۷۵ درصد از پروژه‌های آموزشی استان وارد مرحله عمرانی شد‌ه‌اند | پیشرفت فیزیکی ۵۰۳ مدرسه در خراسان رضوی حمله به رفیق برای چند پک قلیان واکسن HPV ایرانی با دانش بومی وارد بازار شد ثبت ۳۸ هزار چندقلوزایی در سال ۱۴۰۳ حمل پاوربانک در چمدان زائران حج ممنوع شد زنگ خطر تب کریمه کنگو در این شهر ایران به صدا در آمد رشد ۵برابری فعالیت‌های حوزه توانبخشی هلال‌احمر خراسان رضوی پیش‌بینی هواشناسی مشهد و خراسان رضوی‌ طی امروز و فردا (پنجشنبه و جمعه ۱۸ و ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴) پرداخت بیش از ۶۴۰ میلیارد ریال به بیماران خاص در خراسان رضوی تعرفه مشاوره روانشناسی اعلام شد | ۴۵ دقیقه مشاوره: ۶۲۰ هزار تومان مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری ایران: نظام برنامه‌ریزی شهری باید مانع از حاشیه‌نشینی شود | آمار بالای حاشیه‌نشینی در مشهد + فیلم استفاده از سیستم‌های کنترلی در نیروگاه حرارتی، در دستورکار وزارتخانه‌های نفت و نیرو گرم‌ترین زمستان استرالیا در راه است چپ‌دست‌ها بیشتر از بقیه به این بیماری دچار می‌شوند عادات روزمره، سلامت روان را بهبود می‌بخشد علائمی که زنان نادیده می‌گیرند | نشانه‌های پنهان سکته قلبی زلزله نسبتا شدید سمنان را لرزاند (۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴) وضعیت جوی مناطق کوهستانی در روز‌های پایانی هفته پایدار می‌شود (۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴) تداوم فعالیت سامانه بارشی در برخی نقاط کشور طی ۵ روز آینده (۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴)  آزادی ۸۸ زندانی با حضور رئیس‌کل دادگستری خراسان رضوی هم‌زمان با دهه کرامت ۱۴۰۴ خطر سرطان ناشی از اجاق‌گاز برای کودکان ۲ برابر بزرگسالان است دستگیری عامل انتشار سؤالات کنکور در ایلام (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴) روایتی از قهرمانان سفید و سرخپوش ایران عزیز از جعبه‌های پوچ تا استخدام‌های دروغ | رازهای شگردهای نوین کلاهبرداران اعترافات تکان‌دهنده متهم‌به‌قتل در دادگاه: مشروب خورده بودم، حال طبیعی نداشتم جزئیات تازه از ماجرای قتل مسلحانه مدیر موقوفه عادل شاهی در مشهد بر‌نامه‌های آموزش و پرورش برای ارتقای معیشت معلمان | امروز بیشتر از هر زمان دیگری به معلم خلاق نیاز داریم ۲ نفر از مفقودان حادثه بندر شهید رجایی شناسایی شدند (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴) پوشش بیمه‌ای ۳ خدمت پرتکرار طب ایرانی ۸۰۰ هزار واحد واکسن پنتاوالان در مراکز بهداشتی کشور توزیع شد (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴)
سرخط خبرها

مسجد جامع سنگان؛ بازمانده‌ای پیر با ایوان خمیده

  • کد خبر: ۱۲۹۲۵۶
  • ۲۳ مهر ۱۴۰۱ - ۱۴:۳۰
  • ۱
مسجد جامع سنگان؛ بازمانده‌ای پیر با ایوان خمیده
شهر کوچک و با قدمت سنگان در جنوب شهر خواف قرار دارد و هم داخل خود شهر و هم اطرافش تا خرگرد و خواف و زوزن پر از آثاری است که پای هر علاقه‌مند به تاریخ و معماری کهن را سست و مخاطب را مجذوب می‌کند.
هادی دقیق
خبرنگار هادی دقیق

