بازخوانی آثار هنری با صیانت از گنجینه رضوی | گفت‌و‌گو با نویسنده و کارگردان مشهدی برنامه تلویزیونی «نقش نفس»

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ برنامه تلویزیونی «نقش نفس» به نویسندگی و کارگردانی محمدجواد استادی و تهیه کنندگی مؤسسه آفرینـــش  هــای هنـــری آستــــان قدس رضوی، با هدف معرفی هنر‌های به کاررفته در حرم مطهر رضوی، تولید شده و این شب‌ها از شبکه ۴ سیما در حال پخش است.

این برنامه در تلاش است تا گفتمانی ملی پیرامون هنر رضوی در راستای توجه نهاد‌های آکادمیک را به این حوزه معطوف سازد. «نقش نفس» در قالب یک ویژه برنامه تلویزیونی، شامل ۱۰قسمت ۳۰ دقیقه‌ای، با حضور کارشناسان فرهیخته هنر و استادان دانشگاه تهیه شده است.

امتداد خلق آثار هنری در حرم رضوی

محمدجواد استادی، نویسنده و کارگردان «نقش نفس»، حرم مطهر رضوی را یکی از ظرفیت‌های ویژه کشور دانست که در حوزه هنر کمتر مورد توجه قرار گرفته است. وی دراین باره گفت: «پس از شهادت امام رضا (ع)، یکی از رویداد‌های مهم این بود که حرم در کنار بنیاد معنوی و معرفتی خود و در زمانی که هسته اولیه زیارت شکل گرفت، شاهد خلق آثار هنری توسط هنرمندان شاخه‌های مختلف بود و در نهایت امروز شاهد شکل گیری یک گنجینه بزرگ هنری در حرم هستیم.»

وی به کاربرد لفظ «گنجینه هنری» توسط رهبر معظم انقلاب و تأکید ایشان بر لزوم صیانت از آن اشاره کرد و افزود: «یک پیوند معنایی جدی میان این آثار وجود دارد؛ یعنی همه آثار هنری که پیرامون مضجع شریف امام رضا (ع) می‌بینید، در مسیر معارف رضوی و اسلامی خلق شده‌اند. امتداد اجتماعی آن‌ها نیز مبانی معرفتی را ایجاد می‌کنند. این مجموعه، که بسیار فاخر است، شامل معماری، کاشی کاری ها، موسیقی، هنر‌های مرتبط با فلز و سایر هنر‌های متنوعی است که در طول بیش از ۸۰۰ سال شکل گرفته و تفاوت بنیادینی با سایر آثار هنری دارد.

در هر نقطه از جهان که هنر اسلامی وجود دارد، معمولا در یک دوره خاص و تحت تأثیر شرایط مختلف، آثار درخشانی شکل گرفته، که محدود به همان دوره بوده و تمام شده است. اما در حرم مطهر رضوی، این روند امتداