گزارشی درباره تأثیر هم زمانی عید نوروز و ماه مبارک رمضان بر برگزاری جشنواره هنر‌های شهری مشهد | تجلی نشاط معنوی در نوروز مشهد

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ جشنواره هنر‌های شهری مشهد که چهارده سال است به همت مدیریت شهری هم زمان با فرا رسیدن بهار طبیعت برگزار می‌شود، به تازگی فراخوانی را برای استقبال از بهار ۱۴۰۲ منتشر کرده است؛ فراخوانی که به دلیل هم زمان شدن عید نوروز سال آینده با ایام مبارک ماه رمضان رویکرد متفاوتی پیدا کرده و ساخت آثار متناسب با حال و هوای این ماه در آن پررنگ شده است.

در واقع در شش بخش جشنواره هنر‌های شهری مشهد ۱۴۰۲ شامل هنر‌های تعاملی، دیوارنگاری، آذین بندی، هنر‌های نمایشی، سرود و آثار و آذین‌های نوری محوری برای ماه رمضان با عنوان تجلی نشاط معنوی در نظر گرفته شده است. در گزارش پیش رو رئیس اداره هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد و دو هنرمند فعال در رشته هنر‌های تجسمی درباره تفاوت‌هایی که جشنواره امسال با سال‌های گذشته خود دارد، توضیحات بیشتری ارائه کرده اند که می‌خوانید.

نشاط اجتماعی و معنوی

رئیس اداره هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد، با اشاره به هم زمانی ماه مبارک رمضان و عید نوروز ۱۴۰۲‌ می‌گوید: ما امسال سه محور اصلی شامل بهار، امام رضا (ع) و ماه مبارک رمضان را برای جشنواره هنر‌های شهری مشهد در نظر گرفتیم. یعنی در هر شش بخش این رویداد بر تولید آثاری مرتبط با ماه مبارک رمضان تأکید کرده ایم که برخی از این آثار در قالب آذین بندی و چراغ‌های شهری و برخی در قالب رویداد و سرود و نمایش خواهند بود. در نشست‌های که با هنرمندان برگزار خواهیم کرد هم تأکید می‌کنیم که بخش مهم امسال جشنواره، ماه رمضان است.

علی مسافری، خاطرنشان می‌کند: البته ما باید از چند روز مانده به آغاز فصل بهار، فضای شهر را متناسب با حس و حال اجتماعی جامعه آماده کنیم، چون درهرحال اولین رویداد پیش روی ما نوروز است. اما از آنجایی که از چهارم فروردین، ماه مبارک رمضان هم آغاز می‌شود، ما ذیل محور نشاط اجتماعی و معنوی به این ماه پرداخته ایم و از آن به عنوان تجلی نشاط معنوی یاد کرده ایم. در فراخوان هم می‌بینیم متناسب با هر بخش زیر بخش‌هایی تعریف شده است مانند استفاده از احادیث، القاب و آیات قرآن، یا پرداختن به تصاویر مرتبط با همدلی و مساوات که می‌تواند برگرفته از ماه مبارک رمضان باشد.

مسافری با اشاره به بخش‌هایی که بیشتر می‌توانند به آماده سازی فضای شهر برای استقبال از ماه رمضان کمک کنند، توضیح می‌دهد: در ایام ماه مهمانی خدا، مردم معمولا بعد از افطار، در فضای شهر حرکت می‌کنند؛ از این رو آثاری که کارکرد نوری دارند و می‌توانند فضای شبانه شهر را تحت تأثیر قرار دهند بیشتر مدنظر ما هستند. درواقع عمده آثار مرتبط با ماه رمضان به صورت آذین بندی روی سطوح مختلف در فضای شهر اکران می‌شوند.

رئیس اداره هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد درباره جزئیات هر یک از بخش‌ها نیز بیان می‌کند: در بخش هنر‌های تعاملی شهری بر طـرح و ایده هایى که ترجیحا از آموزه هاى دینى و ظرفیت معنوى شهر مشهدالرضا (ع) بهره‌مند باشند، تأکید شده است.

طرح هاى پیشنهادى بخش آذین بندی شهر برای ماه رمضان هم می‌توانند در برگیرنده مضامینی، چون نماد‌ها و نشانه هاى ماه مبارک رمضان، بهره گیرى از مفاهیم ماه این ماه همچون مودت و مهربانى، احسان و همدلى بین مردم، آیات قرآن و احادیث با مضامین اخلاق اجتماعى باشند. او ادامه می‌دهد: همچنین در بخش آثار و آذین‌های نوری به استفاده از نماد‌ها و نشانه هاى ماه مبارک رمضان اشاره شده است. در بخش سرود هم بر پرداختن به موضوعات همدلى و مهرورزى، همسایگى، استقبال از ماه مبارک رمضان و نشاط دینى و مفاهیم تربیتى و دینى مرتبط با ماه مبارک رمضان تأکید شده است.

مسافری همچنین درباره بخش‌های دیوارنگاری و آثار هنر‌های نمایشی نیز می‌گوید: در بخش دیوارنگاری، در دیوار‌های سطح یکمان، چون نقاشی‌ها دائمی هستند می‌توانیم مناسبتی کار کنیم، اما برای دیوار‌های سطح دو با بهره گیری از هنر خوش نویسی به موضوعات مرتبط با ماه رمضان پرداخته خواهد شد. برای بخش آثار هنر‌های نمایشی هم قرار است فراخوان مستقلی با مشارکت مساجد برای تولید نمایش‌هایی با موضوع ماه رمضان منتشر شود.