هادی دقیق | شهرآرانیوز؛ از مکان‌هایی که در تاریخ سرزمین ایران بار غنی فرهنگی دارند و تاریخ سال‌ها و شخصیت‌های مختلف مرتبط با آن‌ها را نشان می‌دهند، مساجد هستند. مساجد به‌ویژه در خراسان، قرن‌ها به سبک و سیاق مخصوص خود طراحی و پیاده‌سازی می‌شدند. از مناطقی که تاحدودی می‌توان سیر مسجدسازی خراسانی را در آن بررسی کرد، جنوب خراسان‌رضوی امروزی به‌ویژه شهرستان خواف است. شمار بنا‌های تاریخی این منطقه نشان‌دهنده پیشینه خواف است که هرکدام دنیایی دیدنی دارند و حتی آن‌هایی که در گذار سال‌ها نابود و ناپدید شده‌اند هم داستانی شنیدنی دارند. از این میان، به‌بهانه بیست‌وپنج‌سالگی ثبت مسجد جامع سنگان شهرستان خواف، به‌سراغ تماشایی‌های این مسجد جامع رفته‌ایم.

شهر کوچک و با قدمت سنگان در جنوب شهر خواف قرار دارد و هم داخل خود شهر و هم اطرافش تا خرگرد و خواف و زوزن پر از آثاری است که پای هر علاقه‌مند به تاریخ و معماری کهن را سست و مخاطب را مجذوب می‌کند. شهر سنگان معادن گران‌سنگی از سنگ آهن دارد و همین وزنه هم این شهر را در منطقه ویژه کرده است. همین نیز عاملی است برای گذار سنگان از شهری سنتی به صنعتی. پس می‌توان گفت وجه‌تسمیه سنگان در گویش محلی از «سنگ آهن» گرفته شده است؛ واژه‌ای که با حذف حرف «ه» به «سنگان» رسیده است. شهر سنگان یکی از پنج شهر شهرستان خواف و مرکز بخش سنگان است. تقریبا در بیست‌کیلومتری جنوب شهرستان خواف و در مسیر جاده تایباد و درست جایی‌که جاده با پیچی نوددرجه‌ای به‌سمت تایباد کج می‌شود، بولواری در سمت راست مسیر است که جاده اصلی را به شهر سنگان می‌رساند. در جنوبی‌ترین قسمت شهر و جایی‌که آبادی خانه‌ها جایش را به زمین‌های کشاورزی می‌دهد و کمی آن‌سوتر از قلعه تاریخی سنگان، دیگر جاذبه شهر، مسجد جامع سنگان قرار دارد. مسجدی که از قرار، روزی طنین ا... اکبر در سرایش می‌پیچیده و امروز بسیار خسته، اما همچنان پایدار بر جنوب خراسان‌رضوی و شهرستان خواف و جنوبی‌ترین قسمت شهر سنگان تکیه زده است.

در منابع مختلف تاریخی نام سنگان به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده تاریخ درازدامن این خاک است؛ اصطخری، ابن‌حوقل، مقدسی، حمدا... مستوفی و... تاریخ‌نویسانی هستند که از سنگان یاد کرده‌اند. حافظ‌ابرو، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان عهد تیموری که آرامگاهی در خواف دارد، نیز در زمره افرادی است که از سنگان نام برده و به‌ویژه از منابع سنگ آهن منطقه در قرن نهم هجری یاد کرده است. شهر سنگان از سال ۱۳۷۴ در تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شد و یک سال بعد، یعنی در ۲۰ مهر ۱۳۷۵ مسجد جامعش ثبت ملی شد. اما مسجد جامع تنها مسجد قدیمی شهر نیست. مسجد گنبد که احتمالا به دوره سلجوقی می‌رسد، دیگر مسجد دارای قدمت این شهر است. آنچه اکنون از این مسجد به جا مانده، فضایی بسته با نقشه‌ای مربع‌شکل و گنبدی بلند است. نمای بیرونی مسجد در گذر زمان دگرگون شده و به‌شکل توده‌ای از کاهگل نمایان است.

