کتاب الکترونیک برای ناشران؛ فرصت یا تهدید؟

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ در روز‌های کرونایی و قرنطینه خانگی، شاید دوباره این کتاب است که دوست مهربان ما شده است. این روز‌ها به خاطر اجباری شدن دورکاری در بعضی ادارات، خانه‌نشین شدن بازنشستگان و دانشجویان و دانش آموزان و به وجود آمدن فراغت بیشتر برای کاسبان و قشر‌های مختلف مردم، فرصت برای خواندن بیش از همیشه فراهم شده است. در این شرایط ممکن است حتی تقاضا بالا و دسترسی به کتاب‌ها دشوارتر شده باشد.

اما شیوع ویروس کرونا و به وجود آمدن بحران‌های مختلف، ازجمله بحران مالی برای ناشران و کتاب‌فروشی‌ها نه‌تن‌ها به افزایش تیراژ کتاب‌ها کمک نکرده که باعث کاهش عناوین چاپ اولی انتشاراتی‌ها نیز شده است. در این میان، فصل جدیدی که می‌توانست برای بازار کتاب رقم بخورد، اقبال انتشاراتی‌ها به نشر الکترونیک و تولید کتاب‌های صوتی بود. رویکردی که به واسطه کم‌تجربگی ناشران در این زمینه، هنوز مورد توجه قرار نگرفته است.

در گفتگو با برخی مدیران انتشارات فعال در مشهد به این موضوع پرداخته‌ایم که آیا به فراخور شرایط، تولیداتشان را به سمت کتاب‌های الکترونیک سوق داده‌اند یا نه. همچنین از تازه‌های هر ناشر نیز پرسیده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

مدیر داخلی انتشارات محقق از کاهش پنجاه‌درصدی عناوین چاپی این نشر خبر می‌دهد و این موضوع را وابسته به دو علت می‌داند. سیدخلیل حسینی می‌گوید: متأسفانه هم‌زمان با کاهش قدرت خرید مردم و کم شدن متقاضی برای خرید کتاب، وضعیت کاغذ نیز نابسامان شده است. اما با اینکه وضعیت چاپ تعریف خوبی ندارد، از طرفی، چون فرآیند دریافت مجوز کتاب‌های الکترونیک و صوتی دشوار است، هنوز فعالیت ما در حوزه چاپی باقی مانده است.

فعالیتی که به گفته این مدیر انتشارات تأثیرش را در کاهش عناوین چاپی و تیراژ کتاب‌ها گذاشته است.
به گفته این ناشر آثار تازه منتشر شده انتشارات محقق از جمله «ملکا ذکر تو گویم!» ترجمه و تحقیق نفیسه محمدزاده، «مشکات در هنر اسلامی» به قلم نسیم دهنوی، «خاطرات من» (دفتر دوم) اثر فاطمه ثامنیه، «از جنس زندگی» گزیده مثنوی معنوی از منصوره جورابچیان، «جان جهان دانش و اخلاق» نوشته خلیل حسینی عطار، «راهنمای فراگیری واژگان چینی» به قلم سیاوش روحانی در راستای نگه داشتن فروغ کم‌سوی نشر در شرایط و موقعیت کنونی است.

اما معضل جدیدی که این روز‌ها برای ناشران به وجود آمده است، ایجاد شرایط سختگیرانه تمدید مجوز انتشارات است. حسینی در این باره می‌گوید: در گذشته مجوز‌های نشر را به همان شکلی که بود تمدید می‌کردند، اما اکنون مسئولان اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد می‌گویند باید ناشران دفتر کار مشخصی زیر نظر اداره اماکن داشته باشند که از آنجا بازدید شود و سپس تمدید مجوز انجام شود.

او با بیان اینکه انتشارات محقق شامل این شرایط نمی‌شود و پروانه دائمی نشر دارد، می‌گوید: بیشتر ناشران در شرایط شیوع ویروس کرونا، دورکار هستند و مقدمات چاپ و قراردادن مجوز چاپ روی سایت را در خانه انجام می‌دهند. اما وقتی به این موضوع اعتراض می‌کنیم، در پاسخ می‌گویند مصوبه است و باید اجرا شود؛ بنابراین شرایط کار را سخت‌تر کرده‌اند.

