افزایش آمار بازماندگان از تحصیل به دلیل مشکلات اقتصادی

آرزو جاودانی | شهرآرانیوز؛ پدیده گریز از فراگیری آموزش‌های رسمی یا ترک تحصیل که این روز‌ها به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا افزایش یافته است، متأثر از عامل‌های بنیانی مانند شخصیت دانش آموز، رویکرد والدین، سبک زندگی، اقتصاد خانوار، وضعیت کمی و کیفی مدارس و محیط اجتماعی است. «ترک تحصیل» به معنای کناره گیری نابهنگام دانش آموزان از مدرسه و برنامه رسمی تعلیم و تربیت، پیش از اتمام یک دوره تحصیلی و درنتیجه ناتوانی از ادامه فراگیری دانش است که در بطن خود، زمینه ساز پیامد‌ها و آسیب‌های اجتماعی است.

افزایش بی سوادی را‌ می‌توان کمترین پیامد آسیب زای ترک تحصیل قلمداد کرد که خود زاینده بسیاری از انحرافات فردی و گروهی و کژروی‌های رفتاری در جامعه است. ترک تحصیل روندی است که به مرور زمان شکل می‌گیرد و تنها ناشی از ضعف تحصیلی دانش آموزان نیست، بلکه بیشتر، از مشکلات اجتماعی و تحصیلی در مدارس ناشی می‌شود و عواملی، چون ضعف امکانات خانواده ها، مدارس و جوامع بر این مشکلات می‌افزاید.  در این میان شیوع کرونا و عواقب ناشی از آن نیز بر انبوه عوامل مؤثر در ترک تحصیل افزود و بازار معضل ترک تحصیل را داغ‌تر از گذشته کرد.

در این میان خراسان رضوی با حدود ۶.۵میلیون نفر جمعیت که افزون بر یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر آن‌ها دانش آموز هستند، یکی از حوزه‌های جغرافیایی عمده کشور به عنوان الگو در تجربه‌های آموزشی و تعلیم و تربیت در زمینه‌های مختلف است. در این پرونده با مدیرکل آموزش وپرورش، معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی و استاد جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، هم کلام شدیم و این آسیب اجتماعی را ریشه یابی کردیم.

اهمیت بازگشت تک تک دانش آموزان به کلاس درس

مدیرکل آموزش وپرورش خراسان رضوی گفت: امسال به دانش آموزان بازمانده از تحصیل در استان بسیار توجه شد و درخصوص وضعیت آن‌ها برنامه ریزی گسترده صورت گرفت و همچنان برای شناسایی و بازگشت آنان به کلاس درس اقدام و پیگیری می‌کنیم.
سید امیر شوشتری بیان کرد: در خراسان رضوی دانش آموزان بسیاری داریم؛ دانش آموزان اتباع نیز هستند که همین امر، نرخ ترک تحصیل را هر سال با افزایش مواجه می‌کند.

وی با بیان اینکه در ایام شیوع ویروس کرونا، شاهد افزایش ترک تحصیل ازسوی دانش آموزان بودیم که عوامل اقتصادی در این زمینه حرف اول را‌ می‌زد، ادامه داد: در کنار نیاز معیشتی خانوار، هزینه‌های مورد نیاز به منظور تأمین تجهیزات الکترونیکی برای شرکت در آموزش مجازی و فشار مضاعف بر اقتصاد خانوار، دوری از تحصیل، ساده‌ترین انتخاب بود که متأسفانه در برخی خانواده‌ها رخ داد.

مدیرکل آموزش وپرورش خراسان رضوی تأکید کرد: بازگشت حتی یک دانش آموز بازمانده از تحصیل به کلاس درس برای ما مهم است و به بازگشت تک تک آن‌ها اهمیت می‌دهیم. مهاجرت، فعالیت در حوزه اقتصادی و کار، ازدواج و... مهم‌ترین عوامل است، اما برای ادامه تحصیل هر دانش آموز اهمیت قائلیم و دراین راستا تلاش می‌کنیم.
وی تشکیل ستاد پوشش تحصیلی در استان را راهکار مؤثری برای برنامه ریزی به منظور شناسایی و بازگشت به تحصیل دانش آموزان این گروه دانست. شوشتری گفت: در این راستا، شاخه‌های شهرستانی ستاد نیز تشکیل شد و همکاری اعضای شورای آموزش وپرورش و به ویژه فرمانداران برای شناسایی و جذب دانش آموزان بازمانده از تحصیل مورد توجه قرار گرفت.

او با بیان اینکه کد ملی دانش آموز، فاکتور بسیار مهمی است که ثبت احوال می‌تواند آن را اعلام و به شناسایی وی کمک کند، گفت: با این روش، امکان تماس با بسیاری از خانواده‌های دانش آموزان ممکن شد و در جریان پیگیری‌ها اغلب خانواده‌ها از تحصیل دوباره فرزندانشان استقبال کردند.
مدیرکل آموزش وپرورش خراسان رضوی با اشاره به اینکه مسائل اقتصادی نقش اصلی در ترک تحصیل دانش آموزان داشته است، افزود: در نظر گرفتن مشوق‌هایی از جمله پرداخت پول بیمه و کتاب برای خانواده‌هایی که دچار مشکلات اقتصادی هستند، در شورای آموزش و پرورش مد نظر است.

