هنر‌های رضوی، گنجینه‌هایی برای سوغات مشهد | گزارشی درباره تولید سوغات زائر به بهانه انتشار فراخوان جشنواره «گنجینه مهر»
در مشهد، به عنوان شهری که اساس شکل گیری آن بر مبنای زیارت بوده است، همواره این دغدغه برای هنرمندان و فعالان فرهنگی وجود داشته است که چرا سوغات فرهنگی مشخصی که مخاطب را به یاد حضرت رضا (ع) گره بزند، وجود ندارد؟
الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ بسیاری از شهر‌های مهم دنیا، سوغات مخصوص به خودشان را دارند. مسافران، این سوغاتی‌ها را به عنوان یادگاری‌هایی از آن شهر‌ها با خود به خانه می‌برند تا با هر بار نگاه کردن به آن ها، به یاد آن شهر‌ها و اماکنی که از آن‌ها بازدید کرده اند، بیفتند. در مشهد، به عنوان شهری که اساس شکل گیری آن بر مبنای زیارت بوده است، همواره این دغدغه برای هنرمندان و فعالان فرهنگی وجود داشته است که چرا سوغات فرهنگی مشخصی که مخاطب را به یاد حضرت رضا (ع) گره بزند، وجود ندارد؟
با چنین دغدغه‌ای به تازگی فراخوان یک جشنواره با عنوان «گنجینه مهر» از سوی مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی منتشر و در آن از هنرمندان سراسر کشور دعوت شده است تا با الهام از طرح‌ها و هنر‌های به کار رفته در مجموعه حرم مطهر رضوی، به خلق صنایع دستی و کالا‌های کاربردی زندگی روزمره مردم به عنوان سوغات فرهنگی رضوی بپردازند. در گزارش زیر به بهانه انتشار این فراخوان، به ضرورت‌های وجودی سوغات فرهنگی رضوی در مشهد پرداختیم و در گفتگو با هنرمندان و مسئولان این جشنواره سعی کردیم، جزئیات بیشتری از چگونگی برگزاری آن به دست بیاوریم.
حمایت از هنرمندان تولیدکننده سوغات رضوی
امیرمهدی حکیمی، مدیرعامل مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، اصلاح مصرف فرهنگی را هدف اصلی جشنواره «گنجینه مهر» می‌داند و به شهرآرا می‌گوید: آنچه در طراحی سوغات رضوی اهمیت دارد این است که آن آثار، مخاطبان را به یاد زیارت و حضرت رضا (ع) بیندازد. تولید محصولات جدید پیرامون این معنا نیازمند توجه هنرمندان و دانشجویان هنر به هنر کاربردی و صنایع دستی است.
او به ماجرای شکل گیری جشنواره «گنجینه مهر» اشاره می‌کند و می‌گوید: این جشنواره در پی انعقاد تفاهم نامه مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با دانشگاه هنر شکل گرفت. این دانشگاه خود جشنواره‌ای به نام «گنجینه» داشت که پیرامون هنر‌های کاربردی فعالیت می‌کرد. مؤسسه آفرینش‌های هنری نیز برند «مهر» را دو سال پیش با هدف تولید سوغات رضوی ایجاد کرده بود.
با تلفیق این دو، جشنواره «گنجینه مهر» شکل گرفت. پس از این همکاری اغلب دانشگاه‌های هنری ایران و برخی سازمان‌ها مانند وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که دارای رشته‌های هنر کاربردی هستند نیز پای کار آمدند. حکیمی با بیان اینکه جشنواره «گنجینه مهر» به دنبال این است که مفاهیم رضوی را در قالب هنر‌های کاربردی وارد زندگی روزمره مردم کند، می‌گوید: المان‌های حرم از گنبد و بارگاه تا نقوش به کار رفته در معماری‌های حرم، این ظرفیت را دارند که در صنایع دستی کاربرد پیدا کنند. تجربه دوسال گذشته ما در برند «مهر» نشان می‌دهد مخاطب از این محصولات استقبال زیادی می‌کند.
او می‌افزاید: می‌خواستیم در این باره از خلاقیت نسل جوان به ویژه دانشجویان رشته‌های هنری استفاده کنیم. به گونه‌ای که آن‌ها در کار‌های کلاسی خود و هنرمندان در طراحی‌های خود با الهام از آرایه‌ها و گنجینه‌های بی نظیر هنری موجود در حرم مطهر رضوی، آثار هنری کاربردی را خلق کنند که مخاطبان را یاد حضرت رضا (ع) بیندازد. برای این منظور در سایت جشنواره بیش از ۳۰۰ عکس از آثار مختلف هنری موجود در حرم بارگذاری کرده ایم که می‌تواند الهام بخش هنرمندان باشد. در این سایت همچنین فیلم‌های ویدئویی آموزشی از استادان مختلف وجود دارد که می‌تواند در طراحی‌های هنرمندان استفاده شود، اما دست هنرمندان در خلاقیت باز است.
