گفتگو با فعالان فرهنگی مشهد درباره ضرورت برگزاری رویدادهایی چون «ماه امت» | هنر وحدت بخش است

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ دومین رویداد بین المللی «ماه امت» امسال به میزبانی قلعه خیابان مشهد برگزار و با استقبال خوب زائران و مجاوران روبه رو شد. در این رویداد هنرمندانی از پنج کشور جهان اسلام در کنار هنرمندانی از ایران، به اجرای برنامه پرداختند و هم زمان نمایشگاه صنایع دستی و غذا‌های اقوام نیز در محله قلعه خیابان برگزار شد.

در واقع ماه امت فرصتی را فراهم کرد تا هنرمندان کشور‌های جهان اسلام با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و درکنار هم به اجرای برنامه بپردازند؛ اتفاقی که گامی در جهت تحقق شعار «مشهد الرضا (ع)، جهان شهر برکت و کرامت» محسوب می‌شود. قطعا تداوم برگزاری این رویداد در سال‌های آینده می‌تواند دستاورد‌های خوبی برای مشهد و هنرش به همراه داشته باشد، اما برای تحقق آن نیاز است که مسئولان و متولیان برنامه ریزی دقیق تری داشته باشند. ما در گزارش پیش رو به سراغ سه تن از اهالی فرهنگ و هنر مشهد رفته ایم و از آن‌ها درباره ضرورت برگزاری رویدادهایی، چون ماه امت و راه‌های تأثیرگذاری بیشتر این رویداد‌ها پرسیده ایم.

فراگیر بودن هنر

علیرضا کمیلی، فعال فرهنگی، بر این باور است که استفاده از ابزار هنر می‌تواند به فراگیر شدن یک پدیده کمک کند. او با اشاره به استقبال مردم از برنامه ماه امت آن را رویدادی عامه پسند و نه نخبگانی معرفی می‌کند و می‌گوید: ارتباط جامعه ایرانی با کشور‌های دیگر حتی کشور‌های اسلامی، به ویژه از زاویه هنری به دلایل مختلفی کم است. در این شرایط برگزاری رویدادی، چون ماه امت می‌تواند جامعه ایرانی را با کشور‌های دیگر و اقدامات هنری آن‌ها آشنا کند؛ اتفاقی که نقطه شروع خوبی برای توسعه ارتباطات انسانی، اجتماعی و هنری در جامعه ایرانی است و باید در شهر‌های دیگر هم صورت بگیرد.

کمیلی درباره دیگر مزیت برگزاری رویداد ماه امت نیز توضیح می‌دهد: ما برای بهبود مسائل اجتماعی خودمان راهی جز هویت بخشی نداریم. برگزاری رویداد هم در منطقه قلعه خیابان معنی دارد و به مردم آنجا هویت بخشی می‌کند. این فعال فرهنگی که باور دارد نباید فقط از زاویه تکنیکی و اقتصادی به مسائل شهر نگاه کرد، یادآور می‌شود: دستگاه‌های هنری که در مشهد حضور دارند، باید برای توسعه ارتباطات هنری برنامه ریزی درستی داشته باشند؛ چون توسعه ارتباطات به تبادل می‌انجامد. برای مثال دعوت یک گروه پاکستانی به برنامه ماه امت می‌تواند زمینه ساز حضور هنرمندان ما در آن کشور باشد.

او درباره برگزاری این رویداد در قلعه خیابان مشهد می‌گوید: این اقدامات باید در قالب‌های مختلفی تکرار شود، چون نقطه شروع هویت بخشی و توزیع عادلانه امکانات و توجه‌ها خواهد بود. کمیلی با اشاره به معطوف شدن توجه‌ها به نقاط خاصی از شهر خاطرنشان می‌کند: ما در توزیع عادلانه رسانه و ضریب دهی ضعف جدی داریم، ولی اقدامات فرهنگی و هنری می‌تواند این ضعف‌های تاریخی را جبران کند. به گفته او سرود‌هایی که بچه‌های همین مناطق در برنامه ماه امت اجرا کرده اند، ظرفیت و استعداد بالای دیده نشده آن‌ها را نشان می‌دهد.

او درباره چگونگی تحقق شعار «مشهدالرضا (ع)، جهان شهر برکت و کرامت» نیز می‌گوید: من نمی‌دانم ذیل این شعار به غیراز نصب چند بنر و افتتاح یک سایت چه اتفاقی رخ داده، ولی قطعا برگزاری رویداد ماه امت یکی از بهترین مصادیق این شعار است و باید ده‌ها اقدام مشابه نیز صورت بگیرد. این فعال فرهنگی نقطه تمایز رویداد ماه امت را هنری بودن آن می‌داند و بیان می‌کند: این رویداد تبدیل به یک همایش بین المللی که چهار نفر در آن صحبت کنند نشده است و همین اتفاق مزیت و قدرتش محسوب می‌شود.

