آمار بیماری و فوتی بر اثر آلودگی هوای مشهد وجود ندارد | شهری که آلودگی دارد، اما آمار نه!

سمیه سعادتمند | شهرآرانیوز؛ روز گذشته خبرگزاری ایسنا گزارش داد که آلودگی هوا در تهران جان شهروندان را تهدید کرده است. در این گزارش محمد اسماعیل توکلی، رئیس مرکز اورژانس استان تهران، اعلام کرد که در هشت روز اخیر، ۵۷هزار تماس با اورژانس برقرار شده که ۳۱درصد آنها مربوط به بیماری‌های قلبی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا بوده است. او همچنین از ثبت ۳۵۷فوتی خبر داد و تأکید کرد که آلودگی می‌تواند در از دست رفتن جان این افراد نقش داشته باشد.

در همین روز‌هایی که در کلان‌شهر تهران با انتشار آمار‌های رسمی درباره افزایش مرگ‌ومیر، هم‌زمان با اوج‌گیری آلودگی هوا وضعیت به‌روشنی تشریح می‌شود، در مشهد، شهری که معمولا در کنار تهران، اصفهان و اهواز در فهرست آلوده‌ترین کلان‌شهر‌های ایران قرار می‌گیرد، چهره‌ای متفاوت از بحران محیط‌زیستی را شاهد هستیم.

نبود هیچ آمار روشن، هیچ عدد قابل اتکا و هیچ پاسخ صریح درباره اینکه آلودگی هوا چه تعداد بیمار، چه حجم مراجعه اورژانسی و چه میزان مرگ‌ومیر ایجاد کرده است، سبب شد وضعیت آماری شهرمان نیز همچون آسمانش خاکستری باشد.

مسئولان درمانی مشهد در ارائه آمار به‌نحوی عمل می‌کنند که با وجود آلودگی ملموس، روز‌های قرمز و بنفش متعدد و افزایش بیماران تنفسی و قلبی، این کلان‌شهر نه بیمار دارد و نه فوتی؛ یا حداقل هیچ نهادی مایل نیست بگوید دارد.

این گزارش روایت دقیق پیگیری‌ها و تماس‌های پی‌درپی را شرح می‌دهد؛ از تماس با روابط عمومی اورژانس مشهد و دانشگاه علوم پزشکی تا مدیران سلامت، دبیرخانه کارگروه سلامت و مسئولان حوادث و مدیریت بحران؛ مسیری که درنهایت به یک پاسخ واحد ختم شد: آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا وجود ندارد یا کسی مسئولیت انتشارش را نمی‌پذیرد.

کلان‌شهر مشهد زیر سایه آلودگی دائمی

برای شهروندان مشهدی، آلودگی هوا تنها یک خبر نیست، بلکه تجربه روزمره‌ای است که از پاییز شروع می‌شود و تا اواسط زمستان ادامه دارد. شاخص کیفیت هوا در این بازه‌ها مرتب افزایش می‌یابد و از محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس عبور می‌کند. گاهی این وضعیت باعث تعطیلی مدارس، کاهش فعالیت‌های عمومی و نگرانی گسترده در میان مردم می‌شود.

مشهد به دلیل موقعیت جغرافیایی، کمبود باد‌های پایدار، ورود ریزگرد‌ها از کشور‌های همسایه، افزایش مصرف سوخت، ترافیک فشرده، رشد بی‌رویه خودرو‌های شخصی، فعالیت صنایع در حاشیه شهر و فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، یکی از آسیب‌پذیرترین شهر‌های ایران در برابر آلودگی است.

با این حال، برخلاف تهران که داده‌های خام پایش، گزارش‌های اورژانس و تحلیل‌های سلامت به‌طور منظم منتشر می‌شود، در مشهد کوچک‌ترین داده خام نیز دردسترس نیست.

