در پشت صحنه بهار!

سیده نعیمه زینبی - مرکز پرورش گل و گیاه شهرداری مشهد در بولوار فرودگاه همان جایی است که هرساله زیباسازی شهری مشهد و پروژه استقبال از بهار از آنجا سامان می‌یابد. این مرکز که مقر دائمی برای تولید و توزیع گل در شهر مشهد است از ماه‌ها قبل به شناسایی محل‌ها و برنامه‌ریزی برای استقرار المان‌ها، فلاورباکس‌ها و گل‌کاری‌های شهری اقدام می‌کند. این فضای ۸ هکتاری با حدود ۱۸۰ نیرو آماده خدمت است تا نشاط را به درون شهر تزریق کند. با همه‌گیر شدن کرونا و درخواست مسئولان برای لغو سفر به مشهد از دیگر شهر‌های ایران، این واحد شبانه‌روزی در حال فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای زیباسازی شهر است تا امسال که مردم مشهد نمی‌توانند از شهرشان به خارج از آن سفر کنند از موهبت‌های الهی بهار بهره‌مند شوند.

صف گل
ساعت نزدیک ۸ صبح است که صف کامیون‌های حاوی گل رج کشیده‌اند تا درِ خود تولیدات. پیش از اینکه بهار بیاید و سال نو تحویل شود، شورِ عید به اینجا آمده است. راننده‌ها اغلب پلاک خراسان هستند. این کامیون‌های خراسانی با پوسته زبر و خشن خود حاوی یک بار لطیف هستند و چه چیزی لطیف‌تر از برگ‌های نازک بنفشه که قرار است باغچه‌های شهر ما را آراسته کند. رانندگانی که در صف ایستاده‌اند هنوز آفتاب دیروز غروب نکرده است گل‌هایشان را بار زده‌اند و بر سینه جاده تاخته‌اند تا سر صبح اینجا باشند. هرچه نباشد آن‌ها هم می‌دانند بارشان گل است که دل نازکش طاقت راه دور و تکان زیاد و هوای نامطلوب را ندارد. اغلب رانندگان سعی می‌کنند صبح زود خودشان را به مرکز تولیدات برسانند تا کار تحویل بارشان به تعویق نیفتد. بعضی از کامیون‌ها ۴ صبح به اینجا رسیده‌اند و بعضی دیرتر. بارشان ثبت و ضدعفونی و تحویل می‌شود. خنکای دم صبح وقت مناسبی است که این گل‌های چیده در جعبه‌ها خودشان را برای محل تازه زندگی‌شان مهیا کنند. آذرلی، مدیر تولیدات، که همراه ما شده است، تأکید می‌کند اولویت سفارش گل با تولیدکننده‌های داخل استان است. او می‌گوید: «هر نوع گلی را که در داخل استان تولید نشود و نیاز داشته باشیم از منابع خارج استان تأمین می‌کنیم. ظرف ۲۵ روز کاری این گل‌ها از همه منابع به تولیدات سازمان پارک‌ها حمل می‌شود و بر اساس گونه، رنگ و سایز جداسازی می‌شود و با توجه به نیاز مناطق در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. امسال گل‌های فصلی در فصول بهار، تابستان و پاییز صد در صد از منابع داخل استان تأمین شد. در بحث استقبال از بهار هم که ۱۵ میلیون گل استفاده می‌شود ۶۷ درصد گونه‌ها از منابع استان خریداری شد. در حوزه درخت، درختچه، پرچین و گیاهان پوششی نیز کلیه نیازمان از منابع داخل استان تهیه شده است.»

