گفتگو با رضا مهدوی، نگارگر مشهدی، درباره آفرینش آثار هنری با محوریت مولا علی (ع)
نقاشی و نگارگری از جمله هنرهای دینی هستند که در طی سال‌ها با پیوند خوردن به مذهب توانسته‌اند مفاهیم را به مخاطبان منتقل کنند. ما درباره این موضوع با رضا مهدوی نگارگر برجسته مشهدی صحبت کرده‌ایم. هنرمندی که خود آثاری با محوریت حضرت علی (ع) خلق کرده و طرحی درباره ضربت خوردن حضرت علی (ع) در دست دارد.
شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز - نقاشی و نگارگری از جمله هنرهای دینی هستند که در طی سال‌ها با پیوند خوردن به مذهب توانسته‌اند مفاهیم را به مخاطبان منتقل کنند. این پیوند گاه باعث خلق آثاری شده که در طول تاریخ ماندگار شده‌اند و افرادی با زبان و فرهنگ متفاوت را تحت‌تأثیر خود قرار داده است. حضرت علی (ع) و نحوه شهادت این امام معصوم از موضوعاتی است که گاه منبع الهام هنرمندان برای خلق آثار هنری قرار گرفته است. اما آیا این آثار توانسته‌اند آن‌طور که باید اثرگذار باشند و آیا هنرمندان به اندازه کافی به این موضوع پرداخته‌اند. ما درباره این موضوع با رضا مهدوی نگارگر برجسته مشهدی صحبت کرده‌ایم. هنرمندی که خود آثاری با محوریت حضرت علی (ع) خلق کرده و طرحی درباره ضربت خوردن حضرت علی (ع) در دست دارد.
تأثیر استاد فرشچیان در گرایش هنرمندان به آثار مذهبی
رضا مهدوی درباره تاریخچه خلق آثار هنری با محوریت مذهب و حضرت علی (ع) توضیح می‌دهد: نقاشی ایرانی در گذشته یک هنر درباری بوده و بیشتر به موضوعاتی با محوریت شاهنامه، کتاب خمسه نظامی و دیگر کتاب‌ها می‌پرداخته است. در این بین به ندرت پیش آمده که اثری با محوریت موضوعات مذهبی به تصویر کشیده شود، مگر اینکه هنرمندان در دل کار‌های دیگر به این موضوع می‌پرداختند. مثلا یکی از موضوعات مذهبی که در گذشته بیشتر به آن توجه شده معراج حضرت رسول (ص) است که در اشعار نظامی و معراج نامه‌ها مطرح شده است.
او ادامه می‌دهد: تنها کتابی که در گذشته اختصاصا به حضرت علی (ع) پرداخته، کتاب «خاوران‌نامه» است. قدمت این کتاب که از سوی شخصی به نام فرهاد نقاش کار شده به پیش از دوره صفویه برمی‌گردد. اما این اثر هم تحت‌تأثیر شاهنامه بوده و اغراق‌های شاهنامه‌ای و خیال در تصویرسازی آن به کار رفته‌است.
به گفته این هنرمند در ۴۰ سال اخیر هنرمندان بیشتر به سمت خلق آثار مذهبی روی آورده‌اند. چون آن‌ها براساس روحیات خودشان موضوعات را روی بوم می‌آورند.
مهدوی یادآور می‌شود: گرایش به سمت آثار مذهبی در دوره پهلوی و با شمایل نگارگری‌هایی از پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) یا پنج‌تن‌آل‌عبا شروع شد. ولی بعد از انقلاب آثار مذهبی موضوع‌دار شدند و هنرمندان بیشتر روایت‌ها و حکایت‌ها را کار کردند.
او با اشاره به آثاری با این محوریت که تأثیر عاطفی روی مخاطب می‌گذارند خاطرنشان می‌کند: یکی از هنرمندان پیشگام این حرکت استاد فرشچیان بود. او آثار مذهبی زیادی خلق کرد که شاهکارش هم تابلوی عصر عاشوراست. همچنین استاد اثری هم درباره یتیم‌نوازی حضرت علی (ع) دارد که به زیبایی آن را تصویر کرده است.
به نظر مهدوی قلم توانا و تأثیرگذار استاد فرشچیان باعث شد که آثار مذهبی مخاطبان زیادی پیدا کند. از این‌رو هنرمندان دیگری هم به این سمت روی آوردند و تصمیم گرفتند به موضوعات مذهبی بپردازند. البته سفارش‌های دولتی و شکل‌گیری موزه‌های مذهبی هم در این گرایش‌ها بی‌تأثیر نبوده است.
آثار کم درباره ضربت خوردن حضرت علی (ع)
از مهدوی می‌پرسیم آیا در این سال‌ها به طور ویژه به موضوع ضربت خوردن حضرت علی (ع) هم پرداخته شده است که می‌گوید: کم و بیش کار‌هایی انجام شده که یکی از آثار خیلی خوب در این باره اثر رضا یساولی است. این اثر صحنه ضربت خوردن حضرت علی (ع) را به تصویر کشیده است.
این نگارگر خاطرنشان می‌کند: درباره دیگر وقایع شب ضربت خوردن هم آثاری خلق شده است. خود من هم طرحی دارم با محوریت رفتن حضرت علی (ع) به سمت مسجد و مرغابی‌هایی که دامنشان را می‌گیرند، ولی متأسفانه هنوز فرصت اجرای آن برایم پیش نیامده است.
