور که خالقی، مسئول روابط عمومی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی، در پاسخ به نحوه نظارت بر جمع آوری و امحای پسماندهای صنعتی اعلام می‌کند، متولی اصلی امحای این نوع زباله ها، خود تولیدکنندگان هستند که باید سراغشان را از شرکت شهرک‌های صنعتی بگیرید.
درنهایت او نیز بخش مهم ماجرا را برعهده محیط زیست استان می‌گذارد. وقتی از خالقی درباره سایت دفع پسماند بجستان سؤال می‌کنیم، می‌گوید: این سایت زیرمجموعه ما نیست و شاید تحت نظارت شرکت شهرک‌های صنعتی باشد.
شهرک‌های صنعتی هم مسئول نیست!
فروردین امسال خبر راه اندازی سایت پسماندهای صنعتی و ویژه در بجستان با تعیین سرمایه گذار منتشر شد، آن هم در مراسمی که با حضور معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری و مدیرکل حفاظت محیط زیست استان برگزار شده بود. علیرضا قامتی در آن مراسم از نبود سایت پسماندهای صنعتی و ویژه در استان گلایه کرده بود که باعث طی مسیر طولانی و انتقال به سایر استان‌ها شده است. در شرایطی که به گفته مسئولان، ۶ هزار واحد صنعتی در استان وجود دارد و با حجم زیادی از پسماند مواجه هستند، راه اندازی سایت پسماند ضرورت دارد.
نیاز بود در این مرحله، پاسخ‌های معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری را درباره مشکلات دفع پسماندها بدون وجود سایت و همچنین احتمال اضافه شدن سایت‌های دیگر و مسائل بسیار دیگری بشنویم و به گزارش اضافه کنیم، اما پیگیری‌های چندهفته‌ای ما برای ارتباط با وی به نتیجه‌ای نرسید. درعین حال دانستن توضیحات مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان درباره سایت بجستان و دفع پسماندهای واحد‌ها ضروری بود.
جعفر فرشچی طوسی در این باره توضیح می‌دهد: طبق قانون مدیریت پسماند، مسئولیت پسماندهای تولیدشده با فردی است که آن را تولید کرده است و در حوزه واحد‌های صنعتی شهرک، مسئول، همان واحد‌ها هستند. پسماند عادی، ویژه یا صنعتی، هرکدام ضابطه‌ای دارد و برای هریک راهکاری تعیین شده است که واحد تولیدی آن را اجرا می‌کند.
او ادامه می‌دهد: در شهرک‌های صنعتی، زباله‌های معمولی واحد‌ها را شرکت خدماتی آن شهرک که متشکل از هیئت مدیره انتخابی خود واحدهاست، جمع آوری می‌کند و به مرکز بازیافت زباله‌های مشهد منتقل می‌شود. پسماندهای ویژه و صنعتی هم توسط سایتی که اداره کل محیط زیست به واحد‌های صنعتی معرفی کرده است، با مجوز همان اداره کل، به مراکزی که بسته به نوع پسماند تعیین شده است، منتقل می‌شود.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان، وجود ارتباط میان شهرک صنعتی و سایت بجستان را رد و بیان می‌کند: این سایت هیچ ارتباطی با شرکت شهرک‌های صنعتی ندارد و اداره کل محیط زیست و اداره کل صنعت، معدن و تجارت آن را پیگیری می‌کند.
درواقع واحد‌هایی که داخل شهرک‌های صنعتی یا مراکز دارای مجوز هستند، با مسئولیت ماست و می‌توانیم پاسخگو باشیم، اما واحد‌های صنعتی خارج از شهرک به مجموعه‌های دیگر مرتبط هستند. او درباره حجم پسماندهای تولیدی واحد‌های صنعتی داخل شهرک نیز بیان می‌کند: به دلیل اینکه پسماندها به شکل متمرکز جمع آوری و دفع نمی‌شود، آماری از حجم آن‌ها دراختیار نداریم. هرواحد صنعتی با تفکیک نوع پسماند ازسوی محیط زیست، کار دفع را انجام می‌دهد.
هرواحد با مجموعه دفع پسماند قرارداد می‌بندد و آن را به مرکزی مشخص تحویل می‌دهد. فرشچی طوسی ادامه می‌دهد: در فضای شهرک هیچ مکانی برای دفع پسماندها نداریم و همه پسماندها براساس نوعشان به محلی مشخص ارسال می‌شوند، حتی برخی پسماندها به دلیل ارزشی که دارند، به شرکت‌هایی فروخته و ماده اولیه تولیدات دیگر می‌شوند.
