یادی از میرزا محمد بن عبدالوهاب قزوینی مشهور به علامه قزوینی، هم زمان با سالروز درگذشتش | خادم زبان فارسی

شهرآرانیوز؛ سال‌های پرالتهاب جنگ جهانی اول در حال سپری شدن بود. آن‌هایی که در آن زمان در برلین زندگی می‌کردند به علت وجود فشار‌های جنگ شاهد سختی‌های فراوانی در زندگی بودند. تعداد کمی از ایرانیان در آن زمان در برلین حضور داشتند. میرزامحمد که دلش به پژوهش در متون و نسخه‌های خطی گرم بود حال و هوای دیگری داشت. با وجود سختی‌های آن دوره، تنها چیزی که حال دلش را رو به راه می‌کرد مطالعه نسخه‌های خطی و تصحیح آثار درخشان زبان فارسی در دیار غربت بود. به قول خودش «تلافی همه زحمات جسمانی مرا این خیال که من هم در عالم خود خدمتی به زبان شیرین فارسی آبا و اجدادی خودم کنم، در می‌آورد.»

میرزامحمد که آن زمان در میان اهل فن به علامه قزوینی شهره بود همچون گوهری بود گران بها برای زبان و ادبیات فارسی. او همان طور که در زندگی نامه خودنوشتش اشاره می‌کند از نسل عالمان و فرهیختگان بود. پدرش ملاعبدالوهاب قزوینی یکی از صاحبان قلم و فرهنگ بود که در مدرسه معیرالممالک در تهران به تحصیل پرداخت، همچنین پدر قزوینی در دارالتألیف و دارالترجمه ناصری در تدوین «نامه دانشوران» شرکت داشت. وقتی که پدر قزوینی در ۱۲۶۷ خورشیدی درگذشت، او با اینکه تنها دوازده سال داشت به جای پدر به تدوین «نامه دانشوران» پرداخت تا کمک معاش خانواده باشد.

قزوینی صرف، نحو، فقه، کلام و حکمت را نخست نزد پدر و سپس نزد استادان دیگر فراگرفت، همچنین در مدرسه آلیانس تهران به فراگیری زبان فرانسه همت گماشت و بعد از مدتی در نوشتن روزنامه «تربیت» به همکاری با میرزا محمدحسین فروغی، سردبیر این روزنامه پرداخت و در این روزنامه و در کنار فروغی با روش کار و تحقیق ادبی و تاریخی اروپاییان آشنا شد، بنابراین بسیار زود به شهرتی در زمینه‌های مختلف ادبی دست یافت و به ویژه در نحو عربی چهره‌ای شاخص شد.

همچنین در تألیف بخش تاریخ اسلام در کتاب «تاریخ مفصل ایران» که کتاب درسی مدارس بود، شرکت داشت. در ۱۲۸۳ خورشیدی، فروغی به دعوت برادر خود به قصد دیدار از کتابخانه بزرگ لندن و نسخه‌های قدیمی نفیس آن، عازم لندن شد، سفری که دو سال به طول انجامید. در این مدت با جمعی از خاورشناسان انگلیسی همچون ای. ای. بوان، ای. جی. الیس و مشهورتر از همه ادوارد براون آشنا شد.

قزوینی به پیشنهاد ادوارد براون کار تصحیح بعضی از کتاب‌های کهن فارسی را برای نشر در سلسله انتشارات «گیب» به عهده گرفت، بنابراین قزوینی در ۱۲۸۵ خورشیدی به منظور آغاز کار تصحیح تاریخ جهانگشای جوینی که بهترین نسخه‌های آن در کتابخانه ملی پاریس بود، عازم آن شهر شد و تا هشت سال بعد در پاریس مشغول به تحقیق بود و چند مقاله و رساله درباره ادبیات و تاریخ ایران نوشت و چند متن کهن فارسی را تصحیح کرد.

قزوینی در ۱۲۹۴ خورشیدی به دلیل جنگ جهانی اول، فرانسه را ترک کرد و به پیشنهاد حسینقلی نواب، وزیر مختار ایران، در آلمان به برلین رفت و به مدت پنج سال در آنجا به کار تحقیقی پرداخت و بعد در ۱۲۹۹ خورشیدی دوباره به پاریس بازگشت و کار تصحیح کتاب‌هایی را که نیمه کاره مانده بود از سر گرفت. از آن هنگام با مساعدت محمدعلی فروغی حقوق سالیانه‌ای از طرف دولت ایران، برای او برقرار شد. سرانجام قزوینی که به مدت ۳۶ سال برای انجام تحقیقات علمی به کشور‌های اروپایی رفته بود در ۱۳۱۸ خورشیدی تصمیم بازگشت به ایران گرفت و ادامه فعالیت‌های خود را تا زمان مرگ در ایران انجام داد.