تنش‌های یک جهش

معصومه متین‌نژاد| «چندوقتی است که رفتارهایش عجیب شده است، درست‌تر بگویم غریب. زمان‌های بیشتری را توی اتاقش به‌تنهایی می‌گذراند و از بازی کردن با برادر کوچک‌ترش هم طفره می‌رود. ‌زود جوش می‌آورد و پرخاش می‌کند. مدام خودش را جلوی آینه انداز ورانداز می‌کند و به‌جای اینکه سرش را بالاتر بگیرد، بیشتر در خودش فرو می‌رود. شانه‌هایش هم قدری افتاده و قوزکرده شده‌است. در بیشتر مواقع خیلی تصنعی بازوهایش را درهم قلاب می‌کند. از اینکه من یا پدرش، او در آغوش بگیریم می‌گریزد. انگار احساس گناه می‌کند و از کسی یا چیزی حیا دارد.»
همه مادرها که دخترهای نه، ده ساله دارند، معنای این جملات را به‌خوبی متوجه می‌شوند. تغییرات رفتاری یا خلقی ساده‌ای که در مقایسه با شناختی که تاپیش از این از دخترشان داشته‌اند به‌نظر عجیب می‌رسد به‌ویژه وقتی که مادر خودش تجربه بلوغ را در سن‌های بالاتری داشته و فاصله سنی‌اش هم با دخترش زیاد شده است. حجب و حیای کاذبی که درچنین مواقعی مادرها دارند معمولا باعث می‌شود پرده‌ای ضخیم بین آن‌ها و دخترهایشان کشیده شود و کودک را برای کسب اطلاعات به سوی منابع غیرمعتبر مانند اینترنت و هم‌سن‌وسالان بکشاند.
موضوع بلوغ دختران باهمه کنش و واکنش‌هایی که برای مادران دارد، وقتی زودتر از موعد مقرر از راه می‌رسد به جز تبعات جسمی که دارد و معمولا محل نگرانی بیشتر والدین است، آثار روحی و روانی منفی هم برجا می‌گذارد که بیشتر از والدین، کودک را با آن سن کمش درگیر می‌کند، ازاین‌رو -با اینکه مادران خود این دوران را پشت‌سر گذاشته‌اند- بازهم لازم است که اطلاعات خود را دراین‌باره بالا ببرند، چون بلوغ زودرس حتی اگر از نوع طبیعی‌اش هم باشد وقتی در سن پایین به سراغ کودک می‌آید بر روابط و نحوه تعامل او با دنیای پیرامونش تأثیر زیادی خواهد گذاشت.

علائم بلوغ زودرس

سن بلوغ در دخترها 8 تا 13سالگی است و از آنجایی که به‌طور طبیعی فرآیند تکمیل بلوغ چندسال(5/1 الی 3 سال و گاهی تا 5 سال) طول می‌کشد، شروع آن در 8سالگی را نباید غیرطبیعی دانست. اما بلوغ قبل از 8 سالگی یا بعد از آن که خیلی سریع مراحل آن پیش برود، به‌طوری‌که در فواصل کمتر از سه‌ماه مراحل بلوغ تغییر کند بلوغ زودرس نامیده می‌شود و نیاز به مداخله پزشکی دارد.

بلوغ زودرس طبیعی و کاذب

در بیشتر مواقع بلوغ زودرس طبیعی به دلیل عوامل ژنتیکی است، بنابراین تنها کاری که باید انجام داد به‌تأخیر انداختن آن است تا آثار منفی آن مانند کوتاه قدی در دختران کاهش یابد. حدود 10 تا 20 درصد این بلوغ‌ها هم ناشی از شرایط پزشکی است که آن‌ها هم طبیعی هستند، نظیر؛

