هادی وکیلی
مرحوم آیت‌ا... سید حسن مدرس (۱۲۴۹-۱۰ آذر ۱۳۱۶خورشیدی) یکی از علمای بزرگ معاصر است که بخشی از تحصیلات او در ایران و بخشی دیگر در نجف بوده است. او به سبب نبوغش در حوزه علوم دینی مورد توجه علمای نجف و ایران قرار گرفت و با حضور در عرصه اجتماعی و سیاسی به جایگاهی رسید که به عنوان نماینده علمای نجف در هیئت نظارت بر مجلس برگزیده شد. درعین‌حال، مدرس از دوره دوم تا ششم نمایندگی مجلس را نیز تجربه کرد.
آیت‌ا... مدرس افزون بر موضوعاتی، چون سیاست، به لحاظ دیدگاه‌های فرهنگی نیز صاحب نظر و حتی پیشتاز بوده است. او با نگاهی روشن‌فکرانه، عالمانه و دقیق، هم به فرهنگ ایرانی و ملی توجه داشت، هم فرهنگ دینی و اسلامی و هم فرهنگ غرب. شاید برای بعضی‌ها جای تعجب باشد که مدرس به تمام شئون فرهنگ ملی توجه داشت و معتقد بود هر ملتی باید از ملیت خود حفاظت و دفاع کند و ضمنا از مؤلفه‌های ملیت مثل زبان و نژاد در حدی که به افراط کشیده نشود، آگاهی داشته باشد و دفاع کند. همچنین از دید او، ضمن اینکه در جهان اسلام همه باید با هم متحد و یک‌صدا و دارای موضع باشند، این امر تعارضی با این ندارد که هر ملتی ملیت خود را حفظ کند. اصرار داشت در مجلس قوانینی تصویب شود که نتیجه آن ایجاد و تقویت استقلال کشور باشد و وابستگی‌ها را کاهش دهد. او بُعد مهمی از استقلال را استقلال فرهنگی می‌دانست و تأکید می‌کرد که یک ایرانی باید به فرهنگ خود افتخار کند. ازآنجاکه عالم دینی بود و نبوغی در علم دین داشت و در ایامی که نماینده مجلس بود تدریس را در مدرسه سپهسالار تهران ادامه داد، تأکید می‌کرد که جامعه هم باید از نظر علوم و معارف دینی رشد کند و هم دین تأکید کرده است که باید به دنبال علم محض برود. مدرس توجه ویژه‌ای به مسئله اخلاق داشت و از نگاه او، اگر اخلاق اسلامی سقوط کند جامعه آسیب بسیاری خواهد دید؛ بنابراین دین به‌ویژه متکفل حفاظت از حوزه اخلاق است و باید به جامعه و شهروندان آموزش اخلاق دینی داد و ترویج این حوزه در جامعه به فرهنگ تبدیل شود. او در برابر فرهنگ غرب هم موضع بسیار متین و پخته‌ای داشت و خیلی سنجیده رفتار می‌کرد. غرب را به ۲ قسمت تقسیم می‌کرد. حوزه و روحیه استعماری غرب -که بسیار در این بخش جنایت کرده و به ما هم ظلم بسیار کرده و ما را تحت استعمار و عقب‌ماندگی قرار داده است- و بُعد فناوری و دانش و پیشرفت‌هایش -که ما به این فناوری و دانش و بهره بردن هرچه سریع‌تر از آن نیازمندیم. به خرید یا ترجمه کتاب‌هایی علمی و استخدام استادان متخصص خارجی که باید، توصیه می‌کرد. هنگامی که صنعت هواپیما هنوز تازه در دنیا ایجاد و در جنگ جهانی اول استفاده شده بود، در مجلس مطرح شد که آیا لازم است ما هم هواپیما بخریم یا نه. مدرس در نطق خود می‌گوید نه‌تن‌ها باید هواپیما بخریم، بلکه باید طرحی آماده کنیم که دولت را مکلف کنیم کارخانه هواپیماسازی ایجاد کند و ما باید در فناوری حرف اول را در دنیا بزنیم. این اتفاق مربوط به حدود ۹۰ سال پیش است؛ در شرایطی که لازمه خرید هواپیما ساخت فرودگاه و تشکیلات با هزینه‌هایی بالا بود.
وقتی در مجلس بود، با این باور که نماینده مجلس باید قانون‌گذاری کند، یکی از بهترین قانون‌های عدلیه یا قوه قضایی در کل تاریخ ایران را نوشت که تصویب شد و کتابچه آن نیز موجود است. در اولین نطق خود در مجلس دوم، ضرورت پاک‌دامنی، امانت، پاک‌دستی، ساده‌زیستی و دیگر وظایف نمایندگان را یادآوری کرد و خود نیز پیرو همین الگو و در حوزه سیاست‌گذاری‌هایش بسیار ساده‌زیست و شجاع و موفق بود.
نکته پایانی اینکه مدرس در دوره‌ای بحرانی از تاریخ ایران آن‌قدر درخشان عمل کرد و طرح‌ها، اندیشه‌ها، عمل و رفتار مثبت و موفقی داشت که مرحوم ملک‌الشعرا بهار که در همان دوره‌های ۴، ۵ و ۶ نماینده مشهد و جزو اصلاح‌طلبان مجلس بود، می‌نویسد که ما پس از فتنه مغول (سده هفتم) تا‌کنون، در تاریخ ایران مثل مدرس نداریم؛ بنابراین همان‌طور که امام خمینی (ره) فرمودند، جا دارد یاد مدرس را زنده نگاه داریم و از آرمان، اندیشه، سبک و الگوی فردی و اجتماعی و مدیریتی او بیشتر بهره‌برداری کنیم.