او که آثار دیگری درباره حضرت علی (ع) مثل ماجرای غدیر را به تصویر کشیده یادآور می‌شود: متأسفانه آن حمایتی که باید وجود داشته باشد ندارد و دستگاه‌های متولی خیلی کم هنرمندان را به انجام کار در این باره ترغیب می‌کنند. هنرمندان هم خواسته‌های بازار و سفارش دهنده‌ها را درنظر می‌گیرند تا اموراتشان بگذرد. در این بین اگر فرصتی پیش بیاید، خود خواسته اثر‌هایی را هم با محوریت مذهب خلق می‌کنند.
در بخش دیگری از صحبت‌ها با مهدوی درباره نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای با محوریت حضرت علی (ع) گفتگو می‌کنیم. او دراین‌باره توضیح می‌دهد: نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای بدون حمایت دربار انجام می‌شده‌اند. در این سبک نقاشی قوانینی وجود نداشته و تناسب‌ها ضعیف و تکنیک‌ها ساده بوده‌اند، فقط از آن نظر که از دل هنرمند برآمده بوده‌اند به دل مخاطب هم می‌نشسته‌اند. در واقع آثار، حالت مردمی و ساده و عامیانه دارند و در میان آن‌ها کم پیش می‌آید که اثری فاخر پیدا شود.
این هنرمند درباره موضوعات آثار قهوه‌خانه‌ای نیز خاطرنشان می‌کند: موضوعات نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای دو محور دارد. آن‌ها بیشتر از همه به شاهنامه می‌پردازند و بعد از آن موضوعات عاشورایی را مدنظر قرار می‌دهند. من اثری با موضوعاتی مثل ضربت خوردن حضرت علی (ع) را در میان این آثار ندیده‌ام.
قدرت ابزار هنر در انتقال مفاهیم
از مهدوی می‌پرسیم که آیا آن‌طور که باید آثاری با محوریت حضرت علی (ع) در این سال‌ها کار شده یا نه که پاسخ می‌دهد: خیلی کم این اتفاق افتاده و آنچه من دیده‌ام پراکنده‌کاری بوده است: در واقع ما اثری مانند منظومه حماسه دینی «خاوران‌نامه» ابن حسام خوسفی که مجموعه‌ای سرجمع و فاخر باشد نداریم. اثری که بی‌گمان یک سفارش‌دهنده خیلی قدرتمند پشت آن بوده است.
این هنرمند یادآور می‌شود: در سال‌های گذشته کار مدونی نداریم که با حمایت انجام و بودجه‌های خوبی به آن اختصاص داده شده باشد. درواقع هر هنرمند جزیره جدایی است که در کنجی کارش را انجام می‌دهد از این‌رو نه تنها در موضوع حضرت علی (ع) بلکه در دیگر موارد هم اتفاق خاصی رخ نداده است و ما به ندرت می‌بینیم که کار موزه‌ای و تأثیرگذار خلق شده باشد که آن معدود آثار هم تلاش خود هنرمند بوده‌اند.
به گفته او، به صورت مقطعی کار‌هایی در این باره انجام شده مثلا وقتی مسئولان می‌خواستند یک کار تبلیغاتی انجام دهند. اما برنامه طولانی‌مدت و هدف‌داری برای هنر وجود ندارد اگر هم هست نمود چندانی پیدا نکرده است.
مهدوی درباره گرایش نسل جوان نگارگر به خلق آثار مذهبی نیز توضیح می‌دهد: خیلی‌ها روحیات مذهبی دارند و آثاری در این باره هم کار می‌کنند، ولی آن کاری که خروجی‌اش در تاریخ هنر ما وزنه به حساب بیاید و در ذهن بماند انجام نمی‌شود.
این نگارگر بر این باور است که ابزار هنر می‌تواند در انتقال بهتر مفاهیم عمیق اثرگذار باشد، از این رو درباره ضرورت استفاده از این ابزار خاطرنشان می‌کند: کسانی که غیر ایرانی و مسلمان بودند وقتی تابلو عصر عاشورای استاد فرشچیان را می‌دیدند اشک از چشمانشان سرازیر می‌شد بدون آنکه با هنرمندی که آن را ساخته هم فرهنگ و هم زبان باشند. این نشان می‌دهد، هنر زبانی است که نیاز به ترجمه ندارد و افراد از سراسر جهان تا حدود زیادی می‌توانند اثر هنری را درک کنند. اما متأسفانه ما می‌بینیم که این زبان نادیده گرفته شده یا خیلی کم از آن استفاده می‌شود.
او می‌گوید: سازمان‌هایی که متولی هستند باید هنرمندان را در مراکزی جمع کنند و سفارش کار به آن‌ها بدهند. تا آن‌ها هم زیرنظر استادان درجه یک اثر خلق کنند.
مهدوی یادآور می‌شود: آنچه از نقاشی‌ها و هنر ایران باقی مانده و الان همه موزه‌های دنیا را پر کرده است به همین صورت شکل گرفته است. حال باید از خودمان بپرسیم، آیا در دوران معاصر اثری داریم که زینت‌بخش موزه‌های دنیا باشد و همه دنیا از آن بازدید کنند؟ این پرسش قطعا جای تأمل دارد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