این اطلاعات دست وزارت بهداشت است

اولین گام پیگیری تماس با علیشاهی، مسئول روابط عمومی اورژانس مشهد، بود. سؤال ما روشن بود. در روز‌های آلوده اخیر، تعداد مراجعه‌کنندگان با مشکلات تنفسی، ایست قلبی یا مرگ‌ومیر افزایش داشته است؟ آیا آماری وجود دارد که بتوان آن را با آمار تهران مقایسه کرد؟

پاسخ متفاوت از انتظار بود: این آمار در اختیار وزارت بهداشت است. ما چنین اطلاعاتی نداریم. ضمن اینکه بیمار وقتی تماس می‌گیرد، نمی‌گوید به دلیل آلودگی هوا حالم بد شده است. بیمار می‌آید معاینه می‌شود و می‌بینیم مشکل قلبی دارد یا ریوی، اما نمی‌توانیم بگوییم این مشکل دقیقا از آلودگی هوا ایجاد شده است یا خیر.

این جمله، اولین نشانه از ترک در دیوار شفافیت بود. تهران می‌تواند آمار افزایش مرگ‌ومیر را اعلام کند، اما دومین کلان‌شهر کشور حتی یک عدد رسمی ندارد.

فقط آمار بیماری‌های منتسب مشخص است

پیگیری بعدی به‌سمت دانشگاه علوم پزشکی مشهد هدایت شد. در تماس با روابط عمومی دانشگاه، پاسخ داده شد که باید موضوع را از دبیرخانه کارگروه سلامت پیگیری کنیم. ارتباط با دکتر اسما افشاری، رئیس دبیرخانه کارگروه سلامت، برقرار شد و او بیان کرد: آمار دقیق فوتی یا بیمار نداریم. فقط می‌توانیم بگوییم بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا چقدر افزایش داشته و اثرات آلودگی روی بیماران خاص چگونه بوده است.

این پاسخ نیز نشان می‌داد که داده وجود دارد، اما خام، نهایی و قابل انتشار نیست و مسیر ارائه اطلاعات با ارجاع مداوم به افراد دیگر ادامه داشت. افشاری توصیه کرد با دکتر فرشید وفا تماس بگیریم، شاید او بتواند توضیحات دقیق‌تری ارائه کند.

جلسه در راه است، اما آمار مشخص خیر

تماس با دکتر فرشید وفا، مدیر سلامت محیط و کار دانشگاه علوم پزشکی مشهد، پاسخی مشابه داشت: «در روز‌های آینده جلسه‌ای داریم، اما در آن جلسه هم قرار نیست آمار دقیقی از تعداد بیمارانی که بر اثر آلودگی هوا بیمار شده‌اند ارائه شود. می‌توانیم فقط تعداد بیماران دچار مشکلات منتسب به آلودگی هوا را ارائه کنیم.» این چرخه نشان می‌دهد که آمار قطعی وجود ندارد، تحلیل منتسب ممکن است، اما انتشار عمومی انجام نمی‌شود. توصیه پایانی او ارجاع به دکتر یزدانی، مدیر حوادث و اورژانس مشهد، بود.

پاسخ آخرین فرد این حلقه زنجیر: از تهران بپرسید

تماس با دکتر علی یزدانی، مدیر حوادث و اورژانس مشهد، نقطه اوج مسیر بود. وی در ابتدا از گفت‌و‌گو امتناع کرد و گفت روابط عمومی پاسخگوست، اما با اصرار ما اعلام کرد: تهران چگونه این آمار را پیدا کرده؟ شما از تهران بپرسید. در حال حاضر آماری نداریم که مشخص‌کننده باشد.

در عین حال وقتی که گزارش ما درباره نبود آمار رسمی سلامت در مشهد و ماجرای پیگیری‌های بی‌نتیجه از مسئولان در حال انتشار بود، دکتر علی یزدانی، رئیس اورژانس پیش‌بیمارستانی مشهد، آماری را در اختیار ما قرار داد. این آمار اگرچه نشان‌دهنده شکستن سکوت خبری پس از مدت‌ها مطالبه‌گری است، اما همچنان آمار کامل فوتی‌ها یا بیماران مستقیم نیست و صرفا به آمار بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا اختصاص دارد.

امدادرسانی به ۲۱۴۷ بیمار در ۹ روز

یزدانی در این رابطه اظهار کرد: طبق بررسی آماری، از ابتدای آذرماه ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، آمار بیماران تنفسی که توسط اورژانس پیش‌بیمارستانی امدادرسانی شده‌اند، ۱۷درصد افزایش یافته است. وی در ادامه با ارائه آمار ۹روز گذشته، افزود: در این مدت ۲ هزار و ۱۴۷ بیمار با مشکلات قلبی و تنفسی توسط همکاران اورژانس پیش‌بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد امدادرسانی شده‌اند که این رقم در مقایسه با هزار و ۸۹۳ مورد در مدت مشابه سال قبل، افزایش ملموسی را نشان می‌دهد.

در ادامه حتما بخوانید خسارت ۱۷ میلیارد دلاری آلودگی به کشور | وقتی نفس کشیدن گران می‌شود

هشدار‌های تکراری و مطالبه نمایندگان مجلس

در ماه‌های اخیر، چندین نماینده مشهد و خراسان رضوی در مجلس درباره آلودگی هوا هشدار داده‌اند. نصرا... پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی، در این زمینه تأکید کرده است: مشهد در بعضی بازه‌ها حتی یک روز بیشتر از تهران آلوده بوده است. اما هیچ داده رسمی برای بررسی پیامد‌های سلامت منتشر نمی‌شود.

این خلأ اطلاعاتی باعث می‌شود هیچ تصمیم‌گیری علمی و موثری انجام نشود. دیگر نمایندگان، از جمله زهرا بیات، نماینده مردم نیشابور و اکبر محمدی، نماینده شهرستان‌های جنوبی خراسان رضوی، بار‌ها در تذکرات کتبی و جلسات کمیسیون‌های تخصصی خواستار انتشار داده‌ها و پایش واقعی سلامت مردم شده‌اند. 

نمایندگان بر ضرورت بررسی علل افزایش آلودگی، رسیدگی به صنایع آلاینده، کنترل کیفیت سوخت و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی تأکید کرده‌اند. با این حال، نتیجه این تذکرات همانند سابق است هشدار داده می‌شود، اما داده‌ای روی میز نیست. در نبود داده، حتی بحران نیز قابلیت اثبات ندارد و مطالبه‌گری غیرممکن می‌شود. این بی‌شفافیتی تنها مسئله رسانه‌ای نیست، بلکه مسئله حق سلامت مردم است. 

مردم نمی‌دانند چقدر در خطرند، سیاست‌گذاری ناقص می‌شود و مطالبه‌گری از بین می‌رود. وقتی گفته نشود که آلودگی باعث افزایش حملات قلبی، بستری‌ها یا مرگ‌ومیر شده است، شهروندان جدیت خطر را درک نمی‌کنند. بدون داده، هیچ برنامه‌ای مانند محدودیت تردد، تعطیلی مدارس، اخطار به صنایع و برنامه‌ریزی درمانی پشتوانه علمی ندارد و مطالبه‌گری و فشار اجتماعی برای حل مشکل بی‌اثر می‌شود. 

مشهد، شهری است با آلودگی مشهود و بیماران قابل مشاهده، اما بدون آمار رسمی. دانشگاه علوم پزشکی فقط می‌تواند اثرات منتسب به آلودگی را گزارش کند. اورژانس، افزایش مراجعه‌ها را حس می‌کند، اما هیچ نهادی قادر یا مایل به ارائه عدد دقیق نیست. این وضعیت یک شهر آلوده بدون نقشه را شبیه می‌سازد؛ راه را نمی‌شناسد، مقصد را نمی‌بیند و نمی‌تواند مسیر اصلاح بحران را پیدا کند.