کارگردانان تئاتر از مضامین آثار نمایشی این روزهای مشهد می‌گویند | دغدغه‌های اجتماعی ماهیت جدانشدنی تئاتر

به گزارش شهرآرانیوز؛ تئاتر، تنها هنری برای بیان احساسات نیست؛ بلکه روح زنده یک جامعه است که در صحنه نمایش جریان می‌یابد. هر نمایش، حاصل تپش زندگی شهروندان، اندیشه‌های خلاق و دغدغه‌های انسانی گروهی از هنرمندان است که بی هیاهو، اما با شوق، جهان خود و ما را بازمی آفرینند.

در شهری، چون مشهد، که تئاتر در آن سال هاست در مسیر رشد گام برمی دارد، این هنر نه فقط راهی برای سرگرمی، بلکه درمانی برای ذهن و فرصتی برای تفکر جمعی است؛ هنری که شایسته حمایت پایدار بخش‌های دولتی و خصوصی است تا بتواند همچنان در جریان بماند.

در آذرماه امسال، صحنه‌های تئاتر مشهد بار دیگر میزبان مجموعه‌ای از آثار متنوع است: «درمان خانگی»، «آناتومی سکوت»، «ملاقات حضوری» و «سه جلسه تراپی»؛ نمایش‌هایی که هر یک از زاویه‌ای متفاوت به انسان امروز می‌نگرند.

نمایش این آثار، فرصتی است تا با کارگردان‌های این چهار اثر گفت وگویی کنیم و از زبان خودشان، درباره دغدغه‌های مشترکشان و مسیری که تئاتر مشهد پیشِ رو دارد، بشنویم.

«سه جلسه تراپی»، درام روان شناختی از دل محدودیت‌ها

سعید توکلی، طراح و کارگردان نمایش «سه جلسه تراپی» درباره نمایش خود گفت: این اثر به نویسندگی نغمه ثمینی است و اثری در ژانر درام روان شناختی است که قرار است از چهارشنبه، ۱۲ آذر در سالن ایران دخت پردیس تئاتر مایان به روی صحنه برود.

وی اظهار کرد: این اثر نمایشی، با الهام از داستان «میمون شیناگاوا» اثر نویسنده‌ای ژاپنی، فضای مطب روان درمانی را به تصویر می‌کشد. نمایش به واکاوی و طرح مشکلات روزمره افرادی می‌پردازد که در جست وجوی راه حلی برای دغدغه‌های ذهنی خود به تراپیست مراجعه می‌کنند.

توکلی درباره انتخاب متن می‌گوید: این نمایشنامه با وجود اینکه حدود ۱۰ سال پیش نوشته شده، به طرز شگفت انگیزی با شرایط امروز جامعه ما نزدیکی و ارتباط دارد و به همین دلیل آن را برای اجرا انتخاب کردم.

وی گفت: این نمایش در ابتدا قرار بود در تهران به روی صحنه برود، اما به دلایلی اتفاق نیفتاد. این کارگردان با اشاره به روند تولید و اجرا، به چالش‌های فضای هنری مشهد اشاره کرد. او تأکید می‌کند که باوجود رشد کمی تئاتر در این شهر، کیفیت آثار مطلوب نیست، چرا که بسیاری از آثار از فیلتر فنی لازم عبور نمی‌کنند.

وی در ادامه با انتقاد از بوروکراسی اداری در این هنر نمایشی تصریح کرد: برای هر چیز کوچکی، حتی انتشار پوستر در صفحه مجازی، باید از مسئولان ارشاد مجوز گرفت، رسمی که مرسوم نیست و خارج از عرف جهانی است و باعث دلسردی هنرمند می‌شود.

توکلی معتقد است که تئاتر مشهد از لحاظ کیفی رو به تنزل است و علت آن این است که آموزش و پیشینه قوی نسل‌های پیشین تئاتر این شهر (که در دهه‌های پیشین شاهد روز‌های طلایی بودیم) دیگر وجود ندارد و این امر سبب شده برخی آثار نتوانند مخاطب جذب کنند.