۱۰۰۰۰ فلاورباکس در شهر
اینجا افزون بر کامیون‌داران، نماینده‌های مختلفی از مناطق هم حضور دارند تا تعداد گل مصوب برای منطقه‌شان را در طرح استقبال از بهار تحویل بگیرند. بعضی از کامیون‌ها به داخل تولیدات می‌روند و بعضی راهی مناطق می‌شوند تا بار گل‌شان یک راست به سینه خاک سر ریز شود و آشیانه‌ای تازه بیابد. بار گل اینجا باید شمارش و تحویل گرفته شود. کار ساده‌ای نیست شمارش چندین کامیون گل که از ابتدای صف انتهایش به چشم نمی‌آید. متصدی می‌گوید: «ما به صورت تصادفی چند سبد گل را بیرون می‌کشیم و آمار می‌گیریم. متوسط تعداد گل را در تعداد سبد‌ها ضرب می‌کنیم تا بار تقریبی به دست بیاید.» حالا یک بار بنفشه رسیده که بوته‌های کوچکشان روی زمین پهن شده و در حال شمارش است. از گذرگاه موقت گل‌ها عبور می‌کنیم. به همراه یک کامیون گل داخل می‌رویم. اینجا کارکنان ساختمان اداری در ابتدای راه در انتظار تحویل اسناد و ثبت آن‌ها هستند، اما کارگر‌ها در سوله‌های گل مشغول به کار هستند. آذرلی، مدیر تولیدات، همراه ما می‌شود تا خودش مجموعه را به ما نشان بدهد. از ابتدای ورود قدم به قدم سازه‌های گلخانه‌ای به چشم می‌آید. نیم استوانه‌های پلاستیکی که روی زمین سبز شده اند تا مأمن گل‌هایی باشند که در تمام طول سال برای نگهداری و توزیع به اینجا می‌آیند. در هیچ وقت سال آمد و شد به اینجا به قدر این موقع سال که زمین بهار را لمس کرده است، نیست. او درباره وظایفی که در طرح استقبال از بهار بر عهده‌شان است، می‌گوید: «وظیفه اصلی ما تأمین و توزیع گل موردنیاز شهر است. ۱۴ میلیون گل در شهر برای پروژه‌ها و بوستان‌هایی که تحت نظارت سازمان پارک‌ها هستند، توزیع می‌شود. کاشت و نگهداری و جانمایی حدود ۱۰۰۰۰ فلاور باکس با ماست. توزیع نهال مثمر و غیرمثمر به مناسبت درختکاری در میان شهروندان هم با ماست. امسال نرم‌افزار تخصصی برای این کار طراحی شد و شهروندان در آن ثبت‌نام کردند و نهال در منازل در اختیارشان قرار گرفت. افزون بر این ما طبق روال هر ساله به منازل ۱۲۵ جانباز شیمیایی و قطع نخاع رفتیم و در باغچه منزلشان گل‌کاری کردیم.»

۱۱ میلیون بنفشه در مشهد
سه هکتار مجموعه گلخانه‌های تولیدات است که در این فضای ۸ هکتاری کار نگهداری از لطافت گل‌ها را بر شانه دارد. گلخانه‌ها از مساحت ۱۰۰۰ متر تا ۱۵۰۰ متر است. جنس پلاستیک‌های سوله‌ها محافظ اشعه ماورای خورشید است تا لوکس نوری کنترل شود و گیاهان ماندگار شوند. هر گذرگاهی یک نامی دارد که به یک گلخانه ختم می‌شود. نام‌های مسیر‌های عبور هم در اینجا وام گرفته از طبیعت است. به گذرگاه سنجد می‌رسیم که ورودی یکی از گلخانه‌هاست. در این مجموعه حدود ۲۳ نیروی دائم و ۲۷ نیروی فصلی در حال کار هستند. نیرو‌هایی که کار تخلیه و توزیع گل‌ها در گلخانه‌ها و شهر را بر عهده دارند. وارد سوله گل‌های سنیره که در اِلمان‌های شهری استفاده شده و برای زیباسازی کاربرد دارند می‌شویم. گل‌هایی که به رطوبت کمتر نیاز دارند در سوله‌های با قد کوتاه‌تر و گل‌هایی که حساس‌تر هستند در سوله‌های با ارتفاع بیشتر قرار می‌گیرند تا کنترل گرمایش و سرمایش آن با دقت بیشتری انجام شود. گل‌ها به طور معمول باید در دمای بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند. بعضی از گونه‌های گل مانند بنفشه و همیشه بهار تا منهای ده درجه هم مقاومت دارند. برای تعیین اینکه چه گل‌هایی در مشهد کاشته شوند چند نکته را در نظر می‌گیرند. سازگاری آن گونه گیاهی با شرایط آب‌و هوایی مشهد عامل اصلی این انتخاب است. زیبایی و کم‌آبی و اقتصادی بودن از دیگر شرایطی است که برای سفارش در نظر می‌گیرند. آذرلی ادامه می‌دهد: «از میان ۱۴ میلیون گل امسال ۱۱ میلیون بنفشه است. سازگار و ارزان و مناسب برای مشهد.»

