هنر انقلاب اسلامی متعلق به همه دنیاست

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مفهومی با عنوان هنر انقلابی در کشورمان مطرح شد که رسالت هنرمندان متعهد را در تبیین حقایق و مقابله با دشمنی‌ها در دنیای امروز دوچندان کرد؛ مفهومی که درباره ابعاد و ویژگی هایش صحبت‌های زیادی شده، ولی همچنان نیاز است که به آن پرداخته شود. ما هم زمان با فرارسیدن هفته هنر انقلاب اسلامی که به مناسبت شهادت شهید مرتضی آوینی نام گذاری شده است، سراغ مسعود شجاعی طباطبایی، کارتونیست و همچنین مدیر پیشین مرکز هنر‌های تجسمی حوزه هنری، رفتیم و با او درباره مفهوم هنر انقلابی و پرداختن به آن در دنیای امروز صحبت کردیم که حاصل آن پیش روی شماست.

دگرگونی هنر

شجاعی طباطبایی صحبت هایش درباره مفهوم هنر انقلاب را چنین آغاز می‌کند: هنر وقتی همراه با واژه انقلاب به کار می‌رود، ابعاد بسیار متفاوت و متمایزی به خود می‌گیرد. از این جهت که همواره همه مباحثی که درباره انقلاب مطرح می‌شوند، دچار تحولی جدی شده اند.

 او با تأکید بر تحول درون مایه هنر بعد از شکل گیری انقلاب، یادآور می‌شود: ما بعد از انقلاب اسلامی شاهد پررنگ شدن مفاهیمی بودیم که تا پیش از آن معانی خاصی به ذهن متبادر نمی‌کردند. برای مثال خود شهید آوینی قبل از انقلاب اسلامی مسائل دیگری را دنبال می‌کردند، اما با شکل گیری انقلاب، دگرگون می‌شود و مسیر متفاوتی را پیش می‌گیرد. «اما این تغییر چیست؟»

شجاعی طباطبایی با مطرح کردن این پرسش صحبت هایش را ادامه می‌دهد: امام (ره) مباحثی را که در مذهبمان هم به آن‌ها اشاره‌های زیادی شده است، مطرح و تعاریف دیگری برای هنر بیان کردند. تعاریفی که حتی به هنر به عنوان یک واژه مقدس نگاه می‌کنند. یعنی هنر در این تعاریف، آن قدر به کمال می‌رسد که می‌توان از آن مفاهیم قدسی هم دریافت کرد. او با اشاره به فعالیت‌هایی که با محوریت هنر انقلاب اسلامی در حوزه هنری شکل گرفته و ادامه نیز پیدا کرده است، می‌گوید: هنر انقلاب همراه با زمان خودش پیش می‌رود. ازاین رو، هنر و هنرمندان معاصر همیشه تلاش می‌کنند با بهره گیری از مفاهیم روز دنیا به آن کمال گرایی که امام خمینی (ره) یا شهید آوینی مطرح کرده بودند، نزدیک شوند. 

این هنرمند از جهاد اکبر و جهاد اصغر به عنوان دو مبحث مهم مطرح شده در انقلاب یاد می‌کند و درباره ارتباطشان با هنر می‌گوید: جهاد اکبر به معنی مبارزه با نفس است و از هنرمند می‌خواهد که طینتش صاف و پاک باشد و آثاری را براساس این طینت خلق کند. در جهاد اصغر هم از هنرمند خواسته می‌شود به مباحث مهمی مانند اسلام آمریکایی و اسلام پابرهنگان که حضرت امام (ره) مطرح کردند، پرداخته شود.

تجلی مقاومت در هنر انقلاب

از شجاعی طباطبایی درباره گستره هنر انقلاب در دنیای امروز می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با هنر انقلاب دقیق‌تر آشنا شدیم، ولی هنر انقلاب در یک جغرافیای خاص معنی پیدا نمی‌کند و به ایران هم محدود نمی‌شود.

او همچنین به وقایع غزه اشاره می‌کند و می‌گوید: مسئله فلسطین در ماه‌های اخیر به واسطه اتفاقی که با عنوان «طوفان الاقصی» رخ داد، دوباره مطرح شده است و ما می‌بینیم همه هنرمندان خوب دنیا به ویژه در حوزه کاریکاتور و کارتون کنار مردم مظلوم غزه و فلسطین ایستاده اند و برای اولین بار چهره واقعی رژیم صهیونیستی به جهانیان نشان داده شده است. این فعالیت‌ها در چارچوب هنر انقلاب قرار می‌گیرند. 

این هنرمند از موضوع مقاومت برابر ظالم به عنوان یکی از مباحث مطرح شده در انقلاب اسلامی یاد می‌کند و صحبت هایش را ادامه می‌دهد: ما سال‌ها تلاش کردیم تا براساس فرامین و مباحثی که امام (ره) فرموده بودند، چهره ظالم را به نمایش بگذاریم؛ اما دنیا با ما همراهی نمی‌کرد و هنرمندان کشور‌های دیگر نیز خیلی طالب این ماجرا نبودند. با وجود این، امروز آن‌ها پیام ما را دریافت کردند و حالا می‌توانیم بحث هنر انقلاب را نه تنها در آثار هنرمندان ایرانی، بلکه در آثار هنرمندان خوب خارجی هم ببینیم.

 او می‌گوید: برای مثال هفته قبل جمعی از هنرمندان کوبایی نقاشی دیواری بزرگی را با محوریت هم دردی و همدلی با مردم غزه و مقابله با رژیم صهیونیستی و بحث نسل کشی در کشورشان کار کردند یا آقای لیدو کانتموری، یکی از بهترین‌های تصویرسازی، ۸۲ نفر از تصویرساز‌های ایتالیا را با خود همراه کرد و کاری متفاوت را با وام گرفتن از شخصیت حنظله در آثار ناجی علی، کاریکاتوریست فلسطینی، رقم زدند.

شکل گیری جریان جدید در عرصه جهانی هنر

این هنرمند همچنین با اشاره به خط شکنی هنرمندان برزیلی در مقابله با رژیم صهیونیستی تأکید می‌کند: هنری که ما از آن به عنوان هنر انقلاب نام می‌بریم، دیگر متعلق به ما نیست و متعلق به همه دنیاست. البته نمی‌خواهم بگویم ما آن را صادر کردیم، ولی مباحثی که سال‌ها مطرح می‌کردیم، برای دیگران پذیرفتنی‌تر شده است.

 شجاعی طباطبایی که باور دارد امروزه هنر انقلاب در واژه مقاومت تجلی پیدا می‌کند، یادآور می‌شود: گسترش مباحث مرتبط با مقاومت در دنیا به گونه‌ای است که به عنوان کشوری که ادعا داشتیم تلاش می‌کنیم هنر انقلاب را به نتیجه برسانیم، عقب افتاده ایم. یعنی اگر بخواهیم صادقانه صحبت کنیم، به نظر می‌رسد برخی هنرمندان کشور‌های دیگر از ما پیشروتر هستند. هنرمندانی که شاید هم دین و هم کیش ما هم نباشند، اما شب و روز درباره هنر انقلاب و مقاومت کار می‌کنند.

به نظر او بهتر است در هفته هنر انقلاب اسلامی علاوه بر پرداختن به مفاهیم خاص خودمان، نگاهی هم به عرصه بین الملل و فعالیت هنرمندان بسیار مطرح و پیشرو در عرصه مقاومت و هنر انقلابی داشته باشیم.
مدیر پیشین مرکز هنر‌های تجسمی حوزه هنری می‌گوید: به نظرم حوزه هنری و وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی باید نگاهی دقیق‌تر به دنیا داشته باشند و جریان جدیدی را با معرفی و تشویق هنرمندان فعال در عرصه هنر انقلاب ایجاد کنند.

در ادامه حتما بخوانید رونمایی از پوستر هفته هنر انقلاب اسلامی خراسان رضوی + پوستر

هنرمندان مشهدی پای کار هستند

بخش دیگری از صحبت هایمان با مسعود شجاعی طباطبایی را به ارزیابی آنچه تا امروز با محوریت هنر انقلاب در کشورمان رخ داده است، اختصاص دادیم. به نظر این هنرمند در رشته‌های هنری مختلف تلاش‌های بسیاری انجام شده است و هنرمندانی همچون استاد مسعود نجابتی کار‌های تأثیرگذار و اساسی را با محوریت هنر انقلاب در ایران و حتی کشور‌های جهان اسلام پیگیری کرده اند.

او همچنین از رشته کارتون و کاریکاتور به عنوان استثنایی در میان رشته‌های هنری یاد می‌کند که هنرمندانش توانسته اند اتفاقات بسیار خوب را رقم بزنند. شجاعی طباطبایی درباره فعالیت هنرمندان مشهدی در عرصه هنر انقلاب اسلامی نیز می‌گوید: در مشهد ما هم با ریزش روبه رو بودیم هم با رویش، ولی در مجموع در این شهر ما هنرمندان بسیار خوب و دوست داشتنی داریم که همیشه همراه هستند و کار‌های فاخری انجام می‌دهند. 

برای مثال آقای محمدرضا میری که نهضت مردمی پوستر‌های انقلاب را نه تنها در مشهد بلکه در سراسر ایران همه گیر کرد یا آقای احمد منصوب که تا امروز کار‌های بسیار فاخر و خوبی با محوریت شهدا خلق کرده است. همچنین ما می‌بینیم در آثار هنرمندی مثل علیرضا پاکدل که الان در ایران هم نیست، دغدغه‌های حضور در کنار مردم مظلوم دیده می‌شود؛ دغدغه‌هایی که از ضمیر پاک و دوست داشتنی او نشئت گرفته است.

او که باور دارد نباید در هنر انقلاب به سراغ مرزبندی و جناح بندی برویم و باید نگاهی وسیع‌تر به فعالیت هنرمندان داشته باشیم، می‌گوید: اگر برای هنرمند معاصر، مباحث به خوبی مطرح نشود، ممکن است رنجیده شود؛ بنابراین افرادی که در مصدر امور هنری هستند، باید بدانند با چه زبان و ادبیاتی در کنار هنرمندان قرار گیرند و با آن‌ها به گونه‌ای تعامل کنند تا شاهد ریزش نباشیم.

مدیر پیشین مرکز هنر‌های تجسمی حوزه هنری، هنرمندان را سرمایه می‌داند و یادآور می‌شود: متأسفانه بعضی‌ها وقتی در برخی مباحث همراهی را از هنرمند نمی‌بینند، بلافاصله به او انگ می‌زنند، درحالی که ما این سرمایه‌ها را راحت به دست نیاوردیم که ساده از دست دهیم.

شجاعی طباطبایی ادامه می‌دهد: متأسفانه مدیریت کلان فرهنگ و هنر کشورمان مقداری مشکل ساز بوده و در برخی موارد نگاه درستی نداشته است. ازاین رو من فکر می‌کنم باید تجدیدنظری در نحوه مدیریت فرهنگی شکل بگیرد و مسئولان نوع تعامل و روش ارتباطشان با هنرمندان را اصلاح و درک کنند، زیرا هنرمند جایگاه ویژه و خاصی دارد و باید قدر ببیند.

به گفته شجاعی طباطبایی شهید ناجی علی امضایی به اسم «حنظله (شخصیتی کارتونی که نماد مصور مردم فلسطین و نشانگر سرنوشت تلخ و اندوه بار آوارگان فلسطینی است)» دارد که هنرمندان ایتالیایی به تبعیت از آن پوستری طراحی کردند. 
در این اثر همه شخصیت‌ها مانند «حنظله» به دنیایی که هیچ توجهی به درد و اندوه فلسطین ندارد، پشت کرده اند.