ره باغ‌ها و تقویت زندگی عمومی

المیرا منشادی | شهرآرانیوز؛ هجدهمین رویداد هم‌آفرینی مشهد با موضوع ره‌باغ‌ها در حالی آغاز شد که بیش از ۵۴تیم متشکل از طراحان شهری، هنرمندان، معماران و فعالان اکوسیستم استارت‌آپی و علاقه‌مندان به نوآوری به دبیرخانه رویداد رزومه ارسال کردند و با توجه به تعاملی بودن رویداد، ۲۶تیم واجد شرایط شناخته شدند و به این رویداد نوآورانه دعوت شدند. این رویداد با قرار میدانی در اولین ره‌باغ پیرامون حرم مطهر، یعنی ره‌باغ طوبی، با حضور تسهیلگران، تیم اجرایی، معاون شهرسازی و معماری و نمایندگان تیم‌ها آغاز شد. این رویداد به مدت یک هفته با برگزاری بیش از ۸ کارگاه کلیدی ادامه داشت. این کارگاه‌ها به‌صورت آنلاین بود و در صورت لزوم برای بازدید‌های میدانی و کارگاه‌های حضوری با رعایت نکات بهداشتی و تمهیدات لازم برای فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار شد.

هجدهمین هم‌آفرینی مشهد با موضوع خلق رویداد‌های شهری و تقویت زندگی عمومی در ره‌باغ‌های پیرامون حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود و به گفته نوید فلاحت، دبیر و تسهیلگر این رویداد شهری، هدف از برگزاری این رویداد، خلق مدل‌های نوآورانه برای طراحی رویداد‌های شهری با هدف بهبود زیست عمومی در ۳ ره‌باغ پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) است.

این در حالی است که در هجدهمین هم‌آفرینی مشهد رویداد ۱۰منتور و ۵ داور از فعالان در عرصه‌های شهرسازی، معماری، گرافیک، برنامه‌ریزی شهری، جامعه‌شناسی و اقتصاد و متخصصان میراث‌فرهنگی و مشهدشناسی حضور دارند. یکی از اتفاقات خوب در طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، شکل‌گیری ۸ ره‌باغ است که علاوه بر افزایش فضای سبز منطقه، نقش مؤثری در بهبود و تلطیف فضای شهری در اطراف بارگاه منور رضوی دارند. این ره‌باغ‌ها اصلی‌ترین سرمایه‌های عرصه عمومی در شهر هستند و می‌توانند زمینه‌های شکل‌گیری زندگی عمومی و حیات شهری معنوی زائران و مجاوران را فراهم نمایند.

 

دبیر هجدهمین رویداد بازآفرینی مشهد درباره این دوره از هم‌آفرینی مشهد با موضوع ره‌باغ‌ها گفت: در هجدهمین رویداد که در حال برگزاری است، گروه‌های مختلفی از معماران، گرافیست‌ها، ایده‌پردازان و فعالان فرهنگی حضور دارند. تمامی این افراد برای یک موضوع در این رویداد گرد هم آمده‌اند و آن ره‌باغ‌های اطراف حرم مطهر است.
نوید فلاحت ادامه داد: در این دوره ۱۱ کارگاه آنلاین با هدف خلق رویداد‌های شهری و تقویت زندگی عمومی در ره‌باغ‌های بافت پیرامون حرم مطهر برگزار شد.

وی افزود: کارگروه‌هایی با موضوعات رویداد‌های شهری و هم‌پیوندی با میراث و آیین‌های زمینه، مروری بر مراسم و فضا‌های آیینی محدوده ره‌باغ‌های منتهی به حرم امام رضا (ع) در گذشته و حال، تفکر طراحی، آشنایی بوم طراحی و بوم مدل کسب‌وکار، ارتباط رویداد‌های شهری و فضای شهری، طراحی نقشه شناختی فازی برای متغیر‌های نظام شهرسازی در بافت اطراف حرم مطهر، پیشینیه و نقش ره‌باغ‌ها در بافت پیرامون حرم مطهر، رویکرد‌های رفتاری در طراحی رویدادها، فرایند رفت‌وبرگشتی طراحی کالبدی بر مبنای شبکه مسائل در مقیاس محلی و نحوه ارائه پروژه‌های خلاق و استارت‌آپی، مشهد؛ باورها، رفتارها، آیین‌ها و رابطه طراحی شهری و آیینی به مدت ۴ روز از ۲۸ تا ۳۱ تیرماه برگزار شد.
وی ادامه داد: استادانی همچون سینا عطایی، رضا سلیمان‌نوری، مرضیه ترابی، سعید شعرباف، سروش باغبان، مسعود اردکانی‌مقدم، بهزاد چوپانکاره و حمید عرفانیان مسئولیت برگزاری این کارگاه‌ها را بر عهده داشتند.