مسجد جامع سنگان، اما از مسجد گنبد جدیدتر است و مربوط‌به دوره خوارزمشاهی است. این مسجد جامع ازجمله مساجد دوایوانی سبک خراسانی است که هم‌دوره و مانند مساجد جامع گناباد، زوزن، فریومد و فردوس است. ورودی بنا با ایوانی کم‌عمق و تزیین‌شده با مقرنس‌های گچی، به میهمان نوید سادگی می‌دهد. داخل حیاط هم امتداد همان سادگی ورودی است؛ حیاطی سنگ‌فرش‌شده و رواق‌هایی دورتادور حیاط با طاق قوسی که بعضی از آن‌ها در طول زمان ناشیانه مرمت شده و کج است، نمایی از کاهگل و آجر، شبستانی با سقف چوبی و ستون‌های بزرگ که آدم را یاد نمونه‌های اولیه مسجدسازی مثل تاریخانه دامغان می‌اندازد و سرانجام کتیبه‌های آجری و محرابی گچی.

روی دیوار‌های بنا در دورتادور حیاط به‌شکلی تماشایی با آجر تراش و در برخی سطوح تلفیقی از کاشی‌کاری تزیین شده است. در این مسجد فقط ایوان قبله مانده است که سرگذشتی پرکشش دارد؛ متأسفانه ایوان مقابل قبله آن در گذار قرن‌ها تاب نیاورده و از بین رفته است و امروز، شبستانی به سبک جدید جای آن را گرفته است. این سبک مسجدسازی اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم به‌ویژه در خراسان رواج یافته است. شاید به همین دلیل است که آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی که در ایران هم پرکار بوده، نام این سبک را خراسانی برگزیده است. مسجد جامع زوزن در نزدیکی سنگان نیز از شاهکار‌های این سبک است. این نهضت در زمان اوجش با حمله مغول متوقف شد.

بازمانده‌ای پیر با ایوان خمیده

اما ویژگی منحصربه‌فرد جامع سنگان، ردی است که روزگار بر ایوان قبله آن به جا گذاشته است؛ ردی که تأثیرش را می‌توان به‌راحتی در تک‌ایوان مسجد دید. ایوان قبله این مسجد در رانش‌های زمین و زلزله‌های پیاپی این قرن‌ها در منطقه خواف، تغییر شکل داده است. ساباطی که نگهدارنده دیوار مسجد محسوب می‌شود و بعد‌ها ساخته شده است، ارتفاعش کمتر است. درنتیجه دیواره ایوان نتوانسته برابر زمین‌لرزه‌ها و باری که بر دوشش بوده است، مقاومت کند، پس رفته‌رفته پا پس می‌کشد و از ارتفاعش کم و بر عرضش افزوده می‌شود.

شکاف‌هایی هم که به‌مرور بر این ایوان پیدا شده، پر شده و شکلی بی‌همتا به ایوان داده است؛ به‌شکلی که عرض پایه ایوان از پاکار قوس و بالای ایوان کمتر است و دیوار ایوان کج بالا رفته و خمیده شده است. انگار هر شکافی را که پس‌از زلزله یا بار سنگین بنا ایجاد می‌شده، با دوغاب گچ پر می‌کرده‌اند. احتمالا تزیینات زیبای آجرکاری آن نیز پس از مرمت شکاف‌ها پیاده شده است. درمجموع، همین تمایزهاست که مسجد جامع پیر شهر سنگان را به اثری ملی و مهم تبدیل می‌کند.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
سنگانی
Iran (Islamic Republic of)
۰۷:۰۶ - ۱۴۰۱/۱۱/۱۶
0
0
خیلی ممنون از مطلب زیبایی که با اشتراک گذاشتید طبق گفته ها مسجد گنبد در گذشته بزرگتر از امروز خودش بوده و در گذر زمان و حوادث ناگوار تخریب شده است
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->