علی اکبرسبزیان -
مدیرکل نهاد کتابخانه های عمومی استان خراسان رضوی
۱- «قدر» معانی متعددی همچون قدرت، تقدیر و اندازه‌گیرى، تنگ‌گرفتن، مساوی‌بودن یک چیز با چیز دیگر بدون کم و زیاد دارد، اما در اینکه چه شبی از شب‌های ماه رمضان شب قدر است، اختلاف دیدگاه وجود دارد. آنچه موافق با سنت پیامبر گرامی اسلام (ص) و روایات امامان معصوم (ع) است، این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد و طبق نقل، یکی از شب‌های نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم است و در بین این ۳ شب نیز شب بیست‌وسوم احتمالش بیشتر است. چنان‌که امام صادق (ع) فرمود: «شب نوزدهم شب تقدیر است و شب بیست‌ویکم شب بستن و تعین و اِحکام است و شب بیست‌وسوم شب حتمی‌شدن و امضای آن است.»
درباره فضایل شب قدر باید گفت که شب نازل‌شدن دفعی و یک‌جای قرآن در بیت‌المعمور است که به‌طور تدریجی طی ۲۳ سال بر قلب نازنین پیامبر گرامی اسلام (ص) نازل شده است. همچنین عبادت و کار‌های نیک، در شب قدر، بهتر است از عبادت و کا‌های نیک در هزار ماه که دارای شب قدر نباشند. از فضایل دیگر شب قدر آن است که این شب، شب نزول و پایین‌آمدن فرشتگان خداوند خصوصا بزرگ‌ترین فرشته خداوند، به زمین است و این شب شب تقدیر و سرنوشت یک سال انسان است. خداى تعالى در آن شب حوادث یک سال یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر می‌کند، زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل را مقدر می‌سازد که فرشتگان به‌امر پروردگار، آن را انجام می‌دهند. در این شب، در‌های جهنم بسته می‌شود و در‌های بهشت گشوده می‌شود و شیطان در این شب بیرون نمی‌آید تا صبح آن طلوع کند و در‌های آسمان و رحمت الهی به‌روی بندگانش گشوده می‌شود و شب قبولی اعمال است.
۲- اسلام عزیز تنها دینی است که معجزه‌اش «کتاب» بزرگی به‌نام قرآن کریم است. شکی نیست نزول کتاب قرآن حکیم تأکید بر اهمیت کتاب و خواندن در دین مبین اسلام است، زیرا در نخستین آیه‌ای که نازل شد، به پیامبر (ص) فرمان خواندن می‌دهد (إقرا باسم ربک الذی خلق) و در ادامه خداوند از میان نعمت‌های بی‌شمارش فقط به ۲ نعمت اشاره کرده است: آفرینش و آموزش؛ «خلق‌الانسان» (آفرینش انسان) و
«علم بالقلم» (انسان را با قلم آموخت).
۳- شاید دغدغه مهم همه ما این باشد که این شب‌های عزیز را که سرنوشت یک‌سال انسان در آن مقدر می‌شود چگونه بگذرانیم؟ مخصوصا که احیا و شب‌زنده‌داری در این شب‌ها از مستحبات است. تا صبح چه کنیم و چه بگوییم؟ بزرگان ما چه می‌کردند؟ سیره عالمان دین ما در این شب‌ها چه بوده است؟ آیا باید فقط دعا و نماز و قرآن خواند؟ کار دیگری هم می‌شود کرد؟
صرف‌نظر از اعمال وارده در این شب‌های با عظمت و نورانی، جالب است بدانیم برخی عالمان برجسته دین ما در شب قدر مشغول علم بودند و کتاب می‌نوشتند. اشتباه نکنید! هیچ منافاتی میان علم و عبادت نیست. چه بسا همان عالمانی که در شب قدر به‌تألیف اشتغال داشتند وکتابت می‌کردند، بخشی از شب را نیز به عبادت و دعا اختصاص می‌دادند.
سخن کوتاه اینکه عالمان دین ما در بهترین و برترین شب سال که مقدرات یک‌سال آینده عمر انسان رقم می‌خورد، علاوه بر عبادت و قرائت قرآن و تفکر، دستی به کتابت هم داشته‌اند. از آسمان نور معرفت می‌گرفتند و زمینیان را با کتاب‌ها و نوشته‌های خود نورانی می‌کردند.