 

شهردار منطقه ثامن گفت: در همین راستا و با توجه به شکل‌گیری شاکله کلی این ره‌باغ‌ها و با عنایت به اینکه رویداد‌های هم‌آفرینی محیطی هم‌افزا و تعاملی برای رسیدن به مدل‌های نوین در طراحی‌های خلاقانه برای توسعه کیفیت‌های حوزه فعالیت رویداد، با بهره‌گیری از ظرفیت متخصصان و گروه‌های استارت‌آپی و کسب‌وکار‌های هوشمند هستند، از مرکز نوآوری شهری شهرداری مشهد درخواست کردیم تا با فراخوان گروه‌های هدف، به برگزاری این رویداد اقدام نماید.

سید مصطفی نعمتی با اشاره به اینکه این رویداد از ۲۱مرداد برگزار می‌شود، اظهار کرد: در این هم‌اندیشی ۱۰ تا ۱۴ تیم طراحی شامل متخصصان داوطلب حوزه‌های طراحی گرافیک، معماری و شهرسازی و متخصصان کسب‌وکار‌های هوشمند و نیز ۶ تا ۹ گروه تسهیلگر از فعالان حوزه طراحی و شهرسازی و جامعه دانشگاهی و جامعه خلاق و فعالان فرهنگی حاضر هستند.
شهردار منطقه ثامن افزود: بر اساس برنامه زمان‌بندی، شرکت‌کنندگان تا ۶مرداد برای ارسال آثار و پیشنهاد‌های خود فرصت خواهند داشت و تیم داوری نتایج نهایی را تا ۹مرداد اعلام خواهد کرد.

 

سینا عطایی، پژوهشگر مطالعات شهری که اولین کارگاه آنلاین این دوره را برگزار کرد، درباره نقش ره باغ‌ها در چرخیدن چرخ شهر گفت: ایجاد فضا‌های شهری همچون ره‌باغ‌ها مهم‌ترین عامل در چرخیدن چرخ شهر و دعوت‌شوندگی شهری و اجتماعی و تجمع انسانی و همچنین تعاملات انسانی است.
وی افزود: افسوس خوردن و منزوی کردن جامعه و افراد آن به دلیل اتفاقاتی که در هنگام احداث این ره باغ‌ها بر سر گذرگاه‌ها و بنا‌های تاریخی رخ داد، دردی را دوا نمی‌کند. ما باید اکنون به فکر احیای خاطره‌ها، فرهنگ و تاریخ باقی‌مانده باشیم.

عطایی ادامه داد: فضا‌های کالبدی زیادی هنوز در ره‌باغ‌های پیرامون حرم مطهر وجود دارد. نمونه‌اش خانه تاریخی داروغه است که می‌توان با استفاده از این فضا‌ها خاطره‌سازی و معاصرسازی کرد.
وی با بیان اینکه تاریخ تکرار نخواهد شد، اما ما در ادامه این تاریخ هستیم، تصریح کرد: می‌توان در این برهه از زمان رویداد‌هایی را خلق کنیم که همراه با گذشته و تاریخ باشد. درواقع می‌توان رفتار‌ها و الگو‌های تاریخی را به شکل امروزی بازنمایی کرد.

عطایی اظهار کرد: توجه به نیاز‌های مردم و ساکنان اطراف حرم مطهر یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید در خلق رویداد‌های هم‌آفرینی در این دوره مدنظر قرار بگیرد.
این پژوهشگر مطالعات شهری خاطرنشان کرد: در روزگاری نیاز اصلی مردم این بافت راسته بازار‌های مختلف و متنوع بوده است؛ همچنین عکس گرفتن با گنبد حضرت رضا (ع) که ما نیز باید جامعه مخاطب امروزی را بشناسیم و با سلیقه و نیاز امروزی او رویدادی را به وجود بیاوریم.

وی با اشاره به اینکه باید فضا‌هایی را ایجاد کنیم که فرد خلاقانه و در لحظه با محیط هم‌ذات‌پنداری کند، افزود: با در نظر گرفتن این نیاز‌ها می‌توان امیدوار بود که مردم نیز در این ره‌باغ‌ها مشارکت و فعالیت خودجوش داشته باشند. این رفع نیاز اگر با در نظر گرفتن کیفیت خدمات و همچنین امنیت باشد، می‌توان گروه‌های بیشتری را به این مشارکت و فعالیت دعوت کرد.