ضایعات مغزی یا نخاعی

مشکلات ساختاری در مغز

اختلالات ژنتیکی

شیمی درمانی و پرتو درمانی برای درمان سرطان

کم‌کاری تیروئید

با این حال، ما با نوع دیگری از بلوغ زودرس هم روبه‌رو هستیم که بسیار نادر است و به آن بلوغ زودرس کاذب می‌گویند و می‌تواند در آینده برای دخترها مشکل‌ساز شود. در این شرایط، تخمدان‌ها یا غددفوق کلیوی زودتر ازحد معمول شروع به ساختن هورمون‌ می‌کنند و نشانه‌های بلوغ بروز و ظهور می‌یابد. در این نوع از بلوغ فقط نشانه‌های ظاهری دیده می‌شود و دوره قاعدگی و تخمک‌گذاری اتفاق نمی‌افتد، برای همین لازم است که حتما مداخلات پزشکی صورت بگیرد تا مانع از مشکلات ناباروری در آینده شود. بروز بلوغ زودرس کاذب در دختران می‌تواند به این علت‌ها اتفاق بیفتد:

کیست یا تومور تخمدان

تومور غدد فوق کلیوی

کم‌کاری تیروئید

اختلالات ژنتیکی

قرار گرفتن زیاد در معرض داروها، کرم‌ها یا ژل‌های هورمونی

ترس زیاد از بلوغ زودرس

متأسفانه ترس مفرط برخی خانواده‌ها از بلوغ زودرس در دخترها باعث شده است تا آن‌ها کودکان طبیعی را هم نزد پزشک ببرند و اصرار داشته باشند که بلوغ دخترشان را به‌وسیله دارو، متوقف کنند تا کودک فرصت بیشتری برای رشد داشته باشد و قدبلندتر شود، درحالی‌که تحقیقات مختلف در دنیا نشان می‌دهد اگر روند طبیعی فیزیولوژی جنسی بدن با دارو متوقف شود، نه‌تنها کودک بلندقدتر نمی‌شود، بلکه به قد نهایی او نیز صدمه می‌زند. چراکه داروها باعث کاهش سرعت رشد می‌شوند و جهش قدی به حالت قبل از بلوغ برمی‌گردد.
اگر در کودکی علائم بلوغ قبل از 8سالگی ظاهر ‌شود با دادن دارو می‌توان وضعیتی مشابه بلوغ طبیعی ایجاد کرد تا رشد قدی کودک طبیعی شود، اما در این موارد هم به راحتی برای کودک نباید دارو تجویز کرد. چنین کودکانی باید 3 تا 6ماه زیرنظر پزشک باشند تا زودرس بودن بلوغشان تأیید شود، چون روند بلوغ می‌تواند خیلی زود شروع و بعد هم متوقف شود. همچنین بعضی از دخترها تا چندسال بعد از شروع عادت ماهیانه ممکن است دچار بی‌نظمی در این دوره باشند که آن هم طبیعی است و نباید با تجویز قرص‌های حاوی استروژن برای تنظیم عادت ماهیانه در آن‌ها باعث بسته‌شدن زودرس و کامل صفحات رشد استخوانی در آن‌ها شد.

حمایت‌های عاطفی و روانی

برای بیشتر کودکان، متفاوت بودن دردناک است و تفاوت‌های جسمانی می‌تواند به‌ویژه برای دختران به‌دلیل سن کمشان در زمان بلوغ خجالت‌آور هم باشد، بنابراین جدا از مراقبت‌های پزشکی نیاز است که حمایت‌های روانی و عاطفی هم از آن‌ها داشته‌باشیم و به آن‌ها اطمینان‌خاطر و آرامش بدهیم که درک و حمایتشان می‌کنیم ،از این رو لازم است؛
به دخترتان درباره اتفاقاتی که در بدنش می‌افتد، حقیقت را بگویید و خاطرنشان کنید که این تغییرات طبیعی است و برای او فقط کمی زودتر اتفاق افتاده است و به زودی دوستانش نیز این تغییرات را تجربه می‌کنند.
مراقب علائم گوشه‌گیری و افسردگی در دخترتان باشید و سعی کنید او را درگیر فعالیت‌های منظمی مانند ورزش کنید.
با وجود رشد جسمانی دخترتان، او هنوز یک کودک است. از او انتظار نداشته باشید که مانند یک بزرگ‌سال عمل کند.
کتاب‌های زیادی درباره بلوغ وجود دارد. آن‌ها را بخوانید و با دخترتان صحبت کنید. از این موقعیت می‌توانید برای برقراری پیوند با او و صحبت درباره مسائل جنسی هم استفاده کنید. در این باره تعدادی کتاب در این پرونده معرفی شده است که مطالعه آن را به شما توصیه می‌کنیم.