«ملاقات حضوری»؛ ملودرامی اجتماعی درباره تصمیم گیری‌های دشوار زندگی

احسان روحی، کارگردان و نویسنده نمایش «ملاقات حضوری» درباره اثر خود گفت: نمایش «ملاقات حضوری» از ۱۲ آذرماه در پردیس تئاترآکتور بر روی صحنه می‌رود. این اثر یک ملودرام اجتماعی است که در چهار اپیزود مستقل در یک فضای ثابت بیمارستان روایت می‌شود. تمرکز اصلی این اثر بر افرادی است که درگیر فرایند اهدای عضو هستند یا عزیزانی دارند که در بستر بیماری (مانند آلرژی مغزی) بستری شده‌اند و خانواده‌ها باید درباره اهدای عضو یا نبود اهدای عضو تصمیم گیری کنند.

وی درباره انتخاب این تم به عنوان نویسنده بیان کرد: تلاش من در سال‌های فعالیتم همواره این بوده که نگاهی اجتماعی به مسائلی داشته باشم که در جامعه ملموس و لمس شدنی است. در این نمایش، سعی کردم از زاویه‌ای جدید به یک مسئله اجتماعی نگاه کنم و به چالش‌هایی بپردازم که در جزئیات زندگی افراد پررنگ است. مهم‌ترین دستمایه نمایش، همان ناخواسته بودن این چالش‌ها و رویارویی انسان‌ها با امری اجتماعی است که به صورت غیرارادی با آن درگیر می‌شوند.

روحی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی تولیدات مستقل هنری، به ویژه آثاری که با هزینه شخصی تولید می‌شوند را، مسائل مالی و هزینه‌های تولید دانست. وی با اشاره به نبود حمایت‌های دولتی کافی و سختی جذب حامی مالی در شرایط اقتصادی فعلی، تأکید کرد که بقای چرخه تئاتر مستقل وابسته به حمایت مردمی است.

وی همچنین به چالش‌های زیرساختی در مشهد اشاره کرد و افزود: مسئله سالن‌ها و کمبود یارانه‌های دولتی برای آن ها، همچنین بحث مجوز‌ها که گاهی مانع برنامه ریزی دقیق اجرا‌ها می‌شود، کار را برای گروه‌ها سخت می‌کند. اگرچه حال تئاتر مشهد با اجرا‌های عمومی خوب است، اما تا زمانی که تئاتر به عنوان یک شغل معیشتی در نگاه سیاست گذاران و خود هنرمندان تعریف نشود، پیشرفت واقعی ممکن نخواهد بود.

«درمان خانگی» بیانگر چالش عمیق میان نسل هاست

احسان خزاعی، کارگردان نمایش «درمان خانگی»، درباره این اثر گفت: «درمان خانگی» اثری درام است که بر محور خانواده‌ای سه نفره شامل پدر، مادر و دختر می‌چرخد. محور اصلی نمایش، چالش عمیق میان نسل هاست؛ جایی که درک متقابل میان والدین و فرزندان -و گاهی حتی میان خود والدین -از بین رفته است. یک اتفاق ناگهانی در نیمه شب، چالشی جدی میان پدر و دختر ایجاد می‌کند و این کشمکش، به سرعت کل ساختار خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی در ادامه به ساختار زمانی اثر اشاره کرد: برخلاف بسیاری از آثار، زمان نمایش درمان خانگی کاملا منطبق بر زمان واقعی است؛ یعنی تماشاگر حدود یک ساعت دقیقا درگیر یک کشمکش در همان خانه خواهد بود و شاهد رفتار‌ها و مشکلات بنیادین اعضای خانواده در رویارویی با یکدیگر است.

این کارگردان درباره زمان بندی تولید اثر اظهارکرد: ما تمرینات را از اوایل مهرماه، یعنی حدود دو ماه پیش، آغاز کردیم و پس از یک ونیم ماه، متن نهایی شد و وارد تمرینات جدی برای اجرا شدیم تا کار را روی صحنه ببریم.

