در نکوداشت محمد رضا شجریان، خسرو آواز ایران چه گذشت؟

به گزارش شهرآرانیوز؛ مراسم گرامیداشت محمدرضا شجریان خواننده فقید موسیقی ایرانی عصر روز یکشنبه سی ام مهر ماه با همکاری مشترک خانه هنرمندان ایران و خانه موسیقی برگزار شد.

قطب الدین صادقی نویسنده، کارگردان و پژوهشگر شناخته شده عرصه تئاتر در ابتدای این برنامه که اجرای آن بر عهده سید عباس سجادی بود، توضیح داد: فرهنگ ایران به جز ادبیات کلاسیک چهار پرچم حیرت انگیز دارد که اولین آن موسیقی و پرچم‌های دیگر نمایش، فرش، کاشی کاری و معماری است. یکی از شاخص‌ترین‌های پرچم موسیقی، محمدرضا شجریان است. او از جمله هنرمندانی است که بنای موسیقی او با جان شما حرف می‌زند. موسیقی او به ویژه ربنای او، موسیقی تاثیرگذاری بود که با تمام وجودش معنویت یک سرزمین را در روح شما سرریز می‌کرد.

ستایش هنرمندی که در روز‌های طوفانی به داد موسیقی ایرانی رسید

وی افزود: محمدرضا شجریان هنرمندی یگانه است که دارای سه ویژگی است. اولین ویژگی او «ادراک» است. شجریان با تبحری که در فرهنگ عمومی ایران، فرهنگ کهن ایران و ادبیات کلاسیک ما داشت شرایطی را ایجاد می‌کرد که شعر‌ها و موسیقی هایش نیز معرف چنین میراث ارزشمندی باشد. دومین نکته‌ای که در آقای شجریان وجود داشت، تسلط فنی او بر دستگاه‌های موسیقی است. او تحریر‌های یگانه‌ای داشت که شجریان را تبدیل به هنرمند شاخصی کرد. سومین ویژگی او «احساس» بود. هنر شجریان غلظت عاطفی داشت که برازنده فرهنگ سه هزارساله ایران زمین بوده و در ملودی‌هایی که می‌خواند کاملا محسوس بود.

این نویسنده و کارگردان تئاتر تصریح کرد: آنچه باعث شده که این غنای عاطفی، تاثیرگذار باشد توانایی هنرمندی بود که سرد و گرم روزگار را چشیده بود و همین ویژگی‌ها بود که توانست محمدرضا شجریان را به این جایگاه برساند. به نظرم آنچه از شجریان به عنوان یک تصویر ماندنی شد، تنها تسلط و تکنیک و عاطفه نبود. او هنرمند دارای تشخصی بود که همراه هنرمندان دیگری، چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و دیگران موجی را در موسیقی ایرانی راه اندازی کرد که من و نسل من احساس کردیم موسیقی ایرانی از حالت بزمی و مجلسی خارج و به آن بعد اجتماعی داده شده است. مسیری که بسیار تاثیرگذار بود و منشوری داشت که بسیار کارساز بود؛ بنابراین می‌توان گفت تبدیل موسیقی به یک هنر اجتماعی و فرهنگی کار بسیار ارزشمندی بود که محمدرضا شجریان سردمدارش است.

صادقی در تشریح دیگر ابعاد شخصیتی مرحوم محمدرضا شجریان گفت: من هیچ وقت شانس همکاری با شجریان را نداشتم، اما به طور حتم او را شایسته این مقام و جایگاه بزرگ می‌دانم. یادم می‌آید وقتی زمانی از او پرسیدم چرا یک بار دیگر با محمدرضا لطفی کار کردی. او گفت: لطفی ازهمه موزیسین‌تر است. یک بار هم یادم می‌آید وقتی درجایی مشغول اجرای موسیقی بود و دید نفراتی مشغول کشیدن سیگار هستند بلافاصله مکان را ترک کرد و تلاش می‌کرد در جایی موسیقی ایرانی اجرا شود که تشخص این هنر والا پایمال نشود. او هنرمندی نبود که هنرش را پای منقل تلف کند او هنرمندی بود که از موسیقی ایرانی به معنای واقعی کلمه پاسداری کرد.