هر سن یک مدل آموزشی

ابراهیمی| درست است که باید با زمان پیش رفت اما نمی‌شود خیلی مسائل را هم بر دوش زمان انداخت تا به مرور حل و فصلش کند. به‌طورمثال در هر دوره سنی فرزندتان باید به گونه‌ای از وظایف تربیتی سربلند بیرون بیایید تا در سال‌های حساس زندگی دچار آسیب نشود. یکی از حساس‌ترین مراحل تربیتی هم، پاسخ‌گو بودن والدین به سؤالاتی است که از یک رنج سنی در کودکان پدیدار می‌شود اینکه مثلا «من از کجا اومدم؟»
فراموش نکنید که این کنجکاوی تا زمانی ادامه پیدا می‌کند و ممکن است حاد شود که فرزندتان اطلاعات کافی از شما دریافت نکرده باشد. اگر نتوانید ارتباط کلامی‌ مؤثری با او برقرار کنید، زمینه را به دیگر افراد از جمله هم‌سن و سالانش می‌دهید. به یاد داشته باشید در جمع‌های کودکانه اطلاعات اشتباه و اغراق‌آمیزی درباره مسائل خصوصی رد و بدل می‌شود. پس قبل از آنکه وارد مرحله سین جیم کردن شوید و زمان زیادی را صرف این مهم کنید تا داده‌های اشتباه را از ذهن او پاک کنید با یک روش تربیتی اصولی وارد عمل شوید. این حق فرزند شماست تا بیشتر درباره حریم شخصی خود بداند.

2 تا 5سالگی

در کنار کتاب‌هایی که برای فرزندتان خریداری می‌کنید‌‌، می‌توانید از نمونه‌هایی استفاده کنید که نام درست اعضای بدنشان را به آن‌ها آموزش می‌دهد و آن‌ها را با اندام خصوصی بدنشان آشنا کنید‌. در کنار ابزار‌های کمک آموزشی در این بازه سنی باید طوری درباره تولد نوزاد توضیح دهید که درک درستی از اینکه نوزادان از کجا می‌آیند داشته و درباره هویت جنسی خود احساس مثبتی داشته باشند.

6 تا 9سالگی

تماشای انیمیشن‌های متعدد با این مضمون که به کودک کمک کند از تولیدمثل حیوانات و گیاهان درک درستی داشته باشند باعث می‌شود ناخودآگاه تفاوت هر دو جنس را بداند‌. در این میان والدین موظف‌اند برای نام‌گذاری نواحی جنسی از کلمه‌های درستی استفاده کنند.

بین 9 تا 13سالگی

با توجه به شرایط مختلف از جمله آلودگی هوا، تغذیه نامناسب، مشکلات روحی و روانی و... شاهد بلوغ زودرس در بین کودکان هستیم اما نباید دست روی دست بگذاریم تا وضعیت وخیم‌تر شود. در بازه سنی حساس 9 تا 13سال کودک باید بداند جنسیت بخش طبیعی زندگی است‌، با تغییرات جنسی دوران بلوغ آشنا شوند‌. آنچه در این بازه سنی حائز اهمیت است آگاهی به مقوله سوءاستفاده جنسی است که والدین می‌توانند در قالب گفت‌وگو و تعریف روایت‌های متعدد کودکان را به خطراتی که پیش رو دارند مطلع کنند.

شیر سویا

نوزادان دختر تغذیه شده با شیر سویا زودتر به بلوغ می‌رسند

4 سال

25 تا 50 درصد دخترها در 4 سال اول شروع قاعدگی‌شان، دوره‌ تخمک‌گذاری را ندارند که نوعی ناباروری موقت است

10 درصد

یک‌دهم از بلوغ‌های جنسی زودرس در اثر بیماری‌های جسمی مغز مانند تومورهای مغزی، انسفالیت و مننژیت به‌وجود می‌آید

10 سال

مادرانی که اولین قاعدگی در آن‌ها در 10سالگی یا زودتر اتفاق افتاده باشد، دخترانشان به احتمال زیاد دچار بلوغ زودرس خواهند شد

