پایان مأموریت دزد «ضبط و آچار» در خیابان‌های مشهد (۱۷ مهر ۱۴۰۴) کاظمی عنوان کرد: افزایش ۶۷ درصدی بودجه آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۴ خبر جدید در خصوص واریز معوقات حقوق بالای ۲۰ میلیون تومان بازنشستگان تأمین اجتماعی (۱۷ مهرماه ۱۴۰۴) صدور هشدار سطح زرد هواشناسی خراسان رضوی در پی پیش‌بینی افزایش شدت وزش باد (پنجشنبه، ۱۷ مهر ۱۴۰۴) شرایط بهره‌برداری مادران شاغل از کاهش سن بازنشستگی چگونه است؟ ناگفته‌های رئیس سازمان بهزیستی از جنگ ۱۲ روزه | روایت اعلام آمادگی ۲۲ هزار پزشک متخصص برای خدمت رایگان در عرض ۲۴ ساعت! درباره مجله «پست و تلگراف» که توسط اداره پست ایران منتشر شده است | اولین نشریه اداراتی ایران مددجویان در راه خانه بخت | آیین اهدای ۳۱۳ سری جهیزیه به زوجین تحت پوشش بهزیستی در خراسان رضوی برگزار شد آیا کودک بدغذا به مکمل نیاز دارد؟ چرا نباید چایی را دوباره گرم کرد؟ شهادت مأمور پلیس مواد مخدر در جاده زاهدان _ نهبندان + (۱۷ مهر ۱۴۰۴) معوقات بیمه تکمیلی بازنشستگان تأمین‌اجتماعی چه‌زمانی پرداخت می‌شود؟ پیش‌بینی هواشناسی مشهد و خراسان رضوی امروز (پنجشنبه، ۱۷ مهرماه ۱۴۰۴) | فعلاً خبری از بارش باران نیست نقش کلیدی ژنتیک در درمان کودکان ناکامی در استفاده از موتورسیکلت‌های برقی در ناوگان پستی خراسان رضوی پیش‌بینی هواشناسی کشور (۱۷ مهر ۱۴۰۴) | ورود سامانه بارشی به کشور در اوایل هفته آینده مشهد ۱۰۰۰ پرستار کم دارد | کمبود ۴۰ درصدی پرستار در مراکز درمانی شهر رئیس سازمان بهزیستی کشور: مدارس، کانون جدید فرهنگی و اجتماعی محلات می‌شوند | طرح «سلام»، مقدمه خدمات جدید به اقشار مختلف مردم تشریح اولویت‌های سازمان تأمین اجتماعی | طرح‌هایی برای عبور از ناترازی و توازن مالی در حال اجراست گلایه از  صف‌های طولانی ام آرآی در مشهد  | فقط ۱۹ دستگاه برای چند میلیون نفر هر دمنوشی درمان نیست | هشدار پزشک طب سنتی درباره مصرف خودسرانه دارو‌های گیاهی شربت سرفه ساخت هند کودکان را می‌کشد؛ نخورید! آمار ازدواج و طلاق طی شش‌ماهه نخست ۱۴۰۴ در خراسان‌رضوی | ازدواج اوج گرفت، طلاق عقب‌نشینی کرد مشهد، میزبان اولین مرکز «مهر و گفت‌و‌گو» | اجرای آزمایشی طرح ملی «سلام» در منطقه قاسم‌آباد مشهد + فیلم (۱۷ مهر ۱۴۰۴) بدهی ۷۰ هزار میلیارد تومانی دولت به تأمین‌اجتماعی بابت هزینه درمان | چرا مصوبه سران قوا اجرا نمی‌شود؟ سیگار کشیدن خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد معطلی ۶ماهه بازنشستگان تأمین‌اجتماعی برای دریافت معوقات حقوق فروردین ۱۴۰۴ و بیمه تکمیلی آزمون کارشناسان رسمی دادگستری سال ۱۴۰۴ برگزار شد (۱۷ مهر) شهادت مامور مبارزه با مواد مخدر در درگیری با قاچاقچیان مسلح در محور نهبندان - زاهدان (۱۶ مهر ۱۴۰۴)
سرخط خبرها

«گلخن‌تاب» و «مس‌کوب»

  • کد خبر: ۴۱۶۲۲
  • ۱۵ شهريور ۱۳۹۹ - ۱۱:۳۵
«گلخن‌تاب» و «مس‌کوب»
محمود ناظران‌پور - تاریخ‌پژوه
«گلخن‌تاب» و «مس‌کوب» ۲ عنوان شغلی در زندگی قدیم بود. حمام‌های عمومی هر کدامشان یک «گلخن» داشتند که همان «آتشدان» باشد؛ جایی که آب حمام گرم می‌شد. عده‌ای از مردم گرفتار که جایی نداشتند، به‌ویژه در زمستان‌ها، در گلخن‌ها می‌خوابیدند. هر گلخن یک آتش‌کار داشت که به او در گویش مشهدی، «گلخن‌تو» می‌گفتند که در اصل همان «گلخن‌تاب» بود؛ یعنی کسی که آتش گلخن را می‌تاباند یا برافروخته می‌کند. گلخن‌تاب همیشه سیاه‌سوخته بود؛ چون لابه‌لای دم و دود بود. گلخن‌تاب‌ها معمولا از ضعیف‌ترین اقشار جامعه و درعین‌حال، زحمتکش‌ترین آن‌ها بودند.

