چند روایت درباره صائب تبریزی و روز ملی این شاعر مهم سبک هندی
به مناسبت ۱۰ تیرماه، روز ملی صائب تبریزی، در گزارشی هزار کلمه‌ای به روایت جذاب انتخاب روز این شاعر و چند روایت دیگر می‌پردازیم.
سلمان نظافت یزدی | شهرآرانیوز - «چنان به فکر تو در خویشتن فرو رفتیم/که خشک شد چو سبو دست، زیر سر، ما را» از این بیت‌های تصویرمحور در شعر سبک هندی و به خصوص شعر مولانا صائب تبریزی کم نیست، بیتی که شروعی برای یک گزارش چندجانبه درباره صائب به مناسبت ١٠تیرماه، روز ملی این شاعر شد. البته بدون شعر و شخصیت صائب در این گزارش هزار کلمه‌ای که هیچ، بلکه نیازمند کتاب‌های بسیاری برای شرح شاعرانه‌های این شاعر است.
از قهوه‌خانه تا دربار
علیرضا ذکاوتی، پژوهشگر معاصر، در کتاب گزیده اشعار سبک هندی درباره صائب می‌نویسد: «میرزا محمدعلی فرزند عبدالرحیم تاجر تبریزی (١٠٨١-١٠١٦ ه ق) پرورده اصفهان، نامدارترین شاعر سبک معروف به هندی است. در ایران دانش آموخت و شاعری نام برآورده به سیاحت هند و زیارت مکه و مدینه و عتبات رفت و باز به اصفهان برگشت و تا آخر عمر در آنجا مرفه و محترم و معزز می‌زیست. تمام عواملی که به کمال یافتن هنر کمک می‌کند با وی مساعدت کرده و خود نیز با اعتدال اخلاقی و عقل معاش که داشته توانسته بهترین استفاده را از زمینه مناسب ببرد و به این مقام عالی در شعر دست یابد. شعر صائب هم به روزگار او در قلمرو زبان فارسی زبانزد بود و از قهوه‌خانه تا دربار و از مدرسه طالبان علم تا تکیه و لنگر سالکان طریق خواننده داشت. کثرت نسخ خطی دیوان او که خود نیز دستخطی بر بعضی مرقوم داشته مطلوبیت شعر او را نشان می‌دهد.».
اما محمد قهرمان، شاعر غزل‌سرای معاصر، هیچ‌گاه وقتی تصحیح دیوان صائب تبریزی در ٦ جلد را انجام می‌داد به این فکر نمی‌کرد که ١٠تیرماه روز تولدش به دلیل کوشش او در شناساندن صائب در روزگار معاصر به نام یکی از بزرگ‌ترین غزل‌سرایان قرن یازدهم هجری و نامدارترین شاعر زمان صفویه یعنی صائب تبریزی بشود، اما از سه‌شنبه هفتم خردادماه سال٩٢ در تالار وحدت تهران و پایان کنگره ملی «صائب تبریزی و شعر اخلاقی» دهم تیرماه روز صائب تبریزی اعلام شد.
مورد عجیب آقای قهرمان
انتخاب شدن روز تولد استاد قهرمان به عنوان روز ملی صائب در تقویم ملی کشور هم داستان جالبی است که فرضیه هرجا شعر هست، پای یک مشهدی در میان هست را قوت می‌بخشد. مرتضی امیری اسفندقه شاعر مشهدی، پایتخت‌نشین این سال‌ها و تنها شاعری که از پایتخت در مراسم خاک‌سپاری استاد قهرمان در توس حضور و نقش پررنگی داشت در این‌باره می‌نویسد:
«.. چند روز بعد دوستان دیگر بار یادآور شدند که می‌خواهند روزی را به نام صائب تبریزی محکم و مطمئن نام‌گذاری کنند هم نظر خودت و هم نظر استاد قهرمان را به ما برسان که نظر بسیاری دیگر را نیز جویا شده‌ایم. من نقدا و باورمندانه گفتم روز ده‌تیر که روز تولد استاد محمد قهرمان است بهترین روز برای این نام‌گذاری است، اگر مانعی در این مسیر نیست و ندارید همین روز را تایید کنید که این نه نظر من، بل اهتمام و التماس من است به عنوان معلم ساده ادبیاتی که می‌تواند با تکیه بر نسخه صائب قهرمان، صائب را با همکلاسی‌هایش مرور کند