این مسئول فراهم کردن زمینه تولید و راه یافتن بهترین آثار منتخب به بازار سوغات زیارت را گام بعدی جشنواره ذکر می‌کند و می‌گوید: این کار را از دو طریق انجام خواهیم داد، یا طراحی‌های منتخب هنرمندان را ما از آن‌ها می‌خریم یا هنرمندان را با مجموعه‌های تولیدی مرتبط می‌کنیم. برای این محصولات بازار فروش فراهم کرده ایم. چون در برند «مهر» قبلا این مسیر را رفته ایم و می‌توانیم شبکه‌ای از مشتریان را برای تولیدکنندگان هنرمند فراهم کنیم.
امتداد زیارت زائران با هنر
استعدادیابی در زمینه تولید محصولات سوغات زائر در گستره تمام شهر‌های کشور، هدف دیگری است که محمد فنودی، دبیر اجرایی جشنواره «گنجینه مهر» آن را بیان می‌کند و می‌گوید: با انتشار فراخوان سعی کردیم به تولیدکنندگان و طراحان سراسر کشور دسترسی پیدا کنیم. از سویی آن‌ها نیز ممکن است به این بازار دسترسی نداشته باشند که ما این دسترسی را برایشان فراهم می‌کنیم. او می‌افزاید: در سایت جشنواره تصاویری را به عنوان منابع الهام برای هنرمندان قرار داده ایم که کمتر دیده شده اند.
این تصاویر از جا‌هایی گرفته شده اند که دسترسی کمتری به آن‌ها وجود دارد و اغلب در نقطه دید نیستند. این خود یک گام برای این است که طراحی و تولید محصولات به سمتی برود که بدیع‌تر باشد. همچنین جلسات مشترکی با رؤسای دانشگاه‌های هنر و استادان آن‌ها به عنوان کسانی که می‌توانند به دانشجویان خط دهی کنند، داشتیم و اهداف جشنواره را برای آن‌ها تبیین کردیم. کلاس‌های آموزشی نیز طی جشنواره به صورت آنلاین و حضوری برای شرکت کنندگان برگزار خواهیم کرد.
فنودی با بیان اینکه هنر به عنوان یک زبان مشترک جهانی می‌تواند با نمودیافتن در یک شی با تمام مردم دنیا ارتباط بگیرد، می‌گوید: گنبد یا گلدسته حرم در هر جای دنیا تداعی کننده هنر اسلامی است، چون هنر یک زبان بین المللی است. در این جشنواره ما به دنبال این هستیم که زمینه تولید محصولاتی را برای سوغات رضوی فراهم کنیم که به نوعی امتداد زیارت زائران باشد. به گونه‌ای که وقتی زائر آن را با خود به شهرش می‌برد و در خانه به آن نگاه می‌کند، برایش یادآور زیارت و امام رضا (ع) باشد.
او با بیان اینکه بخش مهم جشنواره پس از اعلام منتخبان شروع می‌شود می‌گوید: خرید طرح‌های برگزیده و حمایت از تولید آثاری که دارای استاندارد‌های بازرگانی و ظرفیت تولید انبوه باشند، قدم بعدی ماست. همچنین با مشارکت استارت آپ‌ها به هنرمندان تولیدکننده، مهارت‌های ورود به بازار کار و ارتقای دانش کسب وکار را آموزش می‌دهیم. در ادامه از نهاد‌های مختلف دعوت خواهیم کرد که با توجه به رویکرد‌های خود از تولید طرح‌هایی حمایت کنند.
ضرورت آموزش مهارت‌های کسب و کار به هنرمندان
در ادامه مصطفی معمی وند، طراح و گرافیست مشهدی، به اهمیت سوغات فرهنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر کمی در تاریخ عقب برویم و به دوره صفویه بازگردیم، متوجه می‌شویم اجداد ما در زندگی روزمره خود از ابزار‌هایی استفاده می‌کردند که هم رنگ و بوی هنری و هم پیوستگی‌هایی با فرهنگ ما داشته اند. شاید آن موقع به آن ابزار‌ها هنر گفته نمی‌شد، ولی صنعتگر سعی می‌کرد از آرایه ها، تصاویر و نقوش استفاده کند تا به کالای خود جذابیت بدهد و آن را مردم پسندتر کند.
در ادامه تاریخ، اما این رشته از دست ما درمی رود و اکنون هنر به عنوان یک کالای آنتیک در نگارخانه‌ها فروخته می‌شود. بنابراین، ما از ریشه‌های فرهنگی خود فاصله گرفته ایم. برگزاری جشنواره‌هایی مانند «گنجینه مهر» در حوزه تولید سوغات رضوی، تلاش درستی برای کم کردن این فاصله است، هرچند راه زیادی در پیش است.