المان‌های حجمی بی‌نظیر در کشور!
به سراغ گلخانه‌ای می‌رویم که در انتهای یکی از گذرگاه‌ها روال عادی زندگی‌اش را طی می‌کند. گلخانه‌ای وسیع که یک کار خاص را پوشش می‌دهد. سالن حجم‌دهی یک المان با گونه گیاهی. اینجا محل نگهداری المان‌ها با پوشش گیاهی زنده است که نمونه آن فقط در دیزلی‌لند آمریکا یافت می‌شود. موضوعی که آذرلی با قوت آن را بیان می‌کند. از بدو ورود به سوله دو قلب در هم بافته سبز خوش نقش چشم‌نوازی می‌کند. بعد از آن فیل و اسب در اندازه‌های متفاوت، طاووس و دیگر حیوانات در انتظار بهار نشسته‌اند. آذرلی می‌گوید: «کار طراحی و ساخت فریم این المان‌ها با خود ماست. کاشت و نگهداری این گونه‌ها شرایط خاصی را می‌طلبد که آن هم بر عهده ماست.»
ساز‌ه‌های اولیه با فناوری هیدروپونیک ساخته و کاشت می‌شود. بین دو سازه با مواد نگه‌دارنده ریشه پر می‌شود و گونه‌های گیاهی روی آن قرار می‌گیرند و تغذیه می‌شوند. فیلا و فرانکینا و گیاهان سریع‌الرشد پوششی و مقاوم می‌توانند روی این المان‌ها قرار بگیرند تا سبزی را به آن‌ها هدیه دهند. این المان‌ها که برای سال دوم استفاده می‌شوند در بیشتر سال در حال نگهداری هستند تا در موقع بهار به شهر بیایند و زیبایی‌شان را به شهر عرضه کنند. المان‌های حجمی سبز که به مدت محدود در معرض دید عموم هستند و قرار است در جشنواره گل‌های پیازی بوستان ملت رونمایی شوند، مورد استقبال مردم هستند. ملکی باغبان این گل‌ها که برای همین کار خاص آموزش دیده است، می‌گوید: «پارسال عید به میدان جانباز رفتم و از اینکه مردم این‌قدر با حاصل تلاش من خوش‌حال بودند و با آن عکس می‌گرفتند، واقعا لذت می‌بردم. من همراه ۲ نفر دیگر همراه المان‌ها هستیم تا تغذیه و محلول‌پاشی‌شان را انجام بدهیم.»
او حدود ۱۰ سال است که پاسدار فضای سبز و ۲ سال است، کار کاشت و نگهداری این گونه‌های خاص را انجام می‌دهد. او باید حواسش در تمام طول شبانه‌روز به دما و رطوبت محیط باشد. اینجا نباید از ۲۵ درجه گرمتر یا سردتر شود. رطوبت ۷۰ درصدی و رصد مداوم برای محافظت از قارچ از دیگر شرایط نگهداری این المان‌هاست که بر عهده ملکی است. هرس دائم برای حفظ شکل المان و غذادهی دو بار در روز هم از کار‌های معمول او است. علاقه زیاد او به این کار نمی‌گذارد قسمت‌های خشک شده و آسیب دیده به همان شکل بماند. المان‌هایی که حتی برای همکارانش هم جذابیت دارند. کارگروه طراحی برای اینکه چه المان‌هایی در اینجا به مرحله تولید برسد، تصمیم می‌گیرد. آذرلی با اطمینان می‌گوید: «در کشور این نمونه را نداریم. ممکن است نمونه‌هایی با پوشش چمن مصنوعی باشد، ولی المانی با این حجم با گونه گیاهی زنده نداریم. امسال قرار است این المان‌ها در بوستان ملت جشنواره داشته باشند.»