عطایی ادامه داد: این فضا‌ها را می‌توان با بازارها، محور‌ها و راسته‌های تاریخی و فرهنگی ایجاد کرد.
این پژوهشگر مطالعات شهری اظهار کرد: فضای ره‌باغ‌ها فضایی فعال است، اما افرادی که در این هم‌آفرینی حضور دارند، باید این نکته را مدنظر داشته باشند که نباید فضایی طراحی کنند که به فرد غالب شود. باید این فضا‌ها به مکان تبدیل شوند و این مکان‌سازی را معمار با توانمندی خود باید خلق کند.
وی گفت: باید سعی کنیم که در این ره‌باغ‌ها شبکه اجتماعی و زندگی اجتماعی ایجاد کنیم. زیرا زندگی شبانه در اطراف حرم مطهر همیشه بوده و هست؛ ایجاد این شبکه‌ها در گرو نیازمند خدمات مطلوب و در عین حال ایجاد فضایی خاطره‌انگیز است.

این پژوهشگر مطالعات شهری در پایان از ایجاد فضا‌هایی برای ایام و زمان‌های خاص اشاره کرد و گفت: زمان‌واره یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی است که باید در این هم‌آفرینی و به‌خصوص در ره‌باغ‌ها مدنظر داشت. زیرا اطراف حرم مطهر همیشه در ایام خاص نیازمند فعالیت‌های خاصی است که ره‌باغ‌ها می‌تواند نقش مؤثری در برگزاری مراسم‌ها و آیین‌های خاص داشته باشد.

 

رئیس هیئت‌مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ هم در کارگاه بررسی مراسم و فضا‌های آیینی محدوده ره‌باغ‌های منتهی به حرم مطهر در گذشته و حال گفت: مسیر‌هایی که اکنون به‌عنوان ره‌باغ در طرح نوسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر می‌بینیم، پیش از این خانه‌های قدیمی و فضا‌های فرهنگی و تاریخی بوده‌اند و این مسیر‌ها کمتر روی کوچه‌های قدیمی احداث شده‌اند. بر همین اساس باید برای ایده‌پردازی و خلاقیت، تمامی این فضا‌ها مدنظر قرار بگیرد.
وی اظهار کرد: ره‌باغ طوبی یکی از ره‌باغ‌هایی است که به لحاظ چهارچوب فرهنگی بسیار غنی است. بخشی از ره‌باغ طوبی قدیمی‌ترین روضه‌خوانی‌های مشهد را در خود دارد. سابقه روضه‌خوانی در منزل حاج‌آقا بجنوردی، صدساله است و رهبر معظم انقلاب هم در سخنرانی از این منزل و مرحوم شیخ محمدتقی بجنوردی به نیکی یاد کردند.

سردبیر شهرآرامحله تصریح کرد: در این ره‌باغ تکیه‌ها و مساجد بسیاری وجود دارد و در محدوده آن منازل علمای بزرگ و صاحب‌نام، چون مرحومان آیات مدرس‌یزدی معروف به نهنگ‌العلما، مهدوی‌دامغانی، نهاوندی و ضیاء نیز به چشم می‌خورد. به‌طور کلی باید به این نکته دقت داشت که ره‌باغ طوبی فضایی مذهبی و علمایی دارد.
سلیمان‌نوری ادامه داد: در کنار این موضوع باید به این نکته نیز اشاره کرد که در ۲ ره‌باغ سلام و بهشت فضا به گونه دیگری است. در مسیر این ۲ ره‌باغ خانه‌ها و بنا‌های تاریخی و قدیمی وجود دارند که به این ۲ ره‌باغ بافتی فرهنگی و البته مردمی‌تر می‌دهند.

وی افزود: هر چقدر در ره‌باغ طوبی شاهد خانه‌های علما و بزرگان آن زمان شهر هستیم، در مسیر ۲ ره‌باغ سلام و بهشت خانه‌ها و بازار‌های محلی و مردمی را بیشتر می‌بینیم.
این خراسان‌پژوه همچنین بیان کرد: در حاشیه ره‌باغ بهشت ما تکیه کرمانی‌ها را داریم که یک مجموعه فرهنگی کاملا زنده است و هرسال چه در محرم و صفر و چه در رمضان آیین‌های مذهبی مختلفی در آن برگزار می‌شود. به هنگام محرم در این تکیه قدیمی شاهد برگزاری آیین شبیه‌خوانی هستیم و اکنون این بنا تنها مجموعه‌ای از تکایا و حسینیه‌های قدیمی مشهد محسوب می‌شود که این آیین به‌صورت کامل در آن برگزار می‌شود.