آفت نظام تعلیم و تربیت

معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی نیز با بیان اینکه اصلاح بازمانده از تحصیل در قالب یکی از شاخص‌های مهم تحت عنوان پوشش تحصیلی بررسی می‌شود و مورد توجه است، افزود: این پدیده از شاخصه‌های مهم در پروژه مهر امسال است و به دنبال بازگرداندن دانش آموزان به کلاس و مدرسه در سطح استان هستیم.

محمود رضایی در توضیح اصطلاح «بازمانده از تحصیل» گفت: اینکه دانش آموزی به هردلیلی نتواند در سال تحصیلی از یک پایه به پایه دیگر به عنوان مثال از پایه ششم به هفتم یا نهم به دهم برود، در گروه دانش آموز بازمانده از تحصیل شناخته می‌شود؛ بنابراین در این راستا نرخ گذر دانش آموزان در هر پایه و مقطع دارای اهمیت فراوان و جزو شاخصه‌های اعلامی مورد تأکید وزارت آموزش وپرورش است.

کودکان کار، مشکلات رفت وآمد، مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، از جمله عواملی است که بنا به گفته رضایی، زمینه ترک تحصیل دانش آموزان را فراهم می‌کند. اما نکته مثبتی که در استان خراسان رضوی وجود دارد، پوشش تحصیلی خانواده‌ها از دانش آموزان ابتدایی است. معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی در این باره بیان کرد: در استان، خانواده‌ها در مقطع ابتدایی، زمینه حضور فرزندانشان به مدارس را مهیا می‌کنند و مشوق آن‌ها هستند تا فرزندشان از تحصیل باز نماند، ولی این انگیزه به مرور کاهش پیدا می‌کند، به طوری که در مقطع متوسطه بعضی از خانواده‌ها اصلا تمایلی ندارند فرزندانشان ادامه تحصیل بدهند.

حلاوت مسائل اقتصادی، انگیزه ترک تحصیل

«دو سال ابتدایی شیوع ویروس کرونا بسیاری از دانش آموزان به سمت فعالیت اقتصادی رفتند و از تحصیل بازماندند.» این جمله را رضایی عنوان کرد و گفت: کرونا باعث شد اقتصاد خانواده‌ها دچار بحران شود. بعضی از دانش آموزان برای کمک به اقتصاد خانواده وارد مشاغل مختلف شدند و با به دست آوردن پول، شیرینی آن زیر زبانشان ماند و کم کم کار را بر درس ترجیح دادند.

در چنین فضایی، اگر بعضی از خانواده‌ها به تحصیل فرزندانشان توجهی نداشته باشند، گذراندن دوره عمومی تحصیل یعنی کسب مدرک دیپلم را تاب نمی‌آورند و همین موضوع موجب می‌شود ترک تحصیل، انتخاب این خانواده‌ها و فرزندان آن‌ها باشد که به هیچ وجه خوشایند نیست. بی توجهی به پدیده ترک تحصیل به مرور زمان در شاخص‌های توسعه نرخ باسوادی نیز اثرگذار است که به مرور موجب افزایش تعداد افراد بی سواد یا کم سواد در سنین بزرگ سالی در جامعه می‌شود.

رضایی گفت: ترک تحصیل دانش آموزان در خراسان رضوی در سال‌های گذشته در مقایسه با استان‌های دیگر، زیاد نبود، اما روند آن در سال‌های اخیر به ویژه ایام کرونا متفاوت شد و علت آن هم، شرایطی مانند جمعیت زیاد و پراکنده در استان، افزایش دانش آموزان اتباع خارجی، شرایط اقتصادی و... بوده که موجب افزایش نرخ ترک تحصیل شده است.

وی با اشاره به اینکه نگاه همدلانه و تعاملی همه دستگاه‌های مرتبط می‌تواند به مرور موجب هدایت کشتی تعلیم و تربیت به سمت کاهش تعداد بازماندگان از تحصیل در استان باشد، گفت: استانداری، فرمانداری ها، بخشداری ها، شورا‌های اسلامی شهر و روستا، دهیاری، نیرو‌های مقاومت بسیج، ثبت احوال، جامعه روحانیت، مساجد و شهرداری‌ها و... نقش بزرگ و مؤثری در این همراهی و همدلی با آموزش وپرورش دارند.

ازدواج پایان راه تحصیل نیست

رضایی با بیان اینکه در کنار عوامل اقتصادی در ترک تحصیل، ازدواج دختران دانش آموزان از عوامل مهم ترک تحصیل آنان است، گفت: راه تحصیل برای دانش آموز دختری که به هر دلیلی ازدواج کرده است، بسته نیست و در آیین نامه آموزشی، ادامه تحصیل برای این دانش آموز ممکن است. این دانش آموزان می‌توانند با سه روش تحصیل غیرحضوری (در خانه درس بخوانند و در امتحانات شرکت کنند)، تحصیل از راه دور یا ادامه تحصیل در مدارس ویژه بزرگ سالان به تحصیل خود ادامه دهند. البته باید توجه کرد که دانش آموزان دختر بیشتر در مقطع متوسطه ازدواج می‌کنند و ازدواج در سنین کمتر، بسیار اندک و انگشت شمار است.