وی در بخش پایانی صحبت‌های خود اظهار کرد: مدت‌ها پیش افتخار داشتم در یکی از اجرا‌های محمدرضا شجریان حضور داشته باشم. از قضا در آن آجرا رایزن فرهنگی کشور فرانسه هم حضور داشت. شرایطی پیش آمد که این دو با هم ملاقاتی داشته باشند و در این ملاقات که بنده ترجمه صحبت‌های رایزن فرهنگی را به عهده داشتم، دیدم که او با چه القاب بالایی در زبان فرانسه شجریان را تحسین می‌کرد. پس از آن نیز صحبت‌های شجریان را برای رایزن فرهنگی ترجمه کردم و دیدم او با چه تواضع و فروتنی پاسخ وی را داد. به هر ترتیب شجریان مایه فخر موسیقی ایران است او مایه فخر فرهنگ معاصر ایران است. شجریان اول اصالت فرهنگی داشت، دوم توانایی فنی داشت و سوم مقام اجتماعی داشت. او دارای یک جایگاه بزرگ هنری است که توانست به سهم خودش در دوره طوفانی به موسیقی جایگاه رفیعی ببخشد. مسیری که کار هرکسی نبود.

تشریح دغدغه‌های فرامتنی محمدرضا شجریان در موسیقی

یونس شکرخواه مدرس روزنامه نگاری و ازدوستان نزدیک مرحوم محمدرضا شجریان هم در این مراسم گفت: من اینجا نباید از موسیقی بگویم و شاید اگر این امکان را به من سپردند به جهت دوستی سه دهه‌ای بوده که با محمدرضا شجریان داشتم. به هرحال من فکر می‌کنم یکی از بزرگترین اتفاقاتی که توسط شجریان برای موسیقی ایران رقم خورد، کشیدگی دامن موسیقی از یک پدیده سمعی به شرایط و ابعاد دیگری بود و شاید در یک تاریکی مطلق این اتفاق صورت گرفت. شجریان موضوع موسیقی را از سطح حس وارد حوزه هنر کرد و کاش دوستانی که با حوزه فلسفه آشنا هستند از این زاویه به این موضوع نگاه می‌کردند.

وی با اشاره به مهارت‌های مختلف شجریان در هنر‌های دیگر از جمله خوشنویسی افزود: شجریان دائم تاکید می‌کرد که موضوع موسیقی فقط مهارت نیست، بلکه رخداد حقیقت است که یک پدیده درونی شده است. او برای موسیقی ایرانی شرایطی ایجاد کرد که تاکید جدیدی روی معنا بر فرم داشت. او انسان کاملا چند بعدی بود که نگاهش به موسیقی و خط را کاملا درک می‌کرد. او به تحریر به مثابه کشیدگی خط در خوشنویسی نگاه می‌کرد. البته نه هرجایی که اغتشاش معنایی پیدا کند. او درک ارتباطی عمیقی داشت که در آکسان گذاری آوازی و موسیقایی خود دقت زیادی داشت.

شکرخواه ضمن ارائه توضیحاتی از ارتباط خوانش موسیقایی محمدرضا شجریان با هنر خوشنویسی و دیگر هنر‌ها گفت: او همواره رعایت مخاطب را می‌کرد. او خود را با جامعه اش بی ارتباط نمی‌دانست و به قدری روی این موضوع حساسیت داشت که مثال زدنی بود. پیش درآمدی که به مخاطب داشت او را به جایی رساند که می‌بایست با آن‌ها در ارتباط باشد. وی خویشتن داری فراوانی داشت که برای من واقعا جالب توجه بود. این باور باعث شده بود که متن جایی به حاشیه کشیده شود. او فرامتن را به خوبی درک می‌کرد و همین درک فرامتن باعث می‌شد که شجریان موقعیت را به مقصد تبدیل کند. او فهمید متن باید با فرامتن و حاشیه گره بخورد. او فهمید راه سختی دارد و توانست از مطرب یک استاد موسیقی بسازد، استاد محمدرضاشجریان.

پیشنهاد ویژه استاد خوشنویس به مدیریت خانه هنرمندان ایران

غلامحسین امیرخانی خوشنویس و رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران هم در آیین نکوداشت محمدرضا شجریان بیان کرد: بنده در این موقعیت با وجود سخنرانی درخشانی که در این مراسم شد بیش از پیش متوجه شدم که در همه عرصه‌ها صاحب گنج‌هایی هستیم که اگر فرصت مناسب داده شود این نمونه‌های درخشان در رفیع‌ترین قله‌های هنری جهان خواهند ایستاد. مگر نه اینکه حافظ و سعدی چنین جایگاهی را دارند. البته که بنده در این جا خودم را مستحق صحبت کردن از موسیقی نمی‌دهم، ولی در کنار یک سفره رنگین و غذایی که به لحاظ معنوی روح آدمی را پرورش می‌دهد، نکته‌ای که این لحظه می‌توانم درباره شجریان بگویم این است که قدر خودمان را بیشتر بدانیم.

