خسارت ۹۰۰ میلیارد تومانی خراسان رضوی از ریزگردها

به گزارش شهرآرانیوز، خیلی عجیب نیست، اصلا بیگانه و دور از انتظار هم نیست؛ اینکه به‌گواه آمار، دست‌کم در یک دهه اخیر، سالانه و البته در بهترین حالت، عدد تعیین‌شده برای هوای پاک در مشهد بین بیست تا سی روز است. انگار این موضوع وخامت و نگرانی خاص خودش را از دست داده است و دیگر برای همه‌مان زندگی در هوای ناسالم، آن‌هم در مرز هشدار و آلوده، عادی شده است. گفته می‌شود سالانه ۲۱۹هزار تن خاک از محل کانون‌های گردوغبار داخلی وارد هوای استان می‌شود و در معرض تنفس ساکنان آن قرار می‌گیرد.

این آمار درحالی است که اگرچه در بیشتر مواقع و به ظن کارشناسان و متخصصان حوزه محیط‌زیستی و هوا، همواره تردد با خودرو‌های شخصی، متهم ردیف‌اول آلودگی هوای مشهد خوانده می‌شود، جولان ریزگرد‌ها در آسمان استان و به تبع آن مشهد و تداوم استقرار گردوغبار ناشی از مساحت زیاد بیابان‌های استان، سرخس و صحرای قره‌قوم ترکمنستان، دیگر اضلاع مثلث آلودگی هوای استان به‌ویژه کلان‌شهر مشهد هستند که شاید چراغ‌خاموش در وقوع این معضل بزرگ پایتخت معنوی ایران به روند فعالیت خود ادامه می‌دهند. 

طبق آخرین بررسی‌های اعلام‌شده ازسوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، در سال ۱۴۰۲، حدود سی کانون تحت‌تأثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲میلیون‌و۴۰۰هزار هکتار در خراسان‌رضوی وجود داشت. اکنون گستره مناطق بحرانی تحت‌تأثیر فرسایش بادی در استان، بیش از یک‌میلیون‌و۲۰۰هزار هکتار است که قبل از این، تنها ۷۵۰هزار هکتار بود و تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی در پهنه‌ای معادل ۵۷۰هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان‌زدایی اجرا شده است.

به‌وجود آمدن کانون‌های عظیم فرسایش خاکی و طوفان‌خیز در چند سال اخیر و وقوع پدیده گردوغبار در استان، اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی خراسان‌رضوی بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. درحقیقت وقوع طوفان گردوغبار در مناطق خشک، سبب افزایش ذرات معلق نسبت‌به آستانه مجاز شده است که این موضوع آثار منفی بر سلامت مردم می‌گذارد و شاید مهم‌ترین دلیل وقوع طوفان‌های گردوغبار استان، وجود بیابان باشد.

خراسان رنجور از خشکی

۲۷ بهمن ۱۴۰۲ بود که مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: براساس مطالعات شناسایی کانون‌های بحرانی، درحال‌حاضر ۲۲استان از ۳۱استان کشور و ۲۳۳منطقه، تحت‌تأثیر فرسایش بادی قرار دارند. وحید جعفریان در گفتگو با مهر، درباره آمار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی توضیح داد: آمار کانون‌های بحرانی کشور حدود ۱۴میلیون هکتار بوده که در ۲۲استان پراکنده است. برخی استان‌های کشور مانند سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، کرمان، خراسان‌جنوبی و خراسان‌رضوی شرایط حادتری درمقایسه‌با استان‌های دیگر دارند.

رشد دوبرابری کانون‌های گردوغبار استان

البته کمی قبل‌تر از انتشار خبر مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی هم در تیرماه پارسال گفته بود: شمار کانون‌های گردوغبار این استان در چهار سال گذشته، رشد دوبرابری داشته است.

محسن فنودی در گفتگو با ایرنا، بر این نکته نیز تأکید کرده بود که تعداد کانون‌های گردوغبار خراسان‌رضوی در سال۱۳۹۷ تنها پانزده کانون و مربوط‌به بیست شهرستان با گستره ۷۶۸هزار هکتار بوده، اما سطح کنونی مناطق بحرانی تحت‌تأثیر فرسایش بادی در خراسان‌رضوی، بیش از یک‌میلیون‌و۲۰۰هزار هکتار است و حال آنکه این سطح، قبل از این ۷۵۰هزار هکتار بوده است.
به اذعان فنودی، حدود ۶۹درصد اراضی تحت مدیریت این سازمان در استان، دارای اقلیم بیابانی هستند.

تنها ۲۶ روز هوای پاک در سال گذشته

گفته‌های مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در حالی بود که اردیبهشت امسال هم کارشناس‌مسئول کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی تعداد روز‌های پاک مشهد در سال۱۴۰۲ را ۲۶روز اعلام کرد. فرخ‌لقا امینی در گفتگو با ایسنا، این نکته را یادآوری کرد که: تعداد روز‌های پاک مشهد در سال۱۴۰۲ نسبت‌به سال۱۴۰۱، ۱۰روز کمتر بوده و پدیده گردوغبار، یکی از دلایل مهم افزایش آلودگی هوای این شهر در سال گذشته بوده است.

