گپ و گفت با حسن کلانتری، گرافیست محله کاشانی مشهد | دغدغه پیوند مذهب و هنر

زمانی | شهرآرانیوز؛ چاپ دستی و قابلیت‌های آن در دنیا همواره استقبال می‌شود. به کمک این فن می‌توان یک اثر هنری را به تعداد بسیار منتشر کرد. ضمن اینکه این‌کار می‌تواند در کسب درآمد افراد هم تأثیرگذار باشد.

چاپ دستی که با نام‌های چاپ هنری و گراوُرسازی هم شناخته می‌شود، شاخه‌ای از هنر‌های تجسمی است که در آن اثر هنری با چاپ تصویر روی یک سطح، مانند کاغذ یا گاهی پارچه، چرم، پلاستیک و سطوح دیگر توسط هنرمند خلق می‌شود.

 

چاپ آثار هنری می‌تواند به روش‌های مختلفی از جمله چاپ فلزی، چاپ چوب، چاپ دیجیتال و چاپ لینو فرایند‌های هنری مبتنی بر انواع حکاکی انجام شود. هنرمند به کمک چاپ و تکثیر اثرش می‌تواند نمونه‌های ارزان‌تری را دردسترس مخاطبان قرار دهد.

 

حسن کلانتری ساکن محله کاشانی، مدرس و هنرمند چاپگر است که تمام تلاش خود را می‌کند تا زیبایی‌ها و قدرت بی‌نظیر چاپ را به مردم بشناساند و در این امر از هیچ کاری دریغ نمی‌کند. او دغدغه‌های بسیاری در این مسیر دارد و یکی از همین دغدغه‌های او سبب شده است اولین کارگاه چاپ دستی هنری خود را در مشهد برپا کند و این‌گونه به هنرمندان خدمت‌رسانی کند. با او که موفق شده است بزرگ‌ترین چاپ‌دستی کشور را در سال گذشته به نمایش بگذارد گفتگو کردیم.

 

سال ۶۳ در محله کاشانی متولد می‌شود. محله‌ای سنتی با اعتقادات مذهبی که حسن کلانتری را مانند سایر کودکان و نوجوانان محله با جلسات قرآن و هیئت‌های مذهبی انس می‌دهد. به قول خودش روز‌های نسل پسران دهه شصتی علاوه‌بر شرکت در دوره قرآن‌های محله به گل‌کوچک بازی کردن گذشته است. علاقه به فعالیت‌های هنری نیز از کودکی در وجود او نهادینه شده و این‌طور که او می‌گوید از اواسط دوران ابتدایی در کنار تحصیل در دبستان باغچه‌بان، امور مربوط به نشریه و روزنامه‌دیواری مدرسه را هم انجام داده است و با ادامه دادن این‌گونه کار‌ها در دوران راهنمایی و ورود به کانون رشد و همچنین کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره‌های موسیقی، نقاشی، حجم و خوش‌نویسی شرکت کرده است.

 

کلانتری در این باره می‌گوید: «از ابتدا هنر را دوست داشتم. در آن‌زمان نگاه به هنر در جامعه کمتر بوده و از امکانات امروزی و هنرمندان بسیار نیز خبری نبود. هرآنچه می‌خواستیم بیاموزیم باید تجربی می‌آموختیم. پدرم کارمند و مادرم خانه‌دار بود و در تصمیم‌گیری‌هایمان به ما پر و بال داده و ما را آزاد می‌گذاشتند.

در زمانی که خانواده‌ها می‌پسندیدند فرزندانشان دکتر و مهندس شوند، خانواده‌ام به من این اجازه را دادند راه خودم را بروم. در سال اول دبیرستان با توجه به نظام آموزشی چهارساله به هنرستانی در محله سجاد رفتم و در رشته گرافیک که برای افراد تازگی داشت تحصیلم را شروع کردم و از آنجا به‌طور جدی وارد دنیای هنر شدم.»

اولین کاری که در آن دوران انجام می‌دهد ساخت حجمی فلزی است که به‌دلیل جوشکاری آن چند روز را با چشمان اشک‌بار سپری می‌کند و خاطره‌اش هنوز هم از یاد نرفته است. «برای درس «انسان، فضا، طراحی» حجمی در ابعاد ۳ در ۴ متر را طراحی کردم که نیاز به جوشکاری داشت. در آن طرح که برگرفته از نقوش روی دیوار‌های باستانی بود خانواده‌ای متشکل از پدر، مادر و دو فرزند و یک حیوان طراحی و اجرا کردم. این اولین کار حجمی بزرگ من بود و از آنجایی که تا آن‌زمان جوشکاری نکرده بودم بدون عینک این کار را انجام دادم و تا دو روز از چشمانم اشک می‌آمد.»