30 درصد

زمان شروع قاعدگی در دخترانی ‌که وزنشان ۳۰درصد بیشتر از وزن طبیعی است، زودتر از حدمیانگین است

8 برابر

بلوغ زودرس در بین دختران 5تا8برابر شایع‌تر از پسران است

99 درصد

در 95 تا 99درصد دخترانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند هیچ دلیل خاصی وجود ندارد

تسریع‌کننده‌های بلوغ

عوامل زیادی مانند تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و حالت‌های روانی در شروع بلوغ دخیل‌اند ولی آنچه نقش تعیین‌کننده را دراین‌باره بازی می‌کند ژنوم یک فرد است، یعنی همان زمانی که یک مادر بلوغ را تجربه کرده است، دخترش هم آن را تجربه می‌کند. با این حال، عوامل محیطی و غیرمحیطی نیز وجود دارد که بلوغ را به جلو می‌اندازد . در ادامه به تعدادی از این عوامل که محققان در مطالعات علمی خود به آن رسیده‌اند اشاره‌ ‌ای می‌کنیم.

چاقی و اضافه وزن

قد ۱۳۰سانتی‌متر، وزن ۳۴-۳۳ کیلوگرم و سن استخوانی حدود ۹سال در دختران ایرانی علائم بروز بلوغ است و با رسیدن فرد به آن می‌توان انتظار بلوغ را هم داشت، به‌عبارت‌ساده‌ترهرچه دختری زودتر به این قد و وزن اضافه برسد، احتمال بلوغ هم در او بیشتر خواهد شد.

مواد شیمیایی زیست‌محیطی

ماده شیمیایی موجود در ظروف پلاستیکی (BPA)، قوطی‌های موادغذایی، بطری‌های آب و سایر ظروف نگه‌دارنده غذا و همچنین مواد شیمیایی موجود در اسپری‌ها و دیگر مواد آرایشی باعث تغییراتی در بدن می‌شوند و بلوغ را جلو می‌اندازند.

غذاهای آماده و فست‌فودی

مصرف غذاهای کنسروی و آماده و فست‌فودی افزون بر موادنگهدارنده‌، درصد بالایی چربی و قند هم دارند که باعث به‌هم خوردن چرخه طبیعی هورمون در بدن می‌شوند و بلوغ زودرس ایجاد می‌کنند.

تغییرات هورمونی

نمایش فیلم‌ها و مستندهای مربوط به بزرگ‌سالان و همچنین قراردادن کودکان درمعرض اخباری که مربوط به بزرگ‌سالان است باعث می‌شود غده هیپوفیز مغزشان دستور ترشح هورمون‌های جنسی را در آ‌ن‌ها بدهد و این خود به معنی بلوغ زودرس است.

سیگار کشیدن مادران

محققان می‌گویند دختران مادرانی که هرروز دست‌کم ۱۰ نخ سیگار در دوره بارداری خود می‌کشند، ۳ تا ۴ ماه زودتر از مادران غیرسیگاری بلوغ را تجربه می‌کنند. افزون بر این سیگار خود زمینه‌ساز بیماری‌های زیادی است.

مصرف زیاد گوشت

مصرف زیاد گوشت می‌تواند باعث بروز بلوغ زودرس در دختران شود. ازاین‌رو اگر کودکی در ۳سالگی بیش از ۸ نوبت درهفته و در ۷سالگی، ۱۲ نوبت درهفته گوشت مصرف کند، زودتر از همسالانش بالغ خواهد شد.

تماشای زیاد تلویزیون

جلوگیـــری از دستـــرسی کودکـــان به تلویزیون تنها به مدت یک هفته باعث افزایش ۳۰درصدی هورمون ملاتونین در آن‌ها می‌شود. این هورمون که از بلوغ زودرس جلوگیری می‌کند با تماشای بی‌رویه تلویزیون در بدن آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.

گشتن زیاد در اینترنت

گسترش روزافزون استفاده کودکان از اینترنت جدا از خطرات و آسیب‌های پیش‌رو، عواقبی نظیر اعتیاد به اینترنت، افزایش تعارض بین والدین و کودکان و افزایش تعداد کودکانی که به بلوغ زودرس دچار می‌شوند در پی داشته است.