هرچند عالمان بسیاری در تاریخ بوده‌اند که درشب قدر کتاب نوشتند و تاریخ آن‌ها را ثبت نکرده است، اما در اینجا به کتاب‌هایی اشاره می‌کنیم که نویسندگان آن‌ها در پایان کتابشان تأکید کرده‌اند که در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ ماه مبارک رمضان به‌اتمام رسیده است:
- «کشف الغمه فی معرفه الصحابه» بهاءالدین اربلی، شب ۲۱ رمضان ۶۸۷ ق؛ «جام جم» رکن‌الدین اوحدی مراغی، شب قدر ۷۳۲ ق؛ «تفسیر القطب الشاهی» محمدشاه قاضی‌یزدی، شب قدر ۱۰۲۱ ق؛ «بحارالانوار، ج ۲۲» علامه محمدباقر مجلسی، شب ۲۱ رمضان ۱۰۸۴ ق؛ «جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام» شیخ‌محمدحسن نجفی، شب ۲۳ رمضان ۱۲۵۴ ق؛ «عیون الوصول إلی علم الاصول» محمدمهدی کلباسی‌اصفهانی، شب قدر ۱۲۵۶ ق؛ «نفس الرحمان فی فضائل سلمان» میرزاحسین نوری، شب ۲۳ رمضان ۱۲۸۳ ق؛ «تحفه الأحباب فی نوادر آثار الأصحاب» شیخ‌عباس قمی، شب ۱۹ رمضان ۱۳۳۱ ق؛ «الأحکام الشرعیه فی مواریث الجعفریه» محمدحسن‌بیک، شب ۲۳ رمضان ۱۳۴۹ ق؛ «منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل» شیخ‌عباس قمی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۵۰ ق؛ «تصحیح کشف الأسرار و عده الأبرار» علی‌اصغر حکمت، شب ۲۳ رمضان ۱۳۸۰ ق؛ «معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواه» آیت‌ا... سیدابولقاسم خویی، شب ۱۹ رمضان ۱۳۸۹ ق؛ «تصحیح مانقه عبدالوهاب فی شرح کلمات امیرالمؤمنین» میرجلال‌الدین حسینی‌ارموی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۸۹ ق؛ «المیزان فی تفسیر القرآن» علامه‌طباطبایی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۹۲ ق؛ «حدیث الافک» آیت‌ا... جعفرمرتضی‌عاملی، شب ۲۱ رمضان ۹۹، ۱۳ ق؛ «اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه» آیت‌ا... شیخ‌جعفر سبحانی، شب ۲۱ رمضان ۱۴۱۱ ق؛ «تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید» حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ایازی، شب قدر ۱۴۱۳ ق؛ «ترجمه قرآن» استاد بهاءالدین خرمشاهی، شب ۲۳ رمضان ۱۴۱۵ ق.
و حکایت کتابت عالمان و بزرگان در شب‌های قدر همچنان باقی است.
درباره فضایل شب قدر باید گفت که شب نازل‌شدن دفعی و یک‌جای قرآن در بیت‌المعمور است که به‌طور تدریجی طی ۲۳ سال بر قلب نازنین پیامبر گرامی اسلام (ص) نازل شده است. همچنین عبادت و کار‌های نیک، در شب قدر، بهتر است از عبادت و کا‌های نیک در هزار ماه که دارای شب قدر نباشند. از فضایل دیگر شب قدر آن است که این شب، شب نزول و پایین‌آمدن فرشتگان خداوند خصوصا بزرگ‌ترین فرشته خداوند، به زمین است و این شب شب تقدیر و سرنوشت یک سال انسان است. خداى تعالى در آن شب حوادث یک سال یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر می‌کند، زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل را مقدر می‌سازد که فرشتگان به‌امر پروردگار، آن را انجام می‌دهند. در این شب، در‌های جهنم بسته می‌شود و در‌های بهشت گشوده می‌شود و شیطان در این شب بیرون نمی‌آید تا صبح آن طلوع کند و در‌های آسمان و رحمت الهی به‌روی بندگانش گشوده می‌شود و شب قبولی اعمال است.
۲- اسلام عزیز تنها دینی است که معجزه‌اش «کتاب» بزرگی به‌نام قرآن کریم است. شکی نیست نزول کتاب قرآن حکیم تأکید بر اهمیت کتاب و خواندن در دین مبین اسلام است، زیرا در نخستین آیه‌ای که نازل شد، به پیامبر (ص) فرمان خواندن می‌دهد (إقرا باسم ربک الذی خلق) و در ادامه خداوند از میان نعمت‌های بی‌شمارش فقط به ۲ نعمت اشاره کرده است: آفرینش و آموزش؛ «خلق‌الانسان» (آفرینش انسان) و
«علم بالقلم» (انسان را با قلم آموخت).