حاکمیت محیط زیستی
پاسخ‌های مکتوب مهدی نوروززاده، کارشناس مسئول نظارت بر مدیریت پسماند اداره کل حفاظت محیط زیست استان، درباره پسماندها و شیوه دفع آن ها، سؤالات بسیاری را بی جواب گذاشته است و تلاش‌های بعدی ما برای پرسیدن سؤالات دیگر و تعیین تکلیف سایت بجستان به نتیجه نهایی نمی‌رسد.
متولی دفع پسماندهای تولیدشده در شهر چه نهادی است؟
براساس ماده ۷ قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی همه پسماندها (غیر از پسماندهای ویژه) در شهرها و حریم آن‌ها برعهده شهرداری است. این ارگان طبق قانون، مسئول برنامه ریزی، ساما ن دهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به پردازش و دفع و دفن پسماندهاست.
آیا تنها راه دفع اصولی پسماندها، ایجاد سایت است؟ چه روش‌های دیگری برای دفع وجود دارد؟
خیر؛ تنها راهکار نیست؛ برای دفع اصولی پسماندها، راه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان به نمونه‌هایی همچون استفاده دوباره، تبدیل به انرژی، بازیافت، دفن و... اشاره کرد. هر پسماند با توجه به ترکیبات و ماهیتی که دارد، در محل دفن مرتبط، مدیریت می‌شود؛ به عنوان مثال پسماندهای عادی خانگی باید در محل دفن پسماندهای شهری مدیریت شوند.
درحال حاضر چند سایت دفن زباله در استان وجود دارد و نیاز به چند سایت داریم؟
با عنایت به ضرورت بهنگام مدیریت پسماندها، در همه شهرستان‌های استان (به استثنای طرقبه شاندیز که از محل دفن مشهد استفاده می‌کند) محل دفن پسماند وجود دارد.
اطلاع دارید حجم روزانه پسماندهای شهر مشهد چه عددی است؟
با توجه به گزارش ها، حجم پسماند تولیدی شهر مشهد حدود ۲ هزار تن در روز است، با این حال برای دریافت اطلاعات به روز و دقیق، موضوع را از ارگان متولی (سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد) پیگیری کنید.
مشکل زیست محیطی دفع نادرست پسماندها چیست؟
دفع غیراصولی و تخلیه پسماند در اماکن غیرمجاز، موجب آلودگی آب و خاک می‌شود. همچنین عدم سامان دهی مطلوب روزانه، علاوه بر مشکلات یادشده به افزایش حضور زباله گرد‌ها می‌انجامد.
اداره کل محیط زیست چه کمکی برای دفع پسماندها یا سامان دهی زباله‌ها کرده است یا چه وظیفه‌ای در قبال آن‌ها دارد؟
براساس ماده ۲۳ قانون مدیریت پسماند، حفاظت محیط زیست در حوزه کاری مدیریت پسماندها، نقش حاکمیتی و نظارتی دارد. در این راستا و براساس وظایف تبیین شده در ضوابط، باتوجه به نوع و ماهیت پسماند، متولی مرتبط نقش اجرایی و ساما ن دهی دارد؛ به عنوان مثال درباره پسماندهای عادی شهری، شهرداری‌ها مکلف به انجام امور عملیاتی و مدیریت پسماندها هستند.
تکلیف بجستان چه شد؟
برای پیگیری این گزارش که موضوعش، وضعیت سامان دهی پسماندها بود، چندهفته‌ای معطل مسئولان شدیم. پاسخ‌هایی که گرفتیم، ابهام‌ها را برطرف نکرد؛ فقط دانستیم که سایتی راه اندازی شده است، اما برخی‌ها از وجود آن اظهار بی اطلاعی کرده‌اند. موفق به شنیدن توضیحات مسئولان حاضر در مراسم راه اندازی نشدیم و درنهایت بار دیگر محیط زیست هم پاسخی به سؤالات تکمیلی نداد.
تا همین مرحله هم معلوم است که پسماندها میان متولیان دست به دست می‌شود و مشکلاتی در این مسیر وجود دارد که مسئولان تمایلی به شنیدن یا بیان کردنش ندارند. پیگیری‌های خود از مسئولان را همچنان ادامه خواهیم داد و شاید به گزارش‌های بعدی برسانیم. شاید هم درنهایت همین قدر آگاه شویم که قانون هست، اما به درستی اجرا نمی‌شود و باید خلأ را پیدا کنیم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