اینکه در سال۱۴۰۲ به‌دلیل خشک‌سالی‌های متوالی، شهر مشهد بسیار بیشتر از قبل تحت‌تأثیر پدیده گردوغبار بوده است و علاوه‌بر آلودگی هوا در فصل سرد سال، بیشتر با پدیده گردوغبار در فصل گرم سال، مواجه بوده‌ایم، نیز موضوع دیگری است که در ادامه آن خبر، کارشناس‌مسئول کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان به آن اشاره می‌کند. 

به گفته امینی، «واقعیت اینجاست که شهر مشهد چه از کانون‌های داخلی و چه خارجی تحت‌تأثیر پدیده گردوغبار است و تأثیر آن بر کیفیت هوا را در سال گذشته شاهد بودیم. مبارزه با عوامل آلودگی طبیعی هوا ازجمله گردوغبار زمان‌بر و لازم است پیگیری‌ها و اقدامات مستمری انجام شود تا با همکاری دستگاه‌های متولی، شاهد هوای بهتری برای شهر مشهد در سال۱۴۰۳ باشیم».

تمرکز ۵۰ درصدی اقلیم بیابانی در سطح استان

«بیش از ۴۸درصد سطح استان دارای اقلیم بیابانی است». این جمله، خبری است که شهریور سال گذشته رئیس اداره امور بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی رسانه‌ای کرد.

محمود زنگنه در گفتگو با ایسنا، با اعلام اینکه سی کانون بحرانی فرسایش بادی در استان داریم، در ادامه آن خبر بیان کرد: عوامل طبیعی مانند خشک‌سالی‌ها و تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی مانند تخریب سرزمین، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و شوری آب‌ها، تخریب اراضی، بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع و... جزو دلایلی است که موجب تشدید بیابان‌زایی می‌شود.

کاهش اعتبارات مقابله با گردوغبار در بودجه امسال

زنگنه یادآوری کرد: دوبرابر شدن سطح کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان در ۱۰ سال گذشته، بیانگر آن است که سرعت بیابان‌زایی در استان بسیار زیاد است، ولی اعتبارات تخصیص‌یافته به‌صورت قطره‌چکانی است.

رئیس اداره امور بیابان منابع طبیعی استان تصریح کرد: سالانه ۴۰۰ هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی در استان باید اجرا شود که اگر بخواهیم در قالب این عملیات، سالیانه ۲۰ هزار هکتار نهال بکاریم، به اعتباری معادل ۱۴۰ میلیارد تومان نیاز داریم. اما اعتبارات خیلی کم است و به‌طورکلی توجهی به موضوع بیابان‌زدایی در کشور نمی‌شود و لازم است اعتبارات این حوزه باتوجه‌به معضلاتی که ممکن است در آینده به‌وجود بیاید، تقویت شود.

***

۵/۱۲ درصد مساحت بیابان‌های کشور در خراسان‌رضوی

چهارمین استان بیابانی کشور: خراسان‌رضوی

۵/۵ میلیون هکتار اقلیم بیابانی در خراسان‌رضوی

۴۷ درصد مساحت با اقلیم بیابانی در خراسان‌رضوی

۳۰ کانون بحرانی در خراسان‌رضوی

۹۰۰ میلیارد تومان خسارت سالانه گردوغبار به خراسان‌رضوی

***

ریزگرد اعتبارات و خسارت‌های میلیاردی!

۱۷ژوئن۱۹۹۴ و پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، سازمان ملل، این روز را «روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی» نام گذاشت. مناسبت امروز باعث شد به بهانه اینکه ۱۷درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در خراسان‌رضوی قرار دارد، ما نیز به‌سراغ رئیس اداره امور بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی برویم و در این‌باره با او سخن بگوییم؛ گفت‌وگویی که در آن محمود زنگنه از یک بحران اساسی پرده برداشت؛ بحرانی با نام «ریزگرد اعتبارات تخصیص‌یافته برای خسارت‌های میلیاردی!».

*در خبر‌ها برآورد شده است که بالغ‌بر ۵۰ درصد مساحت استان اقلیم بیابانی دارد، آیا این موضوع را تأیید می‌کنید؟ درحقیقت مساحت بیابان‌های استان چه اندازه است؟

خراسان‌رضوی دارای حدود ۵/۵میلیون هکتار عرصه دارای اقلیم بیابانی است که ۴۷درصد مساحت استان را شامل می‌شود.