۳- شاید دغدغه مهم همه ما این باشد که این شب‌های عزیز را که سرنوشت یک‌سال انسان در آن مقدر می‌شود چگونه بگذرانیم؟ مخصوصا که احیا و شب‌زنده‌داری در این شب‌ها از مستحبات است. تا صبح چه کنیم و چه بگوییم؟ بزرگان ما چه می‌کردند؟ سیره عالمان دین ما در این شب‌ها چه بوده است؟ آیا باید فقط دعا و نماز و قرآن خواند؟ کار دیگری هم می‌شود کرد؟
صرف‌نظر از اعمال وارده در این شب‌های با عظمت و نورانی، جالب است بدانیم برخی عالمان برجسته دین ما در شب قدر مشغول علم بودند و کتاب می‌نوشتند. اشتباه نکنید! هیچ منافاتی میان علم و عبادت نیست. چه بسا همان عالمانی که در شب قدر به‌تألیف اشتغال داشتند وکتابت می‌کردند، بخشی از شب را نیز به عبادت و دعا اختصاص می‌دادند.
سخن کوتاه اینکه عالمان دین ما در بهترین و برترین شب سال که مقدرات یک‌سال آینده عمر انسان رقم می‌خورد، علاوه بر عبادت و قرائت قرآن و تفکر، دستی به کتابت هم داشته‌اند. از آسمان نور معرفت می‌گرفتند و زمینیان را با کتاب‌ها و نوشته‌های خود نورانی می‌کردند.
هرچند عالمان بسیاری در تاریخ بوده‌اند که درشب قدر کتاب نوشتند و تاریخ آن‌ها را ثبت نکرده است، اما در اینجا به کتاب‌هایی اشاره می‌کنیم که نویسندگان آن‌ها در پایان کتابشان تأکید کرده‌اند که در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ ماه مبارک رمضان به‌اتمام رسیده است:
- «کشف الغمه فی معرفه الصحابه» بهاءالدین اربلی، شب ۲۱ رمضان ۶۸۷ ق؛ «جام جم» رکن‌الدین اوحدی مراغی، شب قدر ۷۳۲ ق؛ «تفسیر القطب الشاهی» محمدشاه قاضی‌یزدی، شب قدر ۱۰۲۱ ق؛ «بحارالانوار، ج ۲۲» علامه محمدباقر مجلسی، شب ۲۱ رمضان ۱۰۸۴ ق؛ «جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام» شیخ‌محمدحسن نجفی، شب ۲۳ رمضان ۱۲۵۴ ق؛ «عیون الوصول إلی علم الاصول» محمدمهدی کلباسی‌اصفهانی، شب قدر ۱۲۵۶ ق؛ «نفس الرحمان فی فضائل سلمان» میرزاحسین نوری، شب ۲۳ رمضان ۱۲۸۳ ق؛ «تحفه الأحباب فی نوادر آثار الأصحاب» شیخ‌عباس قمی، شب ۱۹ رمضان ۱۳۳۱ ق؛ «الأحکام الشرعیه فی مواریث الجعفریه» محمدحسن‌بیک، شب ۲۳ رمضان ۱۳۴۹ ق؛ «منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل» شیخ‌عباس قمی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۵۰ ق؛ «تصحیح کشف الأسرار و عده الأبرار» علی‌اصغر حکمت، شب ۲۳ رمضان ۱۳۸۰ ق؛ «معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواه» آیت‌ا... سیدابولقاسم خویی، شب ۱۹ رمضان ۱۳۸۹ ق؛ «تصحیح مانقه عبدالوهاب فی شرح کلمات امیرالمؤمنین» میرجلال‌الدین حسینی‌ارموی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۸۹ ق؛ «المیزان فی تفسیر القرآن» علامه‌طباطبایی، شب ۲۳ رمضان ۱۳۹۲ ق؛ «حدیث الافک» آیت‌ا... جعفرمرتضی‌عاملی، شب ۲۱ رمضان ۹۹، ۱۳ ق؛ «اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه» آیت‌ا... شیخ‌جعفر سبحانی، شب ۲۱ رمضان ۱۴۱۱ ق؛ «تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید» حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ایازی، شب قدر ۱۴۱۳ ق؛ «ترجمه قرآن» استاد بهاءالدین خرمشاهی، شب ۲۳ رمضان ۱۴۱۵ ق.
و حکایت کتابت عالمان و بزرگان در شب‌های قدر همچنان باقی است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