او با اشاره به بهره گیری از سه ابزار غذا، موسیقی و صنایع دستی در برنامه ماه امت یادآور می‌شود: به نظرمن این رویداد را می‌توان به تدریج توسعه داد و با بهره گیری بیشتر از ظرفیت‌های مجموعه‌های مردمی و فرهنگی و هنری مشهد به سمت تولید مشترک حرکت کرد. کمیلی با اشاره به ضرورت شکل گیری یک ستاد برای برگزاری بهتر رویداد ماه امت خاطرنشان می‌کند: نهاد‌های مختلف باید پای کار بیایند و با یکدیگر و مجموعه‌های خارجی همکاری کنند. اگر این اتفاق رخ دهد، ما شاهد شکوفایی مجموعه‌های مشهدی و توسعه تعاملاتشان خواهیم بود.

استفاده مسئله‌مند از هنر

محمدجواد میری، فعال فرهنگی، درباره رویداد ماه امت می‌گوید: رویداد امسال و پارسال «ماه امت» را می‌شود فراتر از یک مراسم یا محفل هنری، در پیوند با «هویت» بازخوانی کرد و یکی از مصادیق خوب «حکمرانی هویتی هنر» برشمرد. درواقع طراحی چنین رویدادی، استفاده و بهره گیری مسئله‌مند و هنرمندانه از خود هنر است.

او یادآور می‌شود: محافل فرهنگی ما یا از هنر خالی اند، یا فقط هنری اند (مثل کنسرت ها)، یا هنر را زینت المجالس و در حاشیه می‌پسندند (به قول دوستی، در سین برنامه ترکیب «پذیرایی و اجرای سرود» را به عنوان تنفس می‌گنجانند). «ماه امت»، اما رویدادی است با حضور مخاطب عمومی، با هدف گذاری هویتی و در درجه اول هنری که در حاشیه اش اتفاقات دیگری مانند غذای ملل و تقدیر از قهرمانان محلی و... نیز دارد.
به باور میری هویت مندی و هویت بخشی این رویداد در چهار سطح جغرافیایی، فرمی، مخاطب و معنایی قابل بررسی است.

این فعال فرهنگی درباره سطح جغرافیایی بیان می‌کند: ارتباط با جغرافیای هویتی جهان اسلام و حضور هنرمندانی از کشور‌های منطقه، هم مخاطب را با ترازی جهانی موردخطاب قرار می‌دهد و هم کمک می‌کند او خود را بخشی از یک پیکره بزرگ‌تر ببیند. علاوه بر این فشردگی بخش‌هایی از جغرافیای منطقه در دل مشهد و محلات آن را بازنمایی می‌کند. او سطح بعدی را سطح فرمی معرفی می‌کند و می‌گوید: توجه به شعر و موسیقی‌های اصیل و دارای هویت، هم گنجینه غنی هنری سنتی را یادآور می‌شود و هم نشان می‌دهد تا چه اندازه مفاهیم توحید، ولایت، عزت و... در عمق فرهنگ بومی ما حضور دارد.

میری با اشاره به سطح مخاطب یادآور می‌شود: عبور از طراحی کلیشه‌ای و مخاطب تصادفی، رویداد «ماه امت» را به رویدادی دقیقا متناسب با محله و شهر تبدیل کرده است که برای هر دو سطح مخاطب محلی و شهری پیام‌های هدفمند دارد. ماه امت هویت افتخارآمیز و معنادار محله را برای اهالی پررنگ می‌کند. این فعال فرهنگی درباره سطح معنایی نیز توضیح می‌دهد: پیام‌های این رویداد برای مخاطبان شهری از همه موارد مهم‌تر است. شاید مهم‌ترین و هویت بخش‌ترین پیام همان باشد که قلعه خیابان، نه حاشیه مشهد، بلکه باب الرضا (ع) و یادگار مهم‌ترین رخداد تمدن ساز شرق اسلامی یعنی ورود امام رضا (ع) به مشهد خویش است.

شکل گیری ارتباط میان هنرمندان

حامد جلالی که کارشناسی ارشد کارگردانی پردیس هنر‌های زیبای دانشگاه تهران را دارد، باور دارد تمدن اسلامی جز با یک وحدت هنری شکل نمی‌گیرد، درباره ضرورت برگزاری رویدادهایی، چون ماه امت می‌گوید: ما ممکن است به دلیل نداشتن شناخت کافی از فرهنگ کشور‌های همسایه و تفاوت‌های نژادی، نتوانیم ارتباط چندانی با آن‌ها برقرار کنیم، ولی هنر وحدت بخش است و می‌تواند این شناخت را ایجاد کند.