ضرورت استمرار و تکرارپذیری آثار

مصطفی معمی وند، گرافیست مشهدی، با اشاره به بهره گیری از هنر‌های شهری برای آماده سازی فضای شهر برای استقبال از عید نوروز و ماه رمضان می‌گوید: همه بخش‌های جشنواره باید با هدف ترکیب دو موضوع استقبال از عید نوروز و ماه مبارک رمضان و پرداختن به نشاط معنوی و نشاطی که با آمدن بهار می‌آید، فعالیت هایشان را پیش ببرند.
به گفته او آثار یک بخش به تنهایی نمی‌توانند فضا را برای فرا رسیدن ماه رمضان آماده کنند. براین اساس محوریت تولید آثاری مرتبط با این ماه باید در همه بخش‌ها مدنظر قرار گیرد تا به رویکرد غالب جشنواره تبدیل شود؛ به این ترتیب تأثیرگذاری آن هم بیشتر می‌شود.

این هنرمند تأکید می‌کند: در واقع استمرار و تکرارپذیری آثار است که می‌تواند حال و هوای ویژه‌ای در شهر ایجاد کند.
معمی وند درباره ظرفیت‌های هنر‌های شهری برای تولید آثاری مرتبط با ماه مبارک رمضان می‌گوید: هنر شهری یک هنر بیرونی است که با محیط پیرامون خود سروکار دارد. محیط پیرامون هم یعنی مردم و مخاطبانی که در بیرون در حال رفت و آمدند. در واقع مردم از همه آیتم‌هایی که در بیرون می‌بینند -چه یک ستون معمولی باشد، چه المان و یک ایستگاه اتوبوس- تأثیر می‌پذیرند؛ از این رو می‌توان گفت هنر شهری ظرفیت بسیاری دارد.

او با تأکید بر ضرورت برگزاری کارگاه‌هایی برای خط دهی به هنرمندان خاطرنشان می‌کند: هنرمند به تنهایی نمی‌تواند چرخه آماده سازی فضای شهر برای استقبال از ماه رمضان را شکل دهد. استاد، راهبر، اجرا کننده و متولی، همگی باید در کنار هنرمند کارشان را انجام دهند تا درنهایت خروجی خوبی بیرون بیاید.
معمی وند ادامه می‌دهد: هنرمند بخشی از این اتفاق است، نه همه آن. گاهی اوقات حتی متولی درجه اهمیتش از هنرمند بیشتر می‌شود.

فرصتی برای گسترش دامنه خلاقیت

محمد درویشی، هنرمند گرافیست که سابقه حضور در چندین دوره جشنواره هنر‌های شهری مشهد را دارد، درباره تأثیر هم زمان ماه رمضان با عید نوروز بر برگزاری این رویداد می‌گوید: به نظر من تلاقی بهار طبیعت با بهار دل‌ها از لحاظ استعاری و معنایی یک اتفاق خیلی فرخنده، به ویژه برای تولید اثری هنری است. در واقع این تلاقی دستاویز خیلی خوبی برای مدیران شهری است که امسال برنامه‌ای متفاوت را تدارک ببییند و دستاویزی خوبی برای هنرمندان است تا طرحی نو دراندازند و فضایی متفاوت‌تر از هر سال ایجاد کنند.

به گفته او هر چه این اتفاقات و مفاهیم باهم ترکیب شوند، دامنه خلاقیت و ایجاد فرم‌های ویژه‌تر توسعه و گسترش پیدا می‌کند.
درویشی تأکید می‌کند: ماه رمضان اتفاق ویژه‌ای در کشور‌های اسلامی محسوب می‌شود و هنر شهری باید خودش را با این ظرفیت و مدل ویژه از زندگی عبادی مسلمانان هماهنگ کند.

این هنرمند ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم به طور معمول به مسئله استقبال از ماه مهمانی خدا نگاه کنیم، باید از المان‌ها و رنگ و لعاب‌های همیشگی در فضای شهر استفاده کنیم، ولی اگر کمی عمیق‌تر به این موضوع بنگریم، می‌توانیم بر بسیاری از مفاهیمی که در این ماه مطرح می‌شود، از جمله تقوای الهی تأکید کنیم. در واقع طرح‌ها می‌توانند برگرفته از این فضا باشند و این روحیه را تقویت کنند.

او با تأکید بر اینکه استقبال از ماه رمضان در هر قالب و شکلی می‌تواند رخ دهد و اثرگذار هم باشد، می‌گوید: از آنجایی که اکثریت مردم در این ماه روزه دار هستند، طبیعتا دید و بازدید‌ها و رفت و آمد‌های آن‌ها به شب و بعد از افطار موکول می‌شود. پس میزان حضور شهروندان در خیابان‌ها در طول شب‌های عید امسال نسبت به سال‌های گذشته احتمالا بیشتر می‌شود، از این نظر ویژگی نورپردازی می‌تواند از بقیه گونه‌های هنری اثرگذاتر عمل کند. حتی در بخش‌های المان‌ها و نقاشی دیواری هم می‌توان از ظرفیت‌های نورپردازی استفاده کرد تا جلوه کار‌ها بیشتر شود.

درویشی درباره ضرورت راهنمایی هنرمندان برای خلق آثاری با محوریت ماه رمضان نیز بیان می‌کند: هنرمندان نه در این جشنواره بلکه در همه جشنواره‌ها به آن دستورالعملی که تدارک دیده شده و اهدافی که جشنواره پیش بینی کرده است عمل می‌کنند. باوجوداین، به نظرمن پیش از آنکه کار به هنرمندان واگذار شود، مجموعه خانه هنرمندان باید محور‌ها و موضوعات را برای آن‌ها تبیین کنند تا آثارشان به سمتی که مدنظر آن هاست برود. ادامه کار هم به میزان استقبال هنرمندان از فضا و فرایند‌های پیش بینی شده بستگی دارد.