 

هنر تنها فعالیت او نیست بلکه در کنار آن، ورزش نیز نقش مهمی در زندگی‌اش داشته است. او فوتبال را از هفت‌سالگی شروع می‌کند و با حضور در تیم‌های فوتسال مختلفی مانند فرش‌آرا و علم و ادب مشهد و بازی در لیگ‌های یک و دو و سوپرلیگ استان به موفقیت‌های بسیاری دست یافته که از آن میان می‌توان به قهرمانی در لیگ یک کشور و صعود به لیگ برتر با باشگاه علم و ادب، صعود با باشگاه فرش‌آرا به لیگ دو و لیگ یک کشور، قهرمانی در سوپرلیگ استان و لیگ یک استان، قهرمانی در مسابقات جام رمضان، قهرمانی در مسابقات لیگ برتر بسیج کشور، مقام دوم مسابقات دانشجویان استان و ... اشاره کرد.

 

سال ۸۲ کنکور می‌دهد و در رشته گرافیک در مشهد قبول می‌شود. «اولین اتفاق خوبی که در آن دوران برایم افتاد شرکت در مسابقات کشوری «هزار و یک بسم‌ا...» در سال ۸۴ بود که توانستم رتبه دوم در کشور را به دست آورم. همچنین در دو نمایشگاه گروهی دانشجویی حضور داشته و نقاشی‌دیواری‌هایی در شهر را هم اجرا کردم. ضمن اینکه سفارش‌هایی در زمینه گرافیک هم به عهده می‌گرفتم که طراحی پوستر نمایشگاه دانشجویی سوره یکی از آن‌ها بود. سال ۸۵ درسم تمام شد. خدمت سربازی را در کرمانشاه و پس از آن مشهد گذراندم. در آنجا نیز در امور فرهنگی و هنری مشارکت داشتم. سال ۸۹ برای ادامه تحصیل دوباره وارد دانشگاه شدم و پس از دریافت مدرک کارشناسی، در سال ۹۵ نیز موفق به کسب مدرک کارشناسی‌ارشد در رشته گرافیک شدم.»

این هنرمند عرصه چاپ دستی معتقد است ۳ نفر در زندگی او نقش مهمی داشته‌اند و بیان می‌کند: «احسان مهدوی یکی از استادان دوران کاردانی من بر زندگی‌ام تأثیر بسزایی داشت و همچنان هم برایم یک راهنمای خوب است. در کنار او عباس شهسوار که یکی از نقاشان و تصویرگران خوب کشور است در دوره کارشناسی توانایی‌هایم را به من نشان داد و راه و روش حضور یک فرد به‌عنوان هنرمند را به من آموخت. در نتیجه توانستم با حضور در کنار او در فضای هنری کشور قدم بردارم. کاظم خراسانی نیز اولین فردی بود که به من اعتماد کرد و در سال ۹۱ من را با دنیای تدریس آشنا کرد.»

او که از سال ۹۱ در رشته گرافیک و چاپ در دانشگاه‌های مختلف شهر تدریس می‌کند تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا جنبه‌های زیبایی و لذتی را که از هنر چاپ می‌توان تجربه کرد به دانشجویانش نشان دهد. به همین دلیل همواره کار‌های جدیدی را با دانشجویانش انجام می‌دهد تا علاقه به این رشته را در آن‌ها نهادینه کند.

 

دوران کارشناسی کلانتری با دو اتفاق مهم برای او سپری می‌شود. اتفاقاتی که اثرات خوبش هنوز با او همراه است. این هنرمند محله کاشانی توضیح می‌دهد: «سال ۸۵ نبود کارگاه چاپ‌دستی حرفه‌ای در مشهد من را به این فکر فرو برد که کاری انجام دهم. در دنیا کارگاه‌های چاپ‌دستی هنری وجود دارد، اما این شیوه در مشهد در فضای صنعتی کار می‌شود. آن زمان در تهران یکی دو جا بود و هنرمندان مشهد اگر می‌خواستند کار چاپی انجام دهند جایی در شهر خودشان نداشتند؛ بنابراین کارگاه چاپ‌دستی و چاپ سیلک‌اسکرین را راه‌اندازی کردم. به نظر من این روش تکنیک قدرتمندی است و چاپ یک اثر به تعداد بسیار، جذابیت این هنر را نشان می‌دهد. کار همکاران در تهران در حال رونق گرفتن است. به همین دلیل هرچه بیشتر درباره این موضوع بحث شود جوان‌ها هم به مراتب علاقه‌مندی بیشتری به سمت چاپ نشان می‌دهند. تمام دغدغه من نیز این است که قابلیت‌های چاپ و برتری آن نسبت به سایر شیوه‌ها را نشان دهم.»

