بازخوانی تاریخ «کوهسنگی» در دومین نشست روایت مشهد

به گزارش شهرآرانیوز؛ جواد نوائیان رودسری در دومین جلسه از سلسله نشست‌های روایت مشهد که صبح امروز در محل نمایشگاه دائمی تاریخ و توسعه شهری برگزار شد، عنوان کرد: اهالی مشهد بر خلاف شهر‌های دیگر اطلاعات کمی از تاریخ این شهر دارند و برگزاری چنین جلساتی با محور وقایع و اماکن قدیمی شهر می‌تواند در شناساندن هویت مشهد که پر از وقایع، حماسه و اتفاقات است کمک بزرگی بکند. شهرداری مشهد نیز می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.

این تاریخ پژوه در آغاز جلسه که با موضوع بازخوانی تصویری تاریخ کوهسنگی برگزار شد، گفت: کوهسنگی قدیمی‌ترین تفرجگاه بیرونی شهر مشهد است. زمانی که از تفرجگاه در تاریخ بیش از ۶۰۰ ساله مشهد نامی می‌آید، نام کوه سنگین (کوهسنگی) به چشم می‌خورد. طبعا زمانی که مکانی از نظر تفرجگاهی چنین قدمتی دارد از نظر وقایع تاریخی محل ثبت بسیاری از وقایع است.

وی با تاکید بر اینکه علت اصلی شکل گیری مشهد وجود مرقد امام رضا (ع) بوده است، ادامه داد: داستان کوهسنگی به پیش از اسلام باز می‌گردد و ریشه این کوه در بلوک طوس و در دو روستای  نوغان و سناباد و ... واقع شده است. این منطقه که گذشته آن در حوالی طوس به دوران اشکانی نیز می‌رسد، آبستن وقایع بسیاری است که در اینجا ذکر می‌شود.

کوهسنگی توقفگاه امام هشتم

نوائیان با بیان اینکه کتاب «عیون اخبار الرضا» گزارشات دقیق و دست اولی از دیگ سنگی دارد، گفت: در تمام کتب جغرافیای تاریخی قرون سوم و چهارم و پنجم از صنعت تولید دیگ سنگی یا هرکره ذکر شده است و شهرتی جهانی داشته است. در سال ۲۰۰ و ۲۰۱ هجری زمانی که امام رضا (ع) از منطقه کنار مشهد عبور می‌کنند در کوهسنگی توقف می‌کنند و رد و نشان تاریخی به همین واقعه برمی گردد. گفته می‌شود که امام رضا (ع) بر این کوه دعایی خوانده و غذایش را دیگ‌های سنگی این کوه میل می‌کنند که این سبب توجه مردم به آن می‌شود.

وی افزود: اولین واقعه قابل استناد مربوط به بابر از نوادگاه تیمور لنگ در سال ۸۴۰ ه ق و حاکم مشهد است، اولین کوه خواری ثبت شده در تاریخ ایران نیز مربوط به همین کوه سنگی و شخص بابر است! مستند تاریخی در کتاب «بدایع الوقایع» وجود دارد که نویسنده آن، زین الدین واصفی ۵۴ سال بعد، از این کوه خواری توسط بابر می‌نویسد که این محل را دیده است که در گذشته بابر در بالای کوه دستور به ساخت محلی برای عیش و خوشگذرانی می‌دهد.

کوهسنگی محل تاجگذاری شاه عباس اول

نوائیان ادامه داد: از دیگر وقایعی که در کوه سنگی اتفاق افتاده است، تاجگذاری شاه عباس اول صفوی است.در زمان صفویان، هرات مرکز حکمرانی ولیعهد بوده اما شاه عباس توسط مرشد قلی خان استاجلو ترغیب می شود تا حکومت را پیش از مرگ پدرش دست بگیرد که وی را به مشهد آورده و مراسمی را پای کوهسنگی برگزار و تاجگذاری می کند.