خزاعی درباره چالش‌های اجرا گفت: طبیعتا هرکاری چالش‌هایی دارد، اما در حوزه تئاتر، روند اداری صدور مجوز بیشترین مشکل را ایجاد می‌کند. شیوه‌ای که اکنون وجود دارد، قدیمی است و با تعداد بالای گروه‌های فعال در شهری مانند مشهد که پس از تهران قطب تئاتر است، هم خوانی ندارد. این طولانی شدن روند اداری، اقتصاد گروه را به شدت به خطر می‌اندازد و ممکن است تأخیر دو روزه، هزینه‌های زیادی را تحمیل کند.

وی تأکید کرد: انتظار ما این است که این مسیر نه حذف، بلکه به روزرسانی و تسریع شود تا گروه‌ها بتوانند سریع‌تر و منظم‌تر کار خود را عرضه کنند.

خزاعی در پاسخ به راهکار‌های توسعه مخاطب تئاتر گفت: اگر هدف ما جذب مخاطب عام‌تر است، باید بپذیریم که شیوه اجرا و محتوای ما باید برای این طیف درک پذیر باشد. نمایش باید به گونه‌ای باشد که مخاطب حاضر شود برای آن هزینه کند و در سالن حاضر شود. این مسیر از سمت گروه‌هایی است که باید خود را با نیاز مخاطب همسو کنند.

وی افزود: از طرفی دیگر، اگر مسیر تسهیل شود و اجرا‌ها زودتر به مرحله عرضه برسند، این امر کمک می‌کند تا نمایش با کیفیت بهتری به دست مخاطب برسد.

این کارگردان، با تأکید بر نقش نهاد‌های شهری در حمایت از تئاتر یادآور شد: همان طور که در بسیاری از نقاط دنیا شهرداری‌ها به بستر سازی تئاتر ورود می‌کنند، در مشهد نیز باید این اتفاق بیفتد. منظور من حمایت از یک نمایشنامه خاص نیست، بلکه فراهم کردن بستر‌های تبلیغاتی و زیرساختی است.

شهرداری می‌تواند بخشی از بیلبورد‌های تبلیغاتی متعدد شهری را به صورت رایگان در اختیار گروه‌های نمایشی قرار دهد. یک مسیر مشخص از طریق انجمن هنر‌های نمایشی برای تخصیص این فضا‌ها تعیین شود تا مخاطب بداند در این شهر چه اجرا‌هایی در حال برگزاری است.

خزاعی اضافه کرد: این کمک به شدت به اقتصاد تئاتر کمک می‌کند و دیده شدن را افزایش می‌دهد. از طریق رسانه ها، از معاونت فرهنگی شهرداری تقاضا می‌کنم که به طور مشخص به این حوزه ورود کنند؛ این کار تأثیرات بسیار مثبت و متفاوتی را در درازمدت برای فرهنگ شهر به همراه خواهد داشت، همان طور که اکنون نیز استقبال نسبتا خوبی از تئاتر در مشهد صورت می‌گیرد.

کارگردان نمایش «درمان خانگی» درباره ماهیت اجتماعی تئاتر بیان کرد: پرداختن به دغدغه‌های اجتماعی، ماهیت جدانشدنی تئاتر است. اگر به هنرمند فرصت داده شود، او قطعا از منظر خود به مسائل جامعه خواهد پرداخت. حتی در متون ترجمه شده نیز، به واسطه تیم اجرایی ایرانی و مشهدی، رگه‌هایی از فرهنگ و اجتماع ما وارد اثر می‌شود.

در ادامه حتما بخوانید نقدی بر تئاتر «درمان خانگی» به نویسندگی بهزاد آقاجانی و کارگردانی احسان خزاعی | دردهای خانوادگی

«آناتومی سکوت»؛ نمایش نیست، حادثه است

حامد معمارطهرانی، کارگردان، نویسنده و طراح نمایش «آناتومی سکوت»، در تشریح اثر جدید خود، آن را نه تنها یک نمایش، بلکه یک «حادثه» روی صحنه دانست که مستقیما به لایه‌های فروخورده ذهن انسان معاصر می‌پردازد. وی با اشاره به اینکه این نمایش از ۶ آذرماه درتماشاخانه لطفی پردیس تئاتر مستقل مشهد در حال اجراست درباره محتوای این نمایش گفت: «آناتومی سکوت» درباره لحظه‌هایی است که آدم‌ها حرف نمی‌زنند، اما تمام حافظه، بدن و زخم هایشان فریاد می‌کشد.