کلانتری با راه‌اندازی کارگاه به تدریج کار‌های هنری متقاضیان در شهر را نیز چاپ می‌کند. او ادامه می‌دهد: «به مرور کارگاه خود را حرفه‌ای کردم، زیرا ایجاد چنین کارگاهی باید مجهز و دارای ابزار مناسبی باشد؛ بنابراین در ساخت و تجهیز کارگاه دقت کردم تا بتوانم خدمات بهتری به هنرمندان ارائه دهم. در ابتدا تجربه کمی داشتم، اما رفته‌رفته توانستم به نتیجه مطلوب برسم و خروجی‌های حرفه‌ای داشته باشم.»

 

این هنرمند به مرور نمایشگاه‌های مختلفی برگزار می‌کند. «در سال‌های ۸۹ تا ۹۱ به همراه دوستان دو نمایشگاه گروهی تصویرسازی به نام‌های «مش» و «شایبک خان» برگزار کردیم. یکی از برنامه‌های جالبی که در سال ۹۲ به عنوان دبیر اجرایی برنامه روز جهانی گرافیک انجام دادم «چای با شیر» بود که بهترین خود در میان برنامه‌های روز گرافیک در مشهد بود. تنوع بسیاری داشت و بیش از ۱۵۰۰ نفر در آن حضور داشتند. برنامه را در چادر برگزار کردیم و هنرمندان خوبی با ما در آنجا کار کردند. در نام برنامه هم استعاره‌ای نهفته بود. از یک طرف به خوردن چای با شیر اشاره می‌کرد و از طرف دیگر یک لیوان چای در کنار شیر (حیوان) را نشانه رفته بود. تا قبل از آن زمان روز جهانی گرافیک در سالن سینما و آمفی‌تئاتر برگزار می‌شد، اما چادر سیرک به ما این اجازه را داد که افراد دور تا دور یکدیگر بنشینند و از خنده‌های هم لذت ببرند. ضمن اینکه چادر، زیبایی خودش را هم داشت و رنگ‌بندی سفید و قرمز آن نوعی کار گرافیکی محسوب می‌شد. در نتیجه به ما، هم در اجرا و هم در درک بهتر مفهوم گرافیکی توسط تماشاچی کمک کرد. پروفسور اورلیش مارزلف یکی از محقق‌های آلمانی مهمان ویژه ما در آن برنامه بود. او درباره چاپ‌های سنگی تحقیق کرده است و حضورش در مراسم بر ارزش کار افزود. به این ترتیب برنامه خوب و جذابی ارائه شد که در میان اهل هنر در تمام کشور سر و صدا کرد.»

 

یکی از دغدغه‌های کلانتری پیونددادن فضای هنر به فضای مذهب است. به همین دلیل به این موضوع توجه دارد و کار کردن در این حوزه را بسیار دوست دارد. او در این باره توضیح می‌دهد: «به نظر من یک‌سری از رویداد‌هایی که در فضای مذهبی رخ می‌دهد به تکرار رسیده و از جذابیتش در میان مردم به‌ویژه جوان‌ها کاسته شده است. این موضوع برای من تبدیل به دغدغه‌ای شده که سبب شد سال ۹۲ کاری متفاوت در این زمینه انجام دهم. دوست داشتم جوانان هم بدانند که بعضی اتفاق‌ها بازخورد مثبت و خوبی هم دارد و بیشتر به سمت دین بیایند و از آن دوری نکنند.

 

در این راستا حدفاصل روز‌های اربعین تا شهادت امام‌رضا (ع) برنامه‌ای ویژه در پارکینگ دانشگاه فردوس برگزار کردیم. در واقع با این برنامه می‌خواستم از زاویه‌ای دیگر به واقعه عاشورا و اربعین نگاه شود. طوری که اهالی هنر هم در آن سهیم بودند. نقاشی‌های آن مراسم مربوط به اربعین و فضای عزاداری بود. همچنین در بخشی از آن به نقد و بررسی عکس‌های عاشورایی توسط کیارنگ علایی پرداخته شد و شرکت‌کنندگان آموختند برای گرفتن عکس‌های مربوط به عاشورا چه نگاهی داشته باشند و چگونه عکس‌های بهتری بگیرند. علاوه بر این پرده‌خوانی و نقالی نیز توسط مرشد علی که یکی از بهترین مرشد‌های ایران و ساکن تهران است انجام شد. در بخش تعزیه‌خوانی هم حاضران با گستردگی آن و نحوه برگزاری تعزیه در گذشته آشنا شدند و از این طریق واقعه عاشورا را دریافتند. ما سعی کردیم مسائلی را بیان کنیم که جوانان تاکنون به سمت آن نرفته بودند. به همین دلیل برنامه بسیار خوبی شد و با بازخود خوبی نیز همراه بود. به این ترتیب نگاه به سنت‌های گذشته و آن برنامه به من در پیونددادن دنیای مدرن امروز در بحث مذهب بسیارکمک کرد.»