گذشت و گذشت، وقتی برای استاد شعرکی می‌خواندم (تلفنی) تا نظر و نفس استاد را داشته باشم و غلط‌هایم اصلاح شود. در اثنای سخن به ایشان گفتم: راستی علاقمندان به صائب گفته‌اند که به شما برسانم که شما نامی را برای نام‌گذاری روز صائب تبریزی و ثبت آن نام پیشنهاد کنید من نقدا روز ده تیر را پیشنهاد دادم شما هم دنبال روزی نگردید که حال گل یا پوچ ندارید و هم این روز است که روز تولد شماست و لبخندی و تلخنده‌ای و تمام
... چندی بعد حاج شیخ جواد زمانی شاعر فرمودند که با جناب هاشمی متخلص به تربت و حمیدرضا برقعی شاعر گپ و گفت‌ها داشته‌اند و سرانجام قرار است که بر اساس ابجد حروف صائب روزی را برای آن نام بیابند. از آنجا که هم از نخستین روز‌های درس و مشق جاهل علم اعداد بوده‌ام و الان نیز هم کماکان. هرچه جناب تربت عزیز توضیح داد که چگونه نفهمیدم که نفهمیدم، اما حسن اتفاق اینکه نتیجه همان ده‌تیر شد. گفت: «چنین کنند بزرگان چو کرد باید کرد». با شنیدن این خبر نقطه تعجب هزار جای ذهن و زبانم از شدت شور و شعف عوض شد.»
صائب پشت وانت
محمدرضا سنگری محقق، پژوهشگر درباره اقبال عامه مردم به شعر صائب معتقد است: «در مسیر مسافرت به خوزستان مدام نوشته‌های پشت ماشین‌ها را می‌خواندم از میان۱۸۳ شعر ۵۳ بیت مربوط به صائب تبریزی بود. همه وقتی به سبک هندی می‌پردازیم پختگی، رازآمیزی و ترافیک تصویرکار، کار را برای فهم شعر دشوار می‌کند، اما باید پرسید چه شده که مردم ما این همه در صائب شناور شده و آن را زمزمه می‌کنند. از میان ۵۳ بیت، ۲۵ بیت یافتم که با دستبرد مردم ایران همراه شده و پیوند بیشتری ایجاد کرده بود. یکی از ظرایف کار که صائب را با مردم ما گره می‌زند بعد اخلاقی اوست.»
١٠٠ نسخه صائب در مشهد
مشهد با وجود کتابخانه آستان قدس، نام محمد قهرمان و تلاش‌هایی که در این حوزه صورت گرفته است شاید بهشت صائب‌شناسان باشد. شاید وجود بیش از یکصد نسخه ارزشمند از آثار صائب تبریزی در گنجینۀ مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که تاریخ کتابت برخی از آن‌ها به زمان حیات این شاعر می‌رسد و یکی از این نسخه‌ها، به خط خود صائب است، دلیل خوبی برای توجه صائب‌شناسان به مشهد باشد. کارشناسان درباره نسخه‌ای که به دست‌خط این شاعر موجود است، گفته‌اند: «این نسخه، شامل غزلیات و قطعات به خط نستعلیق خوش ١٧سطری در متن است بعلاوه تعداد زیادی غزلیات در حواشی صفحات به خط نستعلیق شکسته که بسیار شبیه به نسخه به خط شاعر است. از دیگر ویژگی‌های این نسخۀ نفیس، کاغذ نخودی، جداول اوراق به زر تحریردار و لاجورد، صفحۀ اول حواشی و بین‌السطور دارای تشعیر، جلد تیماج دورویه مشکی، برون‌ضربی جدول‌کشی‌شده با زر، دارای ترنج و سرترنج زرین و درون تیماج زرشکی است.»
بیشتر نسخه‌های نفیس از آثار صائب در گنجینۀ کتب خطی آستان قدس رضوی، اهدایی مقام معظم رهبری است؛ که از جمله آن‌ها می‌توان به قصائد صائب به خط نستعلیق ١٦سطری، کاغذ نخودی و جلد مقوا با عطف و گوشۀ تیماج که ایشان در سال١٣٨١ اهدا کرده‌اند و دیوانی به تاریخ کتابت ١٠٧٦که در سال ٨٦ وقف شده، از نسخ فوق‌العاده نفیس می‌باشد، اشاره کرد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
