شب قدر؛ شبی برای توقف و ارزیابی خود

در این شب‌های عزیز که به نام شب قدر است، بهتر است به این واژه از ۲ منظر توجه کنیم.

یک منظر اینکه قدر را به معنای ارزش بگیریم؛ به این معنی که انسان باید خودش را ارزیابی کند و ببیند که اندازه‌اش چقدر است. در روایات هم اشاره شده است که «رحم اللّه من عرف قدره» به این معنی که خداوند رحمت کند کسی را که قدر خودش را می‌شناسد.

در یک معنی، قدر یعنی اندازه و تا آدم اندازه خودش را نشناسد یا افراط می‌کند یا تفریط؛ یا کندی و کوتاهی یا تقسیر می‌کند. به این دلیل که اندازه خودش را نمی‌شناسد و وسع خودش را تشخیص نمی‌دهد.

البته این موضوع تا حدودی به فرایند تربیت با مربیان هم برمی‌گردد. مربیان باید وسع تربیت‌کننده و اندازه‌اش را به درستی ارزیابی کند. متأسفانه ما خودمان وسع خودمان را نمی‌شناسیم و مربیان هم وسع و اندازه تربیت‌شونده را به درستی ارزیابی نمی‌کنند. چه استعداد‌هایی که به دلیل شناسایی نشدن از بین رفته‌اند.

حالا شاید شب قدر، شبی باشد برای اینکه انسان خودش را به‌صورت کلی ارزیابی کند و ببیند که در این ۳۶۵ روز سال چه کرده است! در این شب توقفی کند و به ارزیابی خودش بپردازد.
منظر دیگر اینکه قدر را به معنای سرنوشت در نظر بگیریم. از این دیدگاه هم شب قدر قابل تأمل است و باید روحانیان و کسانی که اهل منبر هستند و مخاطب دارند، این نکات را برای مردم مطرح کنند که هرچیزی را نباید به سرنوشت گره زد.

کاری که در دست ماست و درباره آن می‌توانند ما را مؤاخذه کنند، تقدیر نام نمی‌گیرد. کسانی که نمی‌توانند پرواز کنند، اسم قفس را تقدیر می‌گذارند، درحالی که این‌گونه نیست و همه می‌توانند به اندازه وسع خود پرواز کنند.

تقدیر وقتی است که انسان تمام تلاش خود را به کار ببندد، ولی بیشتر به دست نیاورد؛ نه اینکه تلاشی نکند و هرچه پیش می‌آید را پای تقدیر بگذارد.

یکی از تلاش‌های مهندسی ائمه (ع) همین بوده است که شیعیان، تقدیر را اشتباه معنی نکنند و تصور جبر از آن نداشته باشند. تلاش کرده‌اند تا مردم بدانند که مختار هستند و درباره چیزی که کسب می‌کنند مسئولیت دارند.

قدرت‌های ستم همیشه در طول تاریخ به دنبال این بوده‌اند که فرهنگ جبر را به نام تقدیر ترویج کنند و مردم را به خمودگی وادار کنند. مثلا مغول‌ها وقتی حمله کردند، در مقابل مقاومت مردم، در جنگ روانی مطرح می‌کردند که ما بلای الهی هستیم و شما نباید مقاوت کنید، چون خودتان می‌گویید که خداوند بلای الهی می‌فرستد و این تقدیر شماست!

در هرحال، قدر را در هر ۲ معنا باید با هوشیاری بررسی کرد. خیلی‌ها برای درک شب قدر یک سال تلاش می‌کنند و حتی بعضی‌ها در ۲ ماه رجب و شعبان و ۱۰ روز ابتدای ماه مبارک رمضان در ۲ چله، خود را برای شب‌های قدر آماده می‌کنند تا بتوانند قدر آن را درک کنند.

این طور نیست که در کل سال هرکاری خواستیم بکنیم و با یک قرآن به سرگرفتن بخواهیم همه‌چیز را جبران کنیم.

شب قدر از همه زمان‌ها برتر است و میهمانی است که باید برای حضور در آن آمادگی کسب کنیم و از دیگر روز‌ها و شب‌های سال برای درک این شب بزرگ بهره ببریم و جنسمان را جنس شب قدر کنیم.