پاییدن یک ذهن مالیخولیایی | نگاهی به فیلم «تعارض»، اثر محمدرضا لطفی

به گزارش شهرآرانیوز؛ فیلم «تعارض» به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا لطفی، یکی از آثار منحصر‌به‌فرد و جسورانه سینمای ایران در سال‌های اخیر است که پس از حدود پنج سال انتظار، سرانجام به اکران عمومی رسید. این فیلم که ابتدا با نام «ریست» ساخته شده بود، در سی وهشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و حالا فرصتی یافته تا مخاطبان بیشتری را به یک چالش متفاوت دعوت کند. «تعارض» با بهره گیری از ایده‌ای خلاقانه با محوریت دوربین‌های مداربسته، ما را به دنیای تنهایی و اوهام یک شخصیت مالیخولیایی می‌برد.

ترکیب ناشناخته و کارآمد

نویسنده و کارگردان این فیلم محمدرضا لطفی است که پیش‌تر او را با فیلم «ماجرای گم شدن مریم» می‌شناختیم؛ اما فیلم جدید لطفی چند پله بالاتر از اثر قبلی او می‌ایستد. تهیه کنندگی این اثر هم توسط امیر سیدزاده انجام شده؛ مردی که افکار عمومی او را با ایفای نقش حاج آقا مالکی (نماینده مجلس) در سریال «پایتخت» می‌شناسند، اما دنبال کنندگان جدی‌تر سینمای ایران می‌دانند که او آثار ویژه‌ای مثل

«مادر قلب اتمی» و فیلم قدرنادیده «شماره ۱۷ سهیلا» را تهیه کرده است که بینش عمیقش در سینما را بازنمایی می‌کنند.

جالب اینکه عوامل پشت دوربین هم اغلب آشنا نیستند، اما برآیند کارشان مثبت ارزیابی می‌شود. به نظر می‌رسد که لطفی گروهی از چهره‌های کمتر نامدار، اما بااستعداد این عرصه را پای کار آورده و اثر آبرومندی را با هزینه کم تولید کرده است.

تنهایی در سایه خلاقیت فرمی

«تعارض» فیلمی با روکش سایکودرام و درون مایه‌ای درباره تنهایی است. تنهایی نه به معنای تجرد؛ بلکه به مثابه یک درد عمیق که انسان را به ورطه سرگردانی روی مرز واقعیت و خیال می‌اندازد. ویژگی «تعارض» به عنوان یک سایکودرام امری عارضی است که در مرتبه دوم اهمیت قرار می‌گیرد. اما آنچه این فیلم را برجسته می‌کند، ایده درخشان فرمی آن است.

در خلاصه رسمی منتشر شده از داستان این فیلم آمده: «احساس دیوونگی بهم دست داده، فکر می‌کنم تمام دوربین‌های مداربسته دارن منو کنترل می‌کنن. انگار یکی پشت دوربین‌ها نشسته و داره چهارچشمی منو می‌پاد». این ایده دوربین‌های مداربسته، همان ویژگی برجسته فرم «تعارض» است که خلاقیت کارگردان را به رخ می‌کشد.

جسارت قابل تحسین فیلم ساز به این نکته برمی گردد که در سینمای ایران، یعنی جایی که دوربین‌ها معمولا از چند قالب مشخص استفاده می‌کنند و کمتر خلاقیتی را در دکوپاژ و قاب بندی شاهد هستیم، کارگردان «تعارض» به طور کامل بازی را بر هم زده و تقریبا تمام کار را با همین دوربین‌های مداربسته پیش می‌برد؛ حتی سکانس‌های داخل ماشین را.

فیلم حول یک شخصیت مرکزی به نام رضا (با بازی درخشان رضا بهبودی) می‌گردد و تلاش می‌کند به شکلی عریان و بی آنکه درگیر شعار شود یا به ملودرام بزند و یا حتی لباس روشنفکرنمایی بر تن کند، به عمق یک شخصیت پریشان و تنها نفوذ کند. «تعارض» یک اثر شخصیت محور است و طوری ساخته شده که قابلیت تفاسیر گوناگون را داشته باشد. از این منظر، با بیرون رفتن از سینما، مخاطب درگیر فیلم باقی می‌ماند و حداقل تا چند ساعت اثرش ادامه خواهد داشت.

در ادامه حتما بخوانید گوری که در آن جنازه‌ای نیست | نگاهی به فصل سوم «زخم کاری»، اثر محمدحسین مهدویان

امکانات و محدودیت‌ها

تکنوازی منحصر‌به‌فرد رضا بهبودی در این فیلم نقطه قوت برجسته اثر به شمار می‌رود. این بازیگر کارکشته که سابقه درخشانی در تئاتر دارد، توانسته تجربیات خود را در خدمت رنگ آمیزی نقش یک مرد مالیخولیایی که درگیر اوهام است، درآورد. با وجود نقاط قوت پرتعداد، ریتم فیلم، بالاخص در نیمه دوم، کند می‌شود و اگرچه این با قالب و فرم اثر ناسازگاری ندارد، اما مخاطب عام را که اغلب برای سرگرمی به سینما می‌رود آزار می‌دهد.

شکل فیلم برداری متفاوت اثر و استفاده از زوایای دوربین‌های مداربسته، اگرچه کاملا خلاقانه است، تا حدی به میزانسن و طراحی صحنه لطمه وارد کرده و به نظر می‌رسد که حواس کارگردان از جزئیات چینش صحنه پرت شده است و این موضوع از معدود نقاط ضعف اثر به شمار می‌رود.

از منظر محتوایی نیز، «تعارض» قابل تفسیر‌های متکثر و گاه متنافر است؛ اما نمی‌توان منکر شد که شخصیت اصلی را در قامت یک موجود رنجور و ترحم برانگیز به مخاطب معرفی می‌کند و شاید در این بازنمایی قدری دچار اغراق می‌شود. این رویکرد نیز ممکن است از نکات قابل نقد جدی در اثر جدید محمدرضا لطفی باشد؛ اما می‌تواند مباحث جدی تری را در تحلیل و بررسی این اثر برانگیزد.