 

قدرت چاپ را نباید نادیده گرفت. به کمک آن می‌توان تعداد بیشتری از یک اثر را به وجود آورد. آقای کلانتری با اشاره به تکنیک‌های چاپ بیان می‌کند: «با این هنر می‌توان آثار خوبی ایجاد کرد و حتی به کسب درآمد هم پرداخت. بعضی تکنیک‌های چاپ‌دستی اجراشدنی در منزل نیز هست. مانند چاپ لینولئوم که از طریق مهر‌های کوچک انجام می‌شود. چاپ باتیک نیز کاربردی است و فتوزلاتین هم بر روی چوپ قابلیت اجرا دارد. همچنین به کمک چاپ سیلک می‌توان بر روی وسایلی مانند لباس نقش موردنظر را چاپ کرد.»

کسب درآمد از طریق این هنر به اندازه‌ای است که چند سالی است کلانتری را ترغیب کرده به آموزش بانوان سرپرست خانوار بپردازد و این روش راه درآمد خوبی برای آن‌ها شده است. این هنرمند خلاق ادامه می‌دهد: «گرچه چاپ بیشتر کاری هنری نمایشگاهی و موزه‌ای است، اما با این تکنیک می‌توان فضای شهر را زیباتر کرد. ضمن اینکه کمبود و نیاز آن در شهر دیده می‌شود و وجودش می‌تواند در این امر تأثیرگذار باشد.»

 

این مدرس دانشگاه تا کنون در ۲۱ نمایشگاه فردی و گروهی در مشهد و تهران حضور داشته است. در کنار آن نشست‌های تخصصی در زمینه هنر نیز برگزار کرده است. برگزاری نمایشگاه تصویرسازی با تکنیک چاپ سیلک (سال ۹۲)، نمایشگاه تصویرسازی و چاپ «هزار و یک شب» در تهران (سال ۹۴)، نمایشگاه گردان در دوسالانه ملی نقاشی فردوسی مشهد (سال ۹۹)، دبیر اجرایی هفته تصویرگری در مشهد با همکاری انجمن تصویرگران ایران (سال ۹۶)، دبیر برگزاری روز جهانی گرافیک در مشهد (سال ۹۴)، دبیر اجرایی نشست‌های تخصصی هنر شهری مشهد (سال ۹۸) و مدرس در چندین ورکشاپ چاپ‌دستی بخش کوچکی از فعالیت‌های او در این حوزه است. او همچنین در سال ۸۲ توانسته است آرم باشگاه فرهنگی و ورزشی علم و ادب خراسان را طراحی کند.

 

حسن کلانتری از ارزشمندترین کارگروهی خود یاد می‌کند. کاری که به گفته خودش بزرگ‌ترین اثر چاپ‌دستی کشور محسوب می‌شود که سال گذشته از آن رونمایی کرده است. او در این باره می‌گوید: «سال گذشته یک پارچه را با تکنیک چاپ باتیک (نقاشی روی پارچه) در متراژ ۱۴ در ۱۸ مترمربع طراحی کردیم و در این شیوه ۶۳ تکه پارچه ۲ در ۲ در کنار هم دوخته شد. طرح این اثر مشابه یک نقشه قالی است و به این دلیل انتخاب شده است که جزو هنر‌های ایرانی محسوب می‌شود. در این اثر که حاصل کار ۶۳نفر از دانشجویان رشته ارتباط تصویری است می‌خواستیم قدرت چاپ را نشان دهیم و بگوییم در چاپ می‌توان ابعاد بزرگ را هم کار کرد. اجرای این اثر حدود دو ماه زمان برد. با این حال تاکنون در هیچ مکانی موفق به نصب آن نشده‌ایم. گرچه پیشنهاد‌هایی از سمت ارگان‌های مختلف در این راستا داده شده، اما هنوز تصمیم قطعی در این باره نگرفته‌ایم.»

این هنرمند جوان نیز مانند بسیاری از افراد دیگر دورنمایی از آینده برای خود ترسیم کرده است و می‌گوید: «می‌خواهم برای دریافت مدرک دکترا در رشته هنر تمام تلاشم را کنم و در تدریس هم این روند را ادامه دهم. برای رسیدن به موفقیت در زمینه هنر چاپ و سرپا نگه داشتن کارگاه خود از هیچ همتی دریغ نخواهم کرد تا خروجی این کارگاه آثار هنری خوب و ماندگاری شود. همچنین تصمیم دارم کتابی در رابطه با تاریخ چاپ سیلک ایران نوشته و آن را منتشر کنم، زیرا یک نیاز است. اکنون قسمتی از آن انجام شده، اما هنوز به اتمام نرسیده است.»