او ادامه می‌دهد: درواقع مخاطب وقتی اجرای هنری یک کشور را می‌بیند و لذت می‌برد به فرهنگ آن کشور هم علاقه مند می‌شود.
جلالی با تأکید بر اهمیت در ارتباط بودن هنرمندان با یکدیگر بیان می‌کند: هنرمندان افرادی درون گرا هستند که شاید ارتباطات زیادی با یکدیگر نداشته باشند.

دراین بین رویداد‌ها و دورهمی‌های هنری مانند ماه امت که در سطح جهانی هم برگزار می‌شود، می‌تواند به برقراری ارتباط میان هنرمندان کشور‌های مختلف کمک کند. کارگردان «ماه امت» یادآور می‌شود: شکل گیری ارتباطات، پیشرفت هنر را هم در پی خواهد داشت، چون وقتی هنرمندان کشور‌های مختلف یکدیگر را می‌بینند و گفتگو می‌کنند، ایده‌های جدید هنری در ذهنشان شکل می‌گیرد که حتی ممکن است به تولید اثری بین المللی و مشترک منجر شود.

او با اشاره به جهان شهر بودن مشهد خاطرنشان می‌کند: وجود مضجع شریف حضرت رضا (ع) در مشهد و همچنین شرایط جنگ و مسائل اقتصادی و فرهنگی که در منطقه به وجود آمده، باعث شده است اقوام مختلفی از کشور‌های جهان اسلام در مشهد مستقر شوند، به طوری که میزان حضور اقوام غیرایرانی در شهر ما نسبت به سایر شهر‌های کشور بیشتر است؛ اتفاقی که مشهد را -چه بخواهیم، چه نخواهیم- جهان شهر می‌کند. جلالی ادامه می‌دهد: رویداد ماه امت علاوه بر اینکه جهان شهر بودن مشهد را برای افراد مختلف برجسته می‌کند، به اهالی مشهد نیز یادآور می‌شود که شهرشان یک نماد از وحدت اسلامی است؛ چون در این شهر اقوام مختلف مسلمان کنار یکدیگر در صلح و صفا زندگی می‌کنند.

این هنرمند با اشاره به اجرای برنامه ماه امت در قلعه خیابان مشهد بیان می‌کند: قلعه خیابان علاوه بر اینکه قدمگاه امام رضا (ع) محسوب می‌شود، محل زندگی اقوام مختلفی از جمله بلوچ‌های ایرانی و پاکستانی است؛ منطقه‌ای که این روز‌ها به عنوان حاشیه شهر مشهد شناخته می‌شود و ممکن است مردمی که در مرکز شهر زندگی می‌کنند درباره آن ذهنیت خوبی نداشته باشند، اما وقتی برنامه‌های فرهنگی و هنری، چون ماه امت در این منطقه برگزار می‌شود، مردم می‌آیند و متوجه می‌شوند تصورشان اشتباه بوده است.

جلالی برای بهبود برگزاری برنامه

«ماه امت» نیز پیشنهاد می‌دهد: این رویداد جهانی است، اما طراحی نمایشگاه و شکل ظاهری غرفه‌ها نه تنها در سطح جهانی نیست، بلکه شاید در سطح خود مشهد هم نباشد، درحالی که وقتی اسم جهانی بر یک رویداد می‌گذاریم، باید متناسب با این عنوان عمل کنیم. همچنین بهتر است در دوره‌های آینده به جای اجرای «پلی بک» موسیقی به صورت زنده اجرا شود، چون برای مخاطب جذاب‌تر است.

او با تأکید بر ضرورت مشورت گرفتن از هنرمندانی که ارتباطات گسترده جهانی دارند یادآور می‌شود: ما در رویداد ماه امت هنرمندان کشورهایی، چون تاجیکستان و ازبکستان را -که از لحاظ فرهنگی به ما نزدیک هستند- نداشتیم، درحالی که این هنرمندان در مشهد بسیار را حت‌تر از تهران حضور پیدا می‌کنند. جلالی ادامه می‌دهد: با وجود ضعف‌هایی که وجود دارد به نظرمن در شرایط کنونی ماه امت جزو کار‌های فاخر و خوب اجرا شده در مشهد است، اما اگر قرار است این رویداد هرسال برگزار شود، باید دبیرخانه‌ای برای آن شکل بگیرد تا در طول سال با هنرمندان مختلف ارتباط برقرار کند و برنامه ریزی بهتری برای اجرا‌ها داشته باشد.