رایحه ادبیات رضوی در شامه مشهد

غزاله حسین‌پور| شعر رضوی افزون بر جایگاه درخور درنگش در ادبیات آیینی ما، با توجه به وجود بارگاه مطهر حضرت‌رضا (ع) در مشهد و ایران، علاقه ویژه آیینی‌سُرایان را به خود جلب کرده است. به این رویکرد، نه‌تن‌ها در مشهد مقدس که در سرتاسر ایران و نه فقط در میان شاعران شیعه و فارسی‌زبان که در بین دیگران نیز اقبال شایانی نشان داده شده است. هفتمین جلد از کتاب «شمیم بهشت»، مصداقی بر این گفته، عصر دوشنبه به همت مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس و انجمن ادبی رضوی مشهد و با حضور شاعران باسابقه شهر در حرم مطهر امام هشتم نقد و بررسی شد.

وقتی شمیم مشهدی بهشت، کشوری شد
غفورزاده (شفق)، از پیش‌کسوتان انجمن ادبی رضوی، درباره شکل‌گیری این انجمن و مجموعه هفتم کتاب «شمیم بهشت» گفت: در سال‌های گذشته، مجموعه «شمیم بهشت» به عنوان کارنامه انجمن ادبی حرم مطهر چاپ می‌شد. در ادامه، به دستور حجت‌الاسلام رئیسی، تولیت وقت، مقرر شد انجمن ادبی رضوی در تمامی استان‌ها تشکیل شود و پایگاهی باشد در حوزه شعر و ادبیات آیینی. برای تهیه «شمیم بهشت» فراخوانی به دبیران انجمن‌های شعر رضوی داده و بهترین اشعار آن‌ها دریافت شد. هفتمین شماره «شمیم بهشت» تنها شامل گزیده اشعار انجمن‌های شعر رضوی ۱۴ استان است، چون خیلی از سروده‌ها پذیرفته نشد و برخی استان‌ها نیز در موعد مقرر اثری ارسال نکردند.
این شاعر آیینی کتاب را دربردارنده شعر‌هایی فاخر از ادبیات آیینی دانست که شعر‌های خوبی به زبان‌های محلی هم دارد. شفق همچنین معتقد بود که در گزینش شعر‌های خراسان برای این کتاب باید دقت بیشتری می‌شد.

آینه تمام‌نمای یک‌سال
محمدرضا سرسالاری، مهمان دیگر نشست، این اثر را از لحاظ اینکه شامل اشعار شاعران گوناگونی از خراسان است، آینه تمام‌نمای یک‌سال کارکرد انجمن ادبی رضوی این استان برشمرد و گفت: این کتاب برآیند انجمن‌های رضوی دیگر استان‌هاست، ولی اشعار حدود ۲۸ شاعر انجمن مشهد نیز در آن چاپ شده است.
به نظر او ازآنجاکه رویکرد انجمن حرم دیده‌شدن شاعران تازه‌کار است، این آیینه تمام‌نما می‌تواند در کتاب «شمیم بهشت» هم رخ داده باشد؛ یعنی در اشعاری که به چاپ رسیده است، تعدادی درجه‌یک هستند و در کنار آن‌ها، تعدادی شعر داریم که احتیاج به بررسی بیشتر دارند.

سهم شعر آزاد ناچیز است
هادی منوری نیز سهم شعر آزاد را در این کتاب بسیار ناچیز دانست و تصریح کرد: با درنگی بر سابقه شعر آزاد در خراسان و به طور کلی اشعار مذهبی، می‌بینیم این شائبه را در ذهن مخاطبان ایجاد کرده‌اند که چنین شعری بیانگر روشنفکری است و به مسائل مذهبی نزدیک نیست. تا اینکه امثال علی موسوی گرمارودی این نگرش را تغییر دادند. همچنین می‌توان از طاهره صفارزاده، سلمان هراتی، سیدحسن حسینی و... یاد کرد. بزرگان شعر فارسی خراسان که در فضای مذهبی بودند، میانه‌ای با شعر آزاد نداشتند و برای نشر آن تلاشی صورت نگرفت و در محافل نیز ترجیح بر خواندن اشعار کلاسیک بود. شاعران آزادسُرا باید در محافل اشعار آزاد بخوانند و بزرگان نیز شاعران مستعد این عرصه را تشویق کنند.

فقر نگاه در برخی شعر‌های کتاب
یوسف بینا، شاعر و سخنران بعدی، از ۳ نوع شعر آیینی در تاریخ ادبیات ما یاد کرد: یک نگاه به اشعار دینی نگاه حماسی است. شاعر باید قدرت حماسه‌سازی یا استخراج مفاهیم حماسی را از یک موضوع داشته باشد. هرچه به دوره حاضر نزدیک می‌شویم مضامین حماسی کم‌رنگ شده است. نگاه دیگر که اشعار دینی را درخشان و ماندگار کرده، نگاه معرفتی یا عرفانی است. برخورد سوم، نگاه مضمون‌سازی و مضمون‌آفرینی است. نمونه اعلای این نوع نگاه شاعرانه، محتشم کاشانی است و شعر معاصر ما با استثنائاتی بر همین اساس شکل گرفته است. این ۳ برخورد شعر آیینی را از منظر هنری و ادبی برجسته می‌کند، اما در این کتاب اشعار بسیاری به‌دلیل نداشتن این ۳ نوع نگاه فقیرند.

فقط اشعار کلاسیک استان اصلاح شد
محمد نیک، دیگر پیش‌کسوت شعر آیینی مشهد، هم بیان کرد: حدود ۶ سال قبل، پیشنهاد داده شد که اعضای مؤسسه آفرینش‌های ادبی اگر شعری دارند ارائه دهند تا آستان قدس با هزینه خود آن را چاپ کند. همچنین پیشنهاد شد سالی یک بار اشعار برگزیده این انجمن در کتابی چاپ شود. نام «شمیم بهشت» به پیشنهاد من روی این اثر گذاشته شد. در روند فراهم ساختن کتاب هفتم، اشعار جمع‌آوری‌شده را استاد شفق و آقای سرسالاری و من چندبار مرور کردیم و اصلاحات لازم را انجام دادیم. البته اشعار آزاد را اصلاح نکردیم و بدون کم و کاست منتشر کردیم. آثاری هم که از استان‌های دیگر می‌رسید، چون از فیلتر انجمن خود آن استان‌ها گذشته بود، کیفیت بالایی داشت.

جای خالی شعر بانوان
محمدکاظم کاظمی، شاعر و مجری نشست، نیز کتاب را از نظر قواعد و اصول انتشاراتی، خوب و دارای هویت وصف کرد. او درعین‌حال اضافه کرد که بهتر بود در مقدمه، درباره شیوه تدوین کتاب توضیحاتی ارائه می‌شد تا هم به پرسش‌های پیش‌آمده پاسخ داده شود و هم خاطر‌نشان شود که اشعار بانوان در اثری جداگانه چاپ خواهد شد تا جای خالی آن برای مخاطب سؤال‌برانگیز نشود.