۵۰ هزار دانش آموز بازمانده از تحصیل

رئیس پروژه مهر آموزش وپرورش خراسان رضوی با بیان اینکه احصای آمار دقیق دانش آموزان ترک تحصیل کرده بسیار سخت است، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در ایام شیوع کرونا شاهد ترک تحصیل ۵ درصد از دانش آموزان استان معادل ۵۰ هزار نفر بوده ایم.

وی افزود: با اقدامات جهادی انجام گرفته در این زمینه، حدود ۱۸ هزار دانش آموز در استان در هر سه مقطع، به تحصیل بازگشته اند و این شمار همچنان رو به افزایش است.
رضایی این موفقیت را حاصل تلاش کمیته پوشش تحصیلی در استان و همکاری دستگاه‌های مؤثر در این زمینه دانست و تأکید کرد: شناسایی و بازگشت دانش آموزان به تحصیل، مهلت و تاریخ نمی‌شناسد و هر روز برای این مهم تلاش می‌کنیم.

او با بیان اینکه نمی‌توان دستگاه و بخش مشخصی را مقصر ترک تحصیل دانش آموزان شناخت؛ زیرا فاکتور‌های متعددی در این پدیده دخیل هستند، گفت: معتقدم اگر فرایند‌های دخیل در امر آموزش وپرورش همسو شوند، در کنار درنظر گرفتن مشوق‌های بیشتر برای ادامه تحصیل دانش آموز، در جلوگیری از ترک تحصیل دانش آموزان بسیار موفق خواهیم بود. در این میان آنچه در مرحله اول دارای اهمیت است، نقش خانواده به عنوان خانه اول فرزند برای تحصیل است؛ بنابراین والدین باید به امر تحصیل اهتمام جدی داشته باشند و اجازه ترک تحصیل را به فرزندان ندهند.

بیشترین شمار ترک تحصیل کنندگان، مربوط به متوسطه دوم

رضایی با بیان اینکه در بین سه مقطع تحصیلی، بیشترین دانش آموزان از دوره متوسطه دوم ترک تحصیل کرده اند، افزود: در این دوره بیشتر دانش آموزان به دنبال کار و فعالیت اقتصادی می‌روند و همین امر عامل مهم ترک تحصیل می‌شود.

رئیس پروژه مهر آموزش وپرورش خراسان رضوی با اشاره به اینکه بیشترین ترک تحصیل در شهرستا ن‌هایی مشاهده می‌شود که از نظر اقتصادی و مشکلات بیکاری دچار معضل هستند، افزود: همچنین در مناطق مرزی و کم برخوردار شاهد بیشترین میزان ترک تحصیل هستیم.

رضایی افزود: در شهر‌های بزرگ، اگرچه تعداد دانش آموزان بیشتر و به تبع آن، چالش‌ها بیشتر است، به دلیل دسترسی بیشتر به مدرسه، این پدیده کمتر از شهرستان‌های دیگر مشاهده می‌شود.
او با بیان اینکه خراسان رضوی در زمینه پوشش تحصیلی رتبه‌ای بین ۲۶ و ۲۷ را داراست، ادامه داد: این رتبه با افزایش بازگشت به تحصیل دانش آموزان و افزایش پوشش تحصیلی قطعا بهبود می‌یابد.

وی با اشاره به اینکه نرخ گذر از دوره ابتدایی به متوسطه اول در سال تحصیلی گذشته در استان ۹۲.۷۷ درصد بود که این رقم در کشور ۹۴.۴۵ است، گفت: نرخ گذر از متوسطه اول به دوم نیز در استان ۸۳.۸۵ است که این رقم در کشور به صورت میانگین ۸۹.۴ است. نرخ پوشش تحصیلی دوره متوسطه اول در کشور ۹۱.۱۷ و در خراسان رضوی این رقم ۸۹.۳۳ است.
نرخ پوشش تحصیلی در مقطع متوسطه دوم که بیشترین آمار ترک تحصیل را در آن شاهدیم، در کشور ۸۰.۳۸ و در خراسان رضوی ۷۳.۹۹ است.

معاون آموزش وپرورش خراسان رضوی گفت: به بیان دیگر، نرخ پوشش تحصیلی گروه سنی ۱۲ تا ۱۴ سال یا همان متوسطه اول در این استان ۹۴ درصد است که از رقم کشوری ۹۴.۹۸ پایین‌تر هستیم.
وی افزود: همچنین در پوشش تحصیلی گروه ۱۵ تا ۱۷ سال یا همان متوسطه دوم، نرخ خراسان رضوی ۷۸.۷۱ درصد است، در حالی که با تفاوت بسیار زیادی این رقم در کشور ۸۴.۵۲ درصد است که نشان از زیادبودن میزان ترک تحصیل در این مقطع در استان ما دارد.