جای خالی بانوان پشتیبان و همراه جبهه های جنگ در یادمان و نماد‌های مشهد

سمانه سلطانی-کارشناس ارشد شهرسازی | شهرآرانیوز؛ چند وقت پیش خبری از درگذشت یکی ازبانوان پرستار هشت سال دفاع مقدس که از قضا او را می‌شناختم و پای صحبت‌هایش نشسته بودم منتشر شد، بانویی که سال‌های زیادی از عمرش را صرف ایثار و شهادت کرد.

جست‌وجو که کردم، جز مصاحبه‌ای کوتاه از او چیزی نیافتم با اینکه می‌دانستم حرف‌ها و خاطراتش و البته همه فعالیتش در سی سال اخیر تا چه اندازه می‌توانست برای دختران و بانوان و نسل امروز جذاب باشد.

از طرفی، تاریخ نشان می‌دهد زن در فرهنگ، هنر و تمدن ایران دارای نقش بسیار مهمی بوده است.

نقوش و مجسمه‌های بسیار زیاد از ایزدبانو‌ها و الهه‌های مادر که در حفاری‌های باستان‌شناسی مکان‌های گوناگون به‌ویژه در دوران پیش از تاریخ ایران یافت شده است گواه این مدعاست. در واقع، زنان در ایران همواره موضوع آفرینش هنری بوده‌اند؛ بنابراین استفاده از موضوع زن در مجسمه‌سازی امری نو نیست و در گذر تاریخ همواره مورد توجه قرار داشته است.

اکنون، هرچند آماری رسمی از تعداد المان‌ها و بنا‌های یادبود ویژه زنان در شهر مشهد در دسترس نیست، نگاهی کلی به شهر نشان می‌دهد تعداد این آثار انگشت‌شمارند.

بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است، بیشتر بنا‌های یادبود و مجسمه‌ها در سطح کل جهان متعلق به مردان هستند. برای نمونه، در بریتانیا نیز بر اساس آماری که از پایگاه داده انجمن آثار و مجسمه‌سازی عمومی منتشر شده است، ۹۲۵ مجسمه وجود دارد. با این حال، تنها ۱۵۸ مورد از آن‌ها مجسمه زنان مستقل هستند، فقط ۱۵ درصد از کل آثار ملی.

تحقیقات نشان می‌دهد که حتی از این ۱۵۸ مجسمه بیشتر آن‌ها متعلق به خانواده سلطنتی، شخصیت‌های افسانه‌ای یا تمثیلی بوده است. در واقع، تنها ۲۵ مجسمه از زنان با شخصیت علمی، فرهنگی یا ادبی در بریتانیا وجود دارد.

هر چند در سایر کشور‌ها نیز تعداد مجسمه‌ها و المان‌ها برای بزرگداشت زنان در مقایسه با مجسمه‌های اختصاص‌داده‌شده کم‌رنگ دیده می‌شود. برای نمونه، می‌توان به مجسمه بانو نورعنایت‌خان، قهرمان عملیات ویژه جنگ جهانی دوم، اشاره کرد که در پارک گوردن اسکوئر لندن نصب شده است. خان تنها زن مسلمانی است که در بریتانیا با مجسمه عمومی گرامی داشته شده است.

شربانی باسو، بانوی نویسنده‌ای که زندگی‌نامه نورعنایت‌خان را نوشته است، از روند ساخت این مجسمه می‌گوید: ساختن تنها مجسمه یک زن مسلمان در بریتانیا کار آسانی نبود. دو سال طول کشید برای ساخت این یادمان بودجه دریافت شود. ما مجبور به نامه‌نگاری‌های زیادی شدیم تا زمانی که احساس کردم انگشتانم در حال افتادن‌اند.

باسو با اشاره به مجسمه برنده جایزه نوبل رابیندرانات تاگور در میدان گوردون و نیز مجسمه گاندی در لندن می‌گوید: یکی از موانعی که هرگز آشکارا بیان نشد، احساس وجود مجسمه‌های بیشتر از مردم آسیا در لندن بود و این کار را بسیار سخت می‌کرد، زیرا نور علاوه بر هندی بودن، یک زن مسلمان و نسبتا ناشناخته بود.

ما واقعا باید برای به دست آوردن این درخواست می‌جنگیدیم. او با راه انداختن پویشی، حمایت عمومی را نیز با خود همراه کرد و سرانجام موفق به نصب این مجسمه در شهر لندن شدند.

باید توجه داشت زنان ایرانی به اندازه مردان با اندیشه‌های نو، فرهنگ، ادبیات، هنر، علم و دانش آشنایی داشته‌اند و دارند و به تصویر کشیدن آن‌ها در آثار هنری می‌تواند هم سبب ماندگاری و بزرگداشت نام و یاد آن‌ها و هم افتخاری برای ایران‌زمین در سراسر جهان باشد، به‌ویژه به تصویر کشیدن زنانی که اگر پشتیبانی آن‌ها در هشت سال دفاع مقدس نبود، هرگز نمی‌توانستیم آن حماسه‌ها را خلق کنیم.