کارگران مشغول کار هستند
بار کراسولای آتشین تازه رسیده است. بانوان با دستکش و ماسک در حال تحویل‌گیری و چیدمان آن در فضای باز هستند. بانوانی که اینجا به کار گرفته می‌شوند؛ نیرو‌های پیمانکار و معمولا سرپرست خانوار هستند. این را آذرلی می‌گوید. شهربانو یکی از بانوانی است که سال پیش او را در همین مجموعه دیدیم. بانوی میانسالی که طبع شوخی دارد و از گرفتن عکس استقبال می‌کند. او در حال تخلیه بار سنیره به درون گلخانه است. حداقل ۱۰ نیروی خانم جوان و میانسال در اینجا مشغول به کار هستند. بانوان جوان برای جلوگیری از سوزانندگی هوای گرم داخل سوله شالی به دور صورتشان کشیده‌اند که آن‌ها را از ماسک هم بی‌نیاز کرده است. بار از تهران رسیده است. دو نفر روی کامیون هستند تا گل‌ها را به بانوانی بدهند که پایین ایستاده و آن‌ها را روی چرخ‌ها می‌چینند. دو دختر جوان کار انتقال گل‌ها را بر عهده دارند و پنج نفری درحال چینش آن‌ها در سوله هستند. رنگ‌های زیبای گل‌ها با رنگ‌های شاد لباس بانوان آمیخته شده است تا لطافت در لطافت را به ارمغان بیاورد. بانوانی که سختی کار مانع از حضورشان نیست تا در جبر زمانه گرمی سفره‌شان حاصل تلاش خودشان باشد.
در نقاط مختلف تولیدات، کارگرانی با لباس‌های سبز هم از نقاط مختلف شهر آمده اند. از هرکدام می‌پرسم از یکی از بوستان‌ها یا مناطق سیزده‌گانه است. مردی با پراید سبز رنگش که شبیه به رنگ سوله‌ها و گیاهان تازه روییده است، برای بردن بنفشه میدان امام حسین آمده است. می‌گوید: «یک تکه گل‌کاری کم آوردیم آمدم ببرم.»
یکی یکی سبد‌های گل را تحویل می‌گیرد و در پرایدش جا می‌دهد. کامیونت دیگری از منطقه ۹ شهرداری آمده است. احمد همراه دو کارگر مشغول چیدمان گل‌ها داخل ماشین هستند. احمد که علاقه به بازیگری و تئاتر دارد کارگر فضای سبز شهرداری منطقه ۹ است تا حالا که از هنر پولی نصیبش نمی‌شود تا روزگار بگذراند با قوت بازویش نان درآورد. کارشناس منطقه ۱۱ شهرداری هم مشغول تحویل گل برای بوستان ملت است. او حتی داخل هم نمی‌آید فقط هماهنگ می‌کند تا یکی از کامیون‌ها گل‌ها را به بوستان ملت ببرد تا کاشته شوند. کارگران دیگری برای تحویل بار شمعدانی از میدان جانباز آمده‌اند. کارشناس همراهشان بانویی است که از طراوت گلخانه به وجد آمده است و می‌گوید: «میان این همه گل خستگی را احساس نمی‌کنی.» گل‌ها یکی یکی بررسی می‌شوند تا بهترین‌ها انتخاب شوند و در محوطه سبز میدان جانباز بیارامند. آذرلی درباره روال کارشان برای تعیین و توزیع گل‌ها در طرح استقبال از بهار توضیح می‌دهد: «ما در صفر کار کارشناسان مقیم در مناطق داریم که لکه‌هایی که می‌خواهند مورد کاشت گل فصل یا گل دائم قرار بگیرند شناسایی می‌کنند. نقشه لکه‌ها به کارشناسان طراحی ارجاع داده می‌شود. آن‌ها طراحی کاشت گل به تفکیک گونه، رنگ و اندازه را بارگذای می‌کنند. کمیته تخصصی این طرح‌ها را به بحث و نظر می‌گذارند. طرح مصوبی درباره لکه‌ها مورد توافق قرار می‌گیرند که از طریق معاونت خدمات شهری به سازمان پارک‌ها ابلاغ می‌شود و ما بر اساس آن به تولیدکننده‌ها سفارش می‌دهیم.»

