مناطق پیرامونی جامانده از متن

پیدایش و رشد شهر‌ها نتیجه تصمیمات متعددی است که افراد برای نیاز‌های خود از قبیل تعیین محل زندگی، کار، تفریح، تحصیل و... اتخاذ می‌کنند که هر یک مستقیم یا غیرمستقیم بر دیگری اثرگذار است. تردیدی نیست که شهرنشینی موجب ارتقای استاندارد‌های زندگی برای بخش مهمی از مردم شده است. با این حال اگر شهر‌ها خوب برنامه‌ریزی و مدیریت نشوند، کیفیت زندگی و زیست شهروندان با مشکلات اساسی روبه‌رو خواهد شد.

 

اغلب بافت شکل‌گرفته در پیرامون شهر مشهد بدون نقشه و برنامه‌ریزی شهری و به صورت بی‌قاعده رشد کرده و ابزار و ساز و کاری برای هدایت نظام‌مند آن‌ها وجود نداشته است. در آخرین طرح جامع مصوب بخش زیادی از مناطق پیراشهری جزو محدوه رسمی شهر مشهد محسوب شده‌اند.

 

شهروندان در این مناطق بدون اطلاع از فنون شهرسازی، به خرید و فروش املاک قولنامه‌ای و تفکیک غیرمجاز زمین خارج از چارچوب‌های معمول و متعارف و بدون اخذ مجوز‌های لازم پرداخته‌اند. به‌کارگیری مصالح کم‌دوام یا بی‌دوام در ساخت و رعایت‌نکردن ضوابط ساختمانی از ویژگی‌های بارز مسکن در این محلات است. عمدتا افراد خود یا با مشارکت دیگر افراد محله به‌طور غیرمهندسی اقدام به ساخت مسکن کرده‌اند.

 

از دلایل اصلی این نوع ساخت و ساز می‌توان به شرایط نامناسب اقتصادی، غیرقانونی ساختن و ترس از تخریب اشاره کرد. رشد سریع کالبدی و جمعیتی و درعین حال بی‌برنامه در نهایت منجر به شکل‌گیری بافتی متراکم با معابری کم عرض شده است. محله‌هایی که در تأمین خدمات زیربنایی و روبنایی و حداقل امکانات زندگی شهروندان دچار نقایص فراوانی است. تأمین‌نشدن سرانه‌های خدماتی نظیر فضا‌های آموزشی، پارک‌ها و اماکن ورزشی و بهداشتی، کیفیت زیست شهری در این مناطق را با چالشی اساسی روبه‌رو کرده است.

 

نبود زیرساخت‌های مناسب برای دفع آب‌های سطحی و فاضلاب منازل سبب شده است تا شاهد تجمع آب‌های سطحی و دفع آب فاضلاب منازل در معابر باشیم. علاوه‌برآن در مواقع بحرانی هرگونه اقدام امدادرسانی به ساکنان این مناطق، با موانع بسیاری روبه روست. فرسودگی بناها، فرم ناهنجار ابنیه‌ها و نبود امکان تردد خودرو‌های امدادرسانی در معابر فرعی زنگ خطری جدی برای ساکنان و مدیران شهری است.

 

باید به این مسئله باور داشت که تنها مدیریت شهری درگیر معضلات بیان شده نیست و رفع آن‌ها از توان یک ارگان و سازمان خارج است. برطرف‌کردن مشکلات و ارتقای زندگی در این محدوده‌ها نیازمند برنامه‌ریزی در سطوح خرد و کلان است. از اقدامات اساسی برای رفع مشکلات پیراشهری کلان‌شهرها، توجه به توسعه اقتصادی جامعه و عدالت اجتماعی در سطوح کلان است تا اساس و منشأ تمام ناراحت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از ریشه خشکانده شود.

 

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد نبود نقشه و برنامه توسعه شهری، توسعه ناهماهنگ شهری را رقم زده که برای جلوگیری ازاین مسئله لازم است در طرح‌های جامع و تفصیلی محدوده‌هایی برای اسکان سرریز جمعیت شهری و مهاجر درنظر گرفته شود تا علاوه‌بر کاهش هزینه‌های سامان‌دهی مناطق پیراشهری خدمات‌رسانی به ساکنان را سهولت بخشد.

 

مدیریت شهری می‌تواند با تخصیص بودجه بیشتر برای فعالیت‌های عمرانی و تأمین خدمات زیربنایی در این محلات نقش مؤثری در بهبود شرایط زیستی ساکنان محدوده‌های مورد نظر ایفا کند. نباید فراموش کرد که طرح‌های توانمندسازی و تقویت نهاد‌های مردمی، زمینه استفاده از توان و ظرفیت ساکنان این مناطق را برای مشارکت در پروژه‌های بهسازی و عمرانی و افزایش نظارت عمومی در حفظ و نگهداری ابنیه و اماکن عمومی فراهم و تسهیل می‌کند.

 

البته انجام این اقدامات به هماهنگی و هم‌سویی سازمان‌های ذی‌ربط و دستگاه‌های اجرایی نیاز دارد تا از موازی‌کاری کاسته و بر اثرگذاری اقدامات افزوده شود.