انتشارات به‌نشر نیز که عمده عناوینش در حوزه معارف و انقلاب اسلامی و سیره ائمه (ع) است امسال را با کاهش عناوین چاپی گذرانده است. مدیرعامل انتشارات به‌نشر می‌گوید: با توجه به شرایط بد اقتصادی و خارج شدن کتاب از سبد خرید خانوار و البته بسته بودن فروشگاه‌ها به دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، حدود ۳۵ درصد از سرجمع کتاب‌ها، نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش عناوین چاپی داشته‌ایم.

حسین سعیدی می‌گوید: در سال ۹۸ حدود ۴۰۸ عنوان کتاب منتشر کردیم، درحالی که در شش ماه ابتدای امسال، ۱۵۰ عنوان کتاب شامل ۷۰ عنوان چاپ اول و ۸۰ عنوان تجدید چاپ منتشر کرده‌ایم.

به گفته او، رویکرد جدید انتشارات به‌نشر نیز کیفی‌کردن آثار چاپی و سوق دادن فعالیت‌ها به سمت تولید کتاب‌های الکترونیک است: از اسفند پارسال، نشر الکترونیک و دیجیتال را به صورت جدی در انتشارات به‌نشر پیگیری کردیم و حاصلش ۳۰ عنوان، شامل ۱۲ عنوان با موضوعات امام رضا (ع) و اهل بیت (ع) است که در دو هفته آینده در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.

او به دیگر اقدامات در حوزه نشر دیجیتال ازجمله راه‌اندازی فروشگاه اینترنتی، رونمایی از کتابخوان اختصاصی به‌نشر و افزودن عناوین این انتشارات در پلتفرم‌های فیدیبو و طاقچه اشاره می‌کند: با راه‌اندازی فروشگاه اینترنتی حدود ۴۰۰ درصد افزایش فروش از طریق سایت داشته‌ایم. همچنین در اقدام مشترکی با موسسه تحقیقاتی نور، کتابخوان اختصاصی به‌نشر را رونمایی کردیم و اکنون ۲۵۰ عنوان از کتاب‌هایمان در این کتابخوان قابل عرضه به مخاطبان است. به علاوه ۵۰۰ عنوان از آثار به‌نشر در فیدیبو و طاقچه قرار گرفته است. فروشگاه‌های اینترنتی دیجی‌کالا و آهو نیز محل عرضه کتاب‌های این انتشارات است.

انتشارات سپیده باوران با مدیریت عابس قدسی در شرایطی که شیوع ویروس کرونا به وجود آورده است رویکرد دیگری را دنبال می‌کند. مدیر این انتشارات می‌گوید: ما نه کتابی مرتبط با موضوع کرونا چاپ کرده‌ایم و نه به سمت تهیه و انتشار کتاب صوتی رفته‌ایم. بلکه در یک سال‌و‌نیم گذشته سعی کرده‌ایم بازنگری‌ای در سیاست‌های نشرمان داشته باشیم.

قدسی می‌گوید: تولید کتاب‌های الکترونیک، همیشه در ذهنم پروژه‌ای مبهم بوده است: متأسفانه به دلیل اینکه در کشور ما قانون کپی‌رایت رعایت نمی‌شود و قانون، حمایت ویژه‌ای از این حق نمی‌کند به سمت انتشار کتاب‌های الکترونیک نرفتم.

عناوین چاپ اولی این انتشارات هم مانند دیگران کاهش داشته است. در همین زمینه قدسی می‌گوید: در این شرایط با‌احتیاط عمل کرده‌ایم و اکنون فقط دو عنوان کتاب در دست چاپ داریم؛ کتاب‌های «دماوند از فراز منهتن» سفرنامه امریکا به قلم علی حسن‌زاده و رمان «هزاره اندوه» نوشته قاسم رفیعا که تا دو هفته دیگر روانه بازار می‌شود. پرفروش‌ترین کتاب انتشارات سپیده باوران در مدت اخیر نیز «روزنه» اثر محمدکاظم کاظمی بوده است.