حماسه مردم مشهد در دشت الندشت

وی افزود: سال ۱۱۰۷ ه. ش سال مصیبتی برای مشهد بوده است. ۶ سال از پاشیدن حکومت مرکزی می‌گذرد و اصفهان توسط افغان‌ها تصرف شده است. شهر‌ها به طور انفرادی دفاع می‌کنند. شاه تهماسب دوم با سرداران خود سعی بر انتظام امور دارد، اما نمی‌شود. در این زمان گروهی از اشرار افغان و اشرار جنوب خراسان تحت فرمان ابوالقاسم تونی در حالی که شاه طهماسب در غرب کشور است جمعیتی را تشکیل می‌دهند و حدود ۱۰۰۰ نفر مسلح به سمت مشهد حرکت میکنند. اردوگاه این افراد پایین کوهسنگی است و هدفشان حمله به شهر و غارت است. شهر نگهبان ندارد و قدرت دفاع وجود ندارد. در آن زمان شخصی به نام بابا کریم به عنوان ریش سفید شهر جلسه‌ای تشکیل می‌دهد و چاره اندیشی می‌شود.

نوائیان عنوان کرد: این افراد تصمیم می‌گیرند از دروازه شهر بیرون رفته و به صورت رو در رو با آن‌ها بجنگند که این واقعه در دشت الندشت اتفاق می‌افتد. مردم مشهد با اسلحه‌های معمولی بسیج می‌شوند و با تعداد بیش از چهار هزار نفر از شهر خارج می‌شوند. این افراد در دشت الندشت با لشکر اشرار روبر و می‌شوند و بدون هیچ تجربه جنگی درگیر می‌شوند. جنگ سنگینی در می‌گیرد و مردم با چنگ و دندان از شهر دفاع می‌کنند. نتیجه، عقب نشینی اشرار بود، اما گزارش می‌شد که ۴ هزار نفر در این واقعه کشته شده و تعداد کمی، آنهم زخمی به شهر بازمی گردند.

این تاریخ پژوه بیان کرد: پس از آن ۲۰ نفر با بیست دینار استخدام می‌شوند تا جنازه‌ها را دفن کنند، اقدامی که بیش از ۴ روز زمان میبرد و محل دفن این افراد در زمان فعلی دقیقا  مشخص نیست. اما اگر فرض بگیریم پایگاه نزدیک کوهسنگی بوده است احتمالا از محدوده بیمارستان امام رضا شروع شده و به زیست خاور می‌رسد.

عکس فوق قدیمی‌ترین تصویر ثبت شده از کوهسنگی است. عکس متعلق به عبدالله قاجار و نوه فتحعلی شاه قاجار است. این عکس که دقیقا از پشت کوهسنگی گرفته شده و آرامگاه میرزا ابراهیم رضوی در گوشه سمت راست ان دیده می‌شود. وی سر سلسله سادات رضوی و از واقفان است. این محل هم اکنون نیز بازسازی شده و وجود دارد.

بنای کوهسنگی

نوائیان رودسری در خصوص ساختمان بنای کوهسنگی گفت: تا پیش از دهه ۱۳۱۰ در دوران پهلوی اول تعمیراتی توسط محمد، ولی اسدی صورت می‌گیرد که این منطقه را تبدیل به تفرجگاه عمومی تری می‌کند. اولین کار، احداث استخر کوهسنگی و ساختمان وسط آن است. این ساختمان شبیه به یک کشتی در میان آب طراحی شده است. علاوه بر آن نیز قرار بر تکمیل معماری بنا بوده که با شروع جنگ جهانی دوم تکمیل نمی‌شود.

آبی که به استخر کوهسنگی ریخته می‌شده است از قنات گناباد بوده که شروع آن از قاسم آباد فعلی است. دلیل آن نیز علاوه بر تفرجگاهی، آبیاری زمین‌های پایین دست الندشت بوده؛ چون قنات‌ها خشک شده بودند.

وی افزود: در گذشته مجموعه‌ای از مجسمه‌ها در این محل نصب شده بوده که از مجموعه مجسمه‌های کوهسنگی در حال حاضر فقط دو شیر سنگی باقی مانده است. اما تصاویر مجسمه الهه‌های ورودی و گرشاسب و نهنگ و گلدان‌ها موجود است. با توجه به دو سند یافت شده، نشان می‌دهد این مجسمه‌ها در سال ۱۳۱۶ توسط آستان قدس رضوی با مبلغ ۴ هزار تومان به غلامرضا رحیم زاده ارژنگ سفارش داده شده اند و تماما ایرانی هستند.

در ادامه حتما بخوانید آنچه که نخستین دوربین‌های عکاسی از مشهد ثبت کرده‌اند + تصاویر