این هنرمند ادامه می‌دهد: اگر هنرمندان با رویکردی که گفته شد به اثر تولیدی خود نگاه کنند، دیگر توقع نخواهند داشت که به کالایش به عنوان هنری نگاه کنند که قرار است در نگارخانه عرضه شود و با رقمی بیش از قدرت خرید مردم قیمت گذاری شود. بلکه او خود را صنعتگری می‌داند که کالایی را با ارزش افزوده فرهنگی و جاذبه‌های بصری خلق می‌کند، به گونه‌ای که مردم بتوانند آن را بخرند. با چنین رویکردی اگر جشنواره‌ای برگزار شود، یعنی خروجی آن تبدیل به صنعت و از آن تکثیر شود، می‌توان به آن امید بست. اما اگر خروجی این جشنواره‌ها به نگارخانه‌ها بروند چندان مؤثر نخواهند بود.
او با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: خودرو‌های اروپایی، آمریکایی و آسیایی هرکدام طراحی‌های خودشان را دارند. این یک دانش است و داده‌های آن از ریشه‌های فرهنگی بیرون می‌آیند. ما می‌توانیم کالایی داشته باشیم که زمینه رضوی داشته باشد. منتها این به آن معنی نیست که به ۸۰۰ سال پیش برگردیم، بلکه باید بتوانیم سرنخ ریشه‌های فرهنگی را پیدا کنیم و به ذائقه و دانش امروز گره بزنیم. این کار دشواری است و به همین دلیل معمولا به تکرار مکررات قرن‌های گذشته روی می‌آوریم، اما، چون چنین طرح‌هایی مناسب ذائقه امروز نیستند، روانه نگارخانه‌ها می‌شوند و حالت کاربردی خود را از دست می‌دهند.
معمی وند با بیان اینکه هدف فراخوان در چنین جشنواره‌هایی باید مشخص باشد می‌گوید: برای سرمایه گذاری روی محصولات خروجی این جشنواره، باید پیش از همه به این فکر کنیم که آیا هنرمندی که می‌تواند تک اثر تولید کند، می‌تواند آن را تکثیر نیز بکند؟ ما چقدر می‌توانیم به او کمک کنیم.
آیا اگر این هنرمند کارگاهی را اجاره و مواد اولیه‌ای را خریداری کرد، همچنان از او خرید می‌کنیم؟ او چطور می‌تواند با تولید یک محصول و فقط یک مشتری هزینه‌های خود را بدهد؟ جشنواره شروع خوبی است، ولی ادامه آن مهم‌تر است.
او تأکید می‌کند: قبل از اینکه هنرمند بخواهد در این جشنواره شرکت کند، باید بداند مسیری که در آن پا می‌گذارد قرار است او را به کجا ببرد و چه مشکلاتی سر راه او قرار خواهد گرفت. یعنی او نیازمند کسب دانش در حوزه کار است.
وقتی یک هنرمند می‌خواهد محصول فرهنگی خود را تولید کند، به نوعی یک کارآفرین خواهد بود و دیگر با دانش صرفا هنری نمی‌تواند کارآفرین باشد. بلکه باید با فرمول‌های بازار تولید و فرایند‌های تخصصی و علمی تولید و توسعه کسب وکار آشنا باشد. چنین رویداد‌هایی اگر به این نیاز توجه نکنند نمی‌توانند اثرگذار باشند. این هنرمند پیشنهاد می‌دهد: یک راه حل ممکن این است که میدان بازی در چنین جشنواره‌هایی بزرگ‌تر شود و نیاز باشد از مجموعه‌های خصوصی به عنوان منتور (هدایتگر و مربی) کمک گرفته شود. این مجموعه‌ها می‌توانند با انتقال تجربیات و تخصص خود، دوره‌های آموزشی برای هنرمندان علاقه‌مند بگذارند و آن‌ها را با تمام فرازوفرود‌های تولید آشنا کنند.
در نتیجه هنرمندان با اطلاعات علمی و با آگاهی از مسیر پیش رو تصمیم بگیرند که می‌خواهند وارد دردسر‌های تولید شوند یا خیر. بنابراین، نگاه تک نسخه‌ای به جریان سوغات فرهنگی رضوی جواب نمی‌دهد. سالانه ۳۰ میلیون زائر به مشهد سفر می‌کنند و تعداد محدود سوغات رضوی جوابگوی نیاز این جمعیت نیست. این کاری نیست که هنرمند خود به تنهایی بتواند انجام بدهد. او باید دانش تولید محصول هنری خود را کسب و به صورت سازمانی به این فرایند ورود کند. وگرنه تبدیل به کارگاه کوچکی خواهد شد که با کوچک‌ترین تلاطم بازار، فرومی پاشد و آسیب‌های جدی می‌بیند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