*دانشیار گروه آموزشی تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
آیت‌ا... مدرس افزون بر موضوعاتی، چون سیاست، به لحاظ دیدگاه‌های فرهنگی نیز صاحب نظر و حتی پیشتاز بوده است. او با نگاهی روشن‌فکرانه، عالمانه و دقیق، هم به فرهنگ ایرانی و ملی توجه داشت، هم فرهنگ دینی و اسلامی و هم فرهنگ غرب. شاید برای بعضی‌ها جای تعجب باشد که مدرس به تمام شئون فرهنگ ملی توجه داشت و معتقد بود هر ملتی باید از ملیت خود حفاظت و دفاع کند و ضمنا از مؤلفه‌های ملیت مثل زبان و نژاد در حدی که به افراط کشیده نشود، آگاهی داشته باشد و دفاع کند. همچنین از دید او، ضمن اینکه در جهان اسلام همه باید با هم متحد و یک‌صدا و دارای موضع باشند، این امر تعارضی با این ندارد که هر ملتی ملیت خود را حفظ کند. اصرار داشت در مجلس قوانینی تصویب شود که نتیجه آن ایجاد و تقویت استقلال کشور باشد و وابستگی‌ها را کاهش دهد. او بُعد مهمی از استقلال را استقلال فرهنگی می‌دانست و تأکید می‌کرد که یک ایرانی باید به فرهنگ خود افتخار کند. ازآنجاکه عالم دینی بود و نبوغی در علم دین داشت و در ایامی که نماینده مجلس بود تدریس را در مدرسه سپهسالار تهران ادامه داد، تأکید می‌کرد که جامعه هم باید از نظر علوم و معارف دینی رشد کند و هم دین تأکید کرده است که باید به دنبال علم محض برود. مدرس توجه ویژه‌ای به مسئله اخلاق داشت و از نگاه او، اگر اخلاق اسلامی سقوط کند جامعه آسیب بسیاری خواهد دید؛ بنابراین دین به‌ویژه متکفل حفاظت از حوزه اخلاق است و باید به جامعه و شهروندان آموزش اخلاق دینی داد و ترویج این حوزه در جامعه به فرهنگ تبدیل شود. او در برابر فرهنگ غرب هم موضع بسیار متین و پخته‌ای داشت و خیلی سنجیده رفتار می‌کرد. غرب را به ۲ قسمت تقسیم می‌کرد. حوزه و روحیه استعماری غرب -که بسیار در این بخش جنایت کرده و به ما هم ظلم بسیار کرده و ما را تحت استعمار و عقب‌ماندگی قرار داده است- و بُعد فناوری و دانش و پیشرفت‌هایش -که ما به این فناوری و دانش و بهره بردن هرچه سریع‌تر از آن نیازمندیم. به خرید یا ترجمه کتاب‌هایی علمی و استخدام استادان متخصص خارجی که باید، توصیه می‌کرد. هنگامی که صنعت هواپیما هنوز تازه در دنیا ایجاد و در جنگ جهانی اول استفاده شده بود، در مجلس مطرح شد که آیا لازم است ما هم هواپیما بخریم یا نه. مدرس در نطق خود می‌گوید نه‌تن‌ها باید هواپیما بخریم، بلکه باید طرحی آماده کنیم که دولت را مکلف کنیم کارخانه هواپیماسازی ایجاد کند و ما باید در فناوری حرف اول را در دنیا بزنیم. این اتفاق مربوط به حدود ۹۰ سال پیش است؛ در شرایطی که لازمه خرید هواپیما ساخت فرودگاه و تشکیلات با هزینه‌هایی بالا بود.
وقتی در مجلس بود، با این باور که نماینده مجلس باید قانون‌گذاری کند، یکی از بهترین قانون‌های عدلیه یا قوه قضایی در کل تاریخ ایران را نوشت که تصویب شد و کتابچه آن نیز موجود است. در اولین نطق خود در مجلس دوم، ضرورت پاک‌دامنی، امانت، پاک‌دستی، ساده‌زیستی و دیگر وظایف نمایندگان را یادآوری کرد و خود نیز پیرو همین الگو و در حوزه سیاست‌گذاری‌هایش بسیار ساده‌زیست و شجاع و موفق بود.
نکته پایانی اینکه مدرس در دوره‌ای بحرانی از تاریخ ایران آن‌قدر درخشان عمل کرد و طرح‌ها، اندیشه‌ها، عمل و رفتار مثبت و موفقی داشت که مرحوم ملک‌الشعرا بهار که در همان دوره‌های ۴، ۵ و ۶ نماینده مشهد و جزو اصلاح‌طلبان مجلس بود، می‌نویسد که ما پس از فتنه مغول (سده هفتم) تا‌کنون، در تاریخ ایران مثل مدرس نداریم؛ بنابراین همان‌طور که امام خمینی (ره) فرمودند، جا دارد یاد مدرس را زنده نگاه داریم و از آرمان، اندیشه، سبک و الگوی فردی و اجتماعی و مدیریتی او بیشتر بهره‌برداری کنیم.
*دانشیار گروه آموزشی تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