 ما به سراغ سکوت‌هایی می‌رویم که واکنش قاطع به روابط خردکننده، اضطراب‌های پنهان و فروپاشی‌های آرام است. سکوت آن‌ها یک سازوکار دفاعی و اجباری است که جامعه، خانواده و حتی فناوری به آن‌ها القا کرده است: آرام باش، حرف نزن، قورت بده.

معمار طهرانی تأکید کرد: آنچه روی صحنه اتفاق می‌افتد، نوعی باز کردن «جعبه سیاه ذهن» است. مخاطب با لایه‌هایی مواجه می‌شود که معمولا پنهان می‌مانند. ترس ها، پشیمانی ها، شکست‌ها و گسست‌هایی که هیچ وقت بلند گفته نمی‌شوند، اما در سکوت، زندگی آدم را می‌بلعند.

کارگردان «آناتومی سکوت» پیام محوری اثر را صریح، اما دردناک دانست: پیام نمایش این نیست که چرا آدم‌ها حرف نمی‌زنند؛ پیام این است که وقتی حرف نمی‌زنی، چه چیزی از تو کم می‌شود؟ هر سکوتی یک هزینه دارد؛ یا امروز می‌پردازی، یا سال‌های بعد. شخصیت‌های ما به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر نمی‌توانند اقساط این سکوت را بدهند، پس منفجر می‌شوند؛ نه با فریاد، بلکه با اعتراف، لرزش و شکستن از جنس انسان.

وی با نگاهی به نسل جدید اضافه کرد: این نمایش می‌گوید ما فقط از چیز‌هایی می‌ترسیم که هنوز نگفتیم. شاید به همین دلیل باشد که «آناتومی سکوت» به نسل جوان نزدیک است.

این کارگردان سختی تولید نمایش را بی سابقه توصیف کرد: این نمایش حادثه است. ما در میانه تمرینات مجبور شدیم چند بار کَست عوض کنیم، چون برخی بازیگران تاب نزدیکی به این نقش‌ها را نداشتند. اینجا بازیگری نبود؛ آدم‌ها با زخم‌هایی روبه رو می‌شدند که حتی در زندگی عادی جرئت نمی‌کردند به آن‌ها نزدیک شوند.

برخی وسط تمرین فرو می‌ریختند، برخی گریه می‌کردند و ما مجبور شدیم با روان شناس کار کنیم تا تیم از هم نپاشد. هر شخصیت یک چاقوی باز است و هر بازیگر باید اول خودش را کالبدشکافی کند تا زنده از صحنه برگردد. «آناتومی سکوت» برای آدم‌های قوی ساخته نشده؛ برای آدم‌های صادق ساخته شده است.

معمارطهرانی درباره وضعیت تئاتر شهر یادآور شد: تئاتر مشهد در پیچ تاریخی حساسی قرار دارد. اگر حمایتی جدّی نشود، این ظرفیت بزرگ ممکن است به یک فرصت از دست رفته تبدیل شود. اما با تمام چالش ها، خود هنرمندان و گروه‌ها نشان داده‌اند که اراده دارند و نمایش‌هایی مانند «آناتومی سکوت» می‌توانند در این وضعیت، خط شکن باشند.

کارگردان نمایش «آناتومی سکوت» درباره هدف اصلی خود از اجرای این نمایش گفت: من این نمایش را ساختم، چون خسته بودم از حرف‌هایی که هیچ کس جرئت گفتنش را ندارد. این کار برای سرگرمی نیست؛ برای این است که تماشاگر بفهمد سکوت کردن همیشه نجابت نیست گاهی خودآزاری آرام است. هدفم این بود که آن درد‌های پنهان، بدون فیلتر، جلوی چشم تماشاگر گذاشته شود.