سلیمان‌نوری ادامه داد: در انتهای ره‌باغ سلام هم شاهد بنای تاریخی مذهبی پیرپالان‌دوز هستیم که نزد اهالی قدیم مشهد از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین در حاشیه این مسیر منبع آب قدیم مشهد را داریم که یگانه سازه آبی دوران پهلوی اول در مشهد است که به ثبت ملی رسیده است. دیگر بنای مهم این محدوده که باید در هنگام هر برنامه‌ریزی برای این ره‌باغ آن را در نظر داشت، حسینیه خبازان ارض اقدس است و البته نباید از خود کوچه سلام فراموش کرد که روزگاری بافت معماری آن به گونه‌ای بوده است که از در هر خانه‌ای بیرون می‌آمدید، به‌راحتی امکان دیدن گنبد و گلدسته بارگاه رضوی و سلام دادن به حضرت ثامن (ع) را داشتید. سردبیر شهرآرامحله افزود: این مطلب مهم را هم باید در نظر داشت که حدفاصل ۲ ره‌باغ بهشت و سلام مجموعه تاریخی‌فرهنگی کوچه داروغه است. این مجموعه شامل چند خانه تاریخی و حسینیه داروغه است که البته شناخته‌شده‌ترین آن‌ها در کشور خانه تاریخی داروغه است که هرسال تعداد درخور توجهی از زائران و گردشگران از آن بازدید می‌کنند. وی در ادامه گفت: ره‌باغ طوبی برای عامه مردم مشهد شناخته‌شده‌تر و رفت‌وآمد در این ره‌باغ بیشتر است. به عقیده من باید ایده‌ها و خلاقیت‌ها برای هم‌آفرینی اجتماعی در این ره‌باغ‌ها به گونه‌ای باشد که موضوعات فرهنگی و مذهبی نیز مدنظر قرار بگیرد.

سلیمان‌نوری در پایان گفت: ایده‌های قابل اجرا در این ره‌باغ‌ها را می‌توانیم با توجه به آشنایی اقوام مختلف از آن‌ها هم تنظیم کنیم. به‌طور مثال در مسیر و حاشیه‌های ره‌باغ طوبی حسینیه یا مسافرخانه اردبیلی‌ها و تبریزی‌ها و قمی‌های ساکن مشهد وجود دارد. همچنین در محدوده ره‌باغ بهشت تکیه بزرگ و قدیمی و البته پررونق کرمانی‌ها را داریم.

 

 

سروش باغبان، طراح و برنامه‌ریز شهری، هم در کارگاه پیشینه و نقش ره‌باغ‌ها در بافت اطراف حرم مطهر گفت: ره‌باغ‌ها درواقع فضا‌های عمومی هستند و بر همین اساس باید تمامی نیاز زائران را برطرف کنند.
باغبان ادامه داد: نقش و فعالیت ره‌باغ‌ها را نمی‌توانیم تعیین تکلیف کنیم، اما می‌توانیم فضایی را ایجاد کنیم که هر زائری که از این ره‌با‌غ‌ها برای رسیدن به حرم مطهر استفاد می‌کند، نیازش را با استفاده از امکانات دیده‌شده در ره‌باغ برطرف کند.

وی با اشاره به پیاده‌راه‌های کشور‌های دیگر افزود: نمی‌توانیم پیاده‌راه‌های کشور‌های دیگر و امکاناتی را که در این پیاده‌راه‌ها وجود دارد، مشابه‌سازی کنیم و قصد کپی‌برداری هم نداریم، اما می‌توانیم با ایده گرفتن از این امکانات، کریدوری سبز برای افرادی ایجاد کنیم که با هر نیاز و خواسته‌ای می‌توانند از آن استفاده کنند.
باغبان اظهار کرد: به هر روی می‌توان در ره‌باغ‌ها فضایی برای درنگ، استراحت، زیارت و عبادت، اتراق زائران، گپ‌وگفت دوستانه، پخش نذری، حرکت دسته‌های مذهبی و هر نوع فعالیتی مطابق با شأن حرم مطهر رضوی ایجاد کرد.

وی افزود: تئاتر‌های مناسبتی و مذهبی خیابانی و اجرای سرود‌های مذهبی یکی از اقداماتی است که در اطراف حرم مطهر زیاد دیده می‌شود و می‌شود با در نظر گرفتن امکانات و شرایط به سمت ره‌باغ‌ها هدایت شوند. این موضوع حتی می‌تواند به کنترل ترافیک در ایام خاص نیز کمک کند. وی ادامه داد: همچنین تجربه زیارت هر زائر را می‌توان با سایلنت‌پارتی ماندگارتر کرد. به این صورت که فرد می‌تواند علاوه بر استراحت و استفاده از فضای سبز ره‌باغ‌ها، موسیقی مذهبی و مداحی مورد علاقه خود را گوش کند.
باغبان در پایان با اشاره به اینکه در نگاه مشاور ابتدایی طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر نواقصی در ره‌باغ‌ها و نقش آن‌ها در این بافت وجود دارد، تصریح کرد: در عرض ره‌باغ‌ها علاوه بر فضای سبز باید فضا‌های برطرف‌کننده نیاز زائر باشد. ما درواقع باید مسیری برای زائر مهیا کنیم که او با میل و رغبت از آن استفاده کند.