وی افزود: این قدرشناسی در مقاطع مخالف قابل بهره برداری است. ما باید به شکلی در برنامه‌های فرهنگی خودمان منتظر یک بهانه تاریخی نباشیم، زیرا تاریخ فرهنگ و هنر سرزمین ما به قدری درخشان است که هر روز آن را می‌توان به یک مناسبت اختصاص داد. با این پیشنهاد است که می‌توانیم در هر ۳۶۵ روز سال یک نشست فرهنگی داشته باشیم. البته شاید امکانات اجازه چنین کاری را ندهد، اما می‌توان طوری برنامه ریزی کرد که این آرزو تا حد ممکن برآورده شود. یک چای تلخ هم برای برگزاری این رویداد‌ها کافی است تا بتوانیم از این همه سرمایه فرهنگی استفاده لازم را برای ارتقای فرهنگی مان انجام دهیم.

این استاد خوشنویس در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: دنیا مشتاق فرهنگ و هنر ماست، اما ما در مواقع زیادی در سکوت زندگی می‌کنیم. قطعا می‌دانم امکانات کمی داریم، اما به نظرم امکانات، همین وجود شما مخاطبان و استادان است، شما می‌توانید برنامه‌های متعددی را در همین مکان برگزار کنید. برنامه‌هایی که می‌تواند در برگیرنده جذابیت‌های فراوانی باشد. ما خودمان هم کوتاهی کردیم کما اینکه اگر در هر ماه بتوانیم با یک نام بزرگ یا یک هنر جهانی برنامه‌ای را برگزار کنیم، باز هم انباری فرهنگ و هنر ما خالی نمی‌شود. این نیاز طوری است که هرچه قدر جرعه‌های گوارای فرهنگ و هنر را بنوشیم تشنه‌تر خواهیم شد.

این هنرمند درباره ویژگی‌های هنری مرحوم شجریان در عرصه‌های مختلف هنر به ویژه هنر خوشنویسی توضیح داد: ما خوشنویسان با شعر نفس می‌کشیم. ما در دنیا یگانه هستیم. اما مدتی است سکوت کرده ایم. پس باید کاری کنیم که هنر ما و امثال شجریان بیشتر از هر زمان دیگری به دنیا معرفی شوند. این راه و رسم قدرشناسی از فرهنگ و هنر ایران زمین است.

امیرخانی در بخش پایانی صحبت‌های خود با ذکر خاطراتی از معاشرت با مرحوم محمدرضا شجریان گفت: این توفیق را داشتیم که همراه با خانواده به اتفاق محمدرضا شجریان به طالقان رفتیم. در این اثنا اتومبیل یکی از اقوام ما خراب شد و ما نمی‌دانستیم چه کاری کنیم، اما محمدرضا شجریان آمد و اتومبیل را تعمیر کرد. شرایطی که برای من بسیار جالب توجه بود که یک استاد موسیقی توانسته چنین کاری را انجام دهد. به هرحال او همیشه یکی از هنرمندانی بود که در هر لحظه موقعیت‌های خود را می‌سنجید و در ترازو قرار می‌داد تا بتواند خود را جستجو کند.

پخش چند کلیپ از اجرا‌ها و مصاحبه‌های مرحوم محمدرضا شجریان، اجرای یک قطعه آوازی با هنرمندی علی جهاندار از شاگردان ارشد محمدرضا شجریان، اجرای موسیقی توسط مجتبی عسگری و سامان صادقیان، پخش کلیپی مشتمل بر صحبت‌های تعدادی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایرانی پیرامون روند درمان مرحوم محمدرضا شجریان در ماه‌های پایانی عمر، رونمایی از سردیس محمدرضا شجریان با هنرمندی مریم نجفی از بخش‌های مختلف برنامه بود.

غلامحسین امیرخانی، زیدالله طلوعی، محسن کرامتی، محمد مهدی عسگرپور، یونس شکرخواه، شهرام گیل آبادی، بابک چمن‌آرا، جلیل اکبری‌صحت، داود گنجه‌ای، داریوش پیرنیاکان، فاضل جشمیدی، علیرضا میرعلی‌نقی و تعدادی دیگری از هنرمندان از جمله مهمانانی بودند که در این مراسم حضور داشتند.

منبع: مهر