گلخن‌ها در عمق زمین و گاه حتی تا ۳۰ متر زیر زمین بود. اساسا حمام‌ها در قدیم، زیر زمین درست می‌شد و معمولا سقف آن‌ها همسطح معابر بود. در حمام‌ها باز خزینه‌ها در گودی بود. هر خزینه دیگی داشت مسی که مثل تشت بود. کف این دیگ مسی، در سقف آتشخانه یا گلخن بود. تصور کنید هر گلخن، مثل یک نانوایی سنگک بود که قسمت آتش‌کاری آن، همان تنور نان سنگک باشد. سقف آن قسمت تنورمانند، کف همین دیگ مسی بود که حرارت آب خزینه را تأمین می‌کرد.
گاهی پای آن‌هایی که در خزینه بودند، می‌رفت توی دیگ و می‌سوخت. گاهی هم جوان‌ها در خزینه با هم کل و کشتی می‌گرفتند و پای کسی محکم به دیگ می‌خورد و دیگ پایین می‌افتاد و آب خزینه می‌ریخت در گلخن... و ماجرا درست می‌شد.

کنار آتشخانه‌ها دودکش‌هایی بود که دود سوختن هیزم‌ها را بیرون می‌برد. دودکش‌ها معمولا در نقطه مقابل آتشخانه‌ها در آن سوی حمام بود. دود و هوای گرم از راه مسیر‌های باریکی به نام گربه‌رو، از آتشخانه به دودکش‌ها می‌رسید. گربه‌رو از زیر کف حمام می‌گذشت و کمک می‌کرد تا محیط حمام، از کف، گرم شود. سوخت گلخن، هیزم بود. گلخن‌ها سوراخی داشتند که از آن، هیزم‌ها را پایین می‌ریختند. آب حمام‌ها معمولا از چاه یا قنات بود. گلخن‌تاب معمولا از چاه آب می‌کشید و می‌ریخت توی منبع آب حمام که به آن دریاچه حمام گفته می‌شد. در مشهد البته همه حمام‌ها آب را از نهر خیابان می‌گرفتند.
 
هر حمام راه‌آبی داشت که از زیر به نهر خیابان وصل می‌شد. از توی نهر، یک پارچه لوله‌شده می‌چپاندند توی راه‌آب و مسیر آب ورودی به حمام را می‌بستند. شب‌ها یا صبح‌ها که آب پاک‌تر بود، گلخن‌تاب، می‌رفت و مسیر را باز می‌کرد و منبع آب، پر می‌شد. مس‌کوبی هم از مشاغل قدیم بود که حالا نشانی از آن نیست. البته فامیلی «مسکوب» هنوز باقی است که نشان از همان شغل قدیمی دارد. قدیم که فناوری ذوب مس دردسترس همه نبود، مس‌کوبی شغل رایجی بود. مس‌کوب‌ها مس‌های کهنه مثل قلفت و دیگ و بشقاب مسی را جمع می‌کردند و روی هم می‌کوبیدند. کوره‌هایی هم داشتند که با زغال کار می‌کرد. دستگاه دم بزرگی داشتند که دستی بود و هوا را در کوره می‌دمید و زغال‌ها را سرخ می‌کرد. مس‌ها را می‌گذاشتند در این کوره تا حسابی سرخ می‌شد.
 
استاد مس‌کوب، مس را با انبر می‌گرفت و می‌گذاشت روی سندان. سندان‌های بزرگی هم داشتند که مس‌ها را روی آن‌ها می‌کوبیدند. ۵ جوان ورزیده و درشت‌اندام هم دور سندان بودند، آن هم برهنه، چون نزدیک کوره قرار داشتند. هرکدام یک پتک بزرگ چندکیلویی دستشان بود. استادکار، صدایی «هو» مانند از خودش درمی‌آورد و چکش‌کار‌ها پشت سر هم به‌ترتیب می‌کوبیدند روی مس. بعد مکث می‌کردند و استادکار با پتک کوچک خودش به مس حالت می‌داد و دوباره آن را در کوره می‌انداخت. چندین و چند بار این کار تکرار می‌شد تا از یک لُکّه (برآمدگی) مس کهنه، یک تکه ورق مس به دست بیاید و بشود با آن، ابزار مسی تازه ساخت.
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->