گل‌ها به ما روحیه می‌دهند
البته حرف کارشناس محوطه سبز میدان جانباز بیراه نیست. سلطانی، کارشناس محوطه تولیدات، که حدود ۱۶ سال سابقه کار دارد و از ۳ سال قبل در این بخش مشغول است هم آن را تأیید می‌کند. کار طولانی و طاقت‌فرسای دم عیدشان را همین لطافت و نازپروردگی گل‌ها جبران می‌کند. سلطانی می‌گوید: «ما گاهی تا پاسی از شب اینجا هستیم. باید خسته و آزرده شویم، ولی کار با گل روحمان را می‌سازد تا طاقت بیاوریم.» فشار کاری اینجا زیاد است و آن‌ها با موجودات زنده سر و کار دارند. او که کارشناس محوطه است و ساعت کارش اداری است گاهی لازم است تا ۹ شب در اینجا بماند و می‌ماند. گاهی ممکن است اتفاقات غیرمترقبه در محوطه او را نیمه شب هم به تولیدات بکشاند. از کار افتادن یک هیتر می‌تواند گیاهان یک گلخانه را در سرمای شب با مشکل مواجه کند و نمی‌شود راحت از خیرش گذشت. نمی‌شود با گل ارتباط داشت و از آن روحیه نگرفت. سلطانی می‌گوید: «ما از این کار خسته نمی‌شویم. هرکار دیگری خستگی دارد، ولی سرو کار با گل روح آدم را خسته نمی‌کند. مدیر ما شبانه‌روزی با دل و جان در خدمت کار است و همین باعث می‌شود ما هم تلاشمان مضاعف شود.» سلطانی و کارگرانش روز تعطیل و غیر آن ندارند. همه این مردان روز پدر سر کار بودند. گل‌ها زنده‌اند و رسیدگی‌شان را نمی‌شود به تعویق انداخت. آن‌ها یاد می‌گیرند که نمی‌شود از کنار گل‌ها به راحتی گذشت و به آن‌ها که به مهربانی‌شان پاسخ می‌دهند، بی‌تفاوت نیستند.

عواملی در پشت صحنه
عوامل پشت صحنه فیلم استقبال از بهار در حال تکاپو هستند تا در شرایط ویژه امسال هم که شهر تحت‌تأثیر یک ویروس قرار گرفته است، از زیبایی جا نماند. در نهایت آنچه دیده می‌شود؛ خرمی شهر است که به چشم می‌آید، بی‌خبر از زحمات شبانه‌روزی که پشت صحنه است. آذرلی، کارشناسی ارشد کشاورزی، است که ۱۳ سال به این کار مشغول است، می‌گوید: «ما زمان محدودی داریم که باید حجم زیادی از کار در طی آن انجام شود و نتیجه‌اش هم یک شهر را راضی کند.»
شیفت کاری آن‌ها از ساعت ۶ و نیم صبح تا ۷ عصر است و شیفت شب از ۱۰ شب شروع می‌شود و تا ۴ صبح ادامه دارد. نیمه شب دمای گلخانه‌ها، سلامت سوله‌ها و پلاستیک‌های گلخانه کنترل می‌شود. گل‌ها موجودات زنده‌ای هستند که نمی‌شود حتی شب خیال رها از آن‌ها داشت. سختی کارشان به این است که کار امروز باید امروز انجام شود. مدیر تولیدات درباره تلاش خستگی‌ناپذیر نیروهایش می‌گوید: «ما تا لحظه تحویل سال درگیر هستیم و بعد از آن عملیات اجرایی وارد مرحله نگهداری می‌شود. وقتی توزیع گونه‌ها تمام شود و فلاورباکس‌ها و المان‌ها در شهر چیده می‌شوند، وارد عملیات نگهداری می‌شویم. در ایام بهار همه این کار‌ها با ۱۵۰ نفر نیروی کارگری و ۳۰ نفر نیروی کارشناسی در حوزه تولیدات انجام می‌شود.»

در گفتگو با معاون سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهردای مشهد مطرح شد
امسال زیباسازی مشهد برای مشهدی‌ها!
معاون سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد درباره اقداماتی که راستای استقبال از بهار در شهر در حال انجام است، گفت: با توجه به شرایط خاص امسال رسالتی که ما بر دوش داریم، سنگین‌تر شده است. اقدامات ما در قالب‌های مختلف در طرح استقبال از بهار ۹۹ در حال انجام است. بالغ بر ۱۰۲۹ المان شهری برای شهر مشهد درنظر گرفته‌ایم که ۵۷ المان جدید و بقیه المان سال‌های گذشته است که از ۲۵ اسفند اکران می‌شود. از این تعداد ۷۲۹ المان در شهر نصب و کاشت و بقیه المان‌ها به دلیل تعاملی بودن حذف شده است. ما امسال بیش از ۱۰ هزار فلاور باکس داریم که در مکان‌های مختلف شهر چیدمان شده‌اند. همچنین همه گل‌هایی که در باغچه‌ها و بوستان‌های مناطق سیزده‌گانه شهری مورد استفاده است، از طریق سازمان پارک‌ها تأمین می‌شود.
سید امین متقی ادامه داد: در مجموع حدود ۱۴ میلیون بوته گل در طرح امسال پیش‌بینی شده است که اعتبار آن فراهم شده است تا باعث ایجاد نشاط و شادمانی شود. جشنواره بهاری گل‌های پیازی طبق روال هر ساله در حال اجراست. این طرح در بوستان‌های بزرگ شهر از ۵ تا ۱۵ فروردین اجرا خواهد شد. این جشنواره در ۱۱ نقطه مشهد در مساحت ۵۲۰۰ متر مربع اجرا می‌شود که این اکران در بوستان ملت به صورت ویژه است. وی درباره اینکه چرا با وجود حضور ناخوانده کرونا در شهر اقدامات سازمان پارک‌ها برای استقبال از بهار تعطیل نشد، گفت: کرونا میهمان ناخوانده تازه وارد شهر شده است، ولی اقدامات ما برای استقبال از بهار از تیرماه شروع شده است. سیاست‌های شهری بر این است که اگر امسال زائر نمی‌آید شهروند هم از مشهد خارج نمی‌شود. این شهروند به نشاط و شهر زیبا نیاز دارد تا شرایط روحی‌اش را تلطیف کند. امسال هم دستور اکید داشتیم که به دلیل حفظ نشاط شهروندان تغییری در روال کار انجام نمی‌شود و فقط جشنواره‌هایی که باعث اجتماع مردم می‌شود، کنسل کردیم. وی درباره جشنواره‌هایی که هرساله در نوروز در شهر برگزار می‌شد، اما امسال برای حفظ سلامت شهروندان لغو شده است، گفت: ما در استقبال از بهار امسال ۲۴ جشنواره مردمی در نظر گرفته بودیم که تعامل میان شهروندان را افزایش می‌داد و محل تجمع بود که به دلیل ویروس کرونا از برنامه حذف شد. کار ما برای طرح استقبال از بهار از اوایل بهمن شروع و در اسفند به اوج خود رسید. این فعالیت‌ها با شیوع کرونا هم قطع نشد و تجهیزات مانند ماسک و دستکش به کار اضافه شد و برنامه استقبال از بهار ادامه دارد.
متقی درباره تعطیلی بعضی از بوستان‌های شهر نیز گفت: در این ایام بوستان‌های موضوعی مانند ریحانه، دانش و باغ گل‌ها تعطیل شدند. این بوستان‌ها حضور جمعی دانش‌آموزان و گروه‌ها را در پی داشت که ممکن بود در شیوع بیماری کرونا تأثیرگذار شود. ولی بقیه بوستان‌ها در حاضر به کار خودشان ادامه می‌دهند.