*کانون‌های بحران در مشهد و استان در چه وضعیتی هستند؟ آیا مساحتشان بیشتر شده است یا خیر؟

باتوجه‌به آخرین بازنگری در شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سال ۱۳۹۷، در سطح استان ۳۰کانون بحرانی در ۲۲شهرستان با مساحتی بالغ‌بر یک‌میلیون‌و ۲۵۵هزار هکتار شناسایی شده است.

*با این حساب آیا در مشهد هم کانون بحرانی فرسایش بادی وجود دارد؟

بازهم به استناد مسئله شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی که سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تهیه‌اش کرده و در سال۱۳۹۷ بازنگری شده است، خوشبختانه در شهرستان مشهد کانون بحرانی فرسایش بادی وجود ندارد.

*پس چرا ریه‌های مشهد همه‌ساله در بیشتر روزها، گردوغباری است؟

بی‌شک کاهش بارندگی و خشک‌سالی، موجب کاهش پوشش گیاهی در عرصه می‌شود که این موضوع به افزایش طوفان‌های شن و گردوخاک می‌انجامد.

* در حال حاضر بیابان‌های اطراف استان چه نقشی در آلودگی هوای مشهد دارند؟ یعنی بیابان‌های مجاور و در کشور‌های همسایه است که نفس شهر را به شماره انداخته است؟

منشأ بخشی از گردوغبار‌های مشهد، کانون‌های بحرانی فرسایش بادی داخل استان است و بخشی مربوط به استان‌های مجاور است و البته قسمتی هم منشأ خارجی دارد و از صحرای قره‌قوم و... ناشی می‌شود.

*برآوردتان از میزان ورود گردوغبار خاک به هوا چقدر است؟ به‌عبارتی هر مترمربع بیابان چه میزان خاک وارد هوا می‌کند؟

براساس برآوردها، میانگین فرسایش بادی سالانه کشور در هکتار، حدود ۳۵تن برآورد شده است.

*چند درصد بیابان‌های کشور در استان ماست؟ آماری در این زمینه دارید؟

سطح قلمرو بیابانی کشور ۴۴میلیون هکتار است. باتوجه‌به مساحت ۵/۵ میلیون هکتاری عرصه دارای اقلیم بیابانی استان، حدود ۱۲.۵ درصد مساحت بیابان‌های کشور در خراسان‌رضوی واقع شده است. خراسان‌رضوی به لحاظ مساحت عرصه بیابانی، چهارمین استان کشور است و به لحاظ جنگل‌های بیابانی دست‌کاشت و طبیعی با ۵۷۹هزار هکتار، استان اول کشور به‌شمار می‌آید.

*بودجه سال گذشته شما برای بیابان‌زدایی، مشخصا برای مشهد و اطراف آن، چقدر بوده است؟

اعتبار منظورشده برای بخش بیابان شهرستان مشهد به‌منظور تولید نهال بیابانی، ۳۰۰میلیون تومان در سال۱۴۰۲ بوده و برای اعتبارات سال جاری هنوز موافقت‌نامه‌ای مبادله نشده است. کل اعتبار بیابان‌زدایی استان از محل اعتبارات ملی و استانی در سال۱۴۰۲ حدود ۲۸۰میلیارد ریال بوده است.

*۳۰۰ میلیون اعتبار کاشت نهال برای شهرستان مشهد خیلی کم نیست؟ این عدد برای چه مساحتی از سطح بیابان است؟

مشهد، عرصه کاشت نهال بیابانی ندارد. این اعتبار صرفا برای تولید نهال گلدانی و خزانه ریشه‌ای گونه‌های بیابانی در نهالستان ایرانی‌تورانی طرق اختصاص یافته است.

*آیا این میزان اعتبار تخصیصی کفاف خسارت‌های میلیاردی ناشی از مسائل بیابان را می‌دهد؟

خیر به هیچ عنوان اعتبارات سالانه تخصیصی دولتی در فراخور سطح و حساسیت و خسارات واردشده از بیابان نیست، بنابراین در راستای توجه و عزم جدی ملی و بین‌المللی ضرورت دارد حداقل دستگاه‌های دولتی و غیردولتی تعهدات خود را از محل مسئولیت‌های اجتماعی انجام دهند؛ البته دولت نیز باید اعتبار ویژه منظور کند.

* اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از گسترش بیابان‌زایی چیست؟

رعایت دام مجاز در چرای مراتع، تخریب نکردن عرصه‌های ملی، برداشت مجاز آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از برداشت معادن پلاسری یا انجام برداشت اصولی که منجر به تخریب اراضی ملی نشود و...، همکاری جدی همه دستگاه‌های مؤثر و متأثر دولتی و غیردولتی در جلوگیری از بیابان‌زایی و گردوغبار و همچنین همکاری جدی مردم با منابع طبیعی، برخی از این راهکار‌ها به حساب می‌آید.

*خسارات سالانه گردوغبار به استان ما چقدر است؟

بیش از ۹۰۰میلیارد تومان.

در ادامه حتما بخوانید رشد ۱۴۰ درصدی تعداد روز‌های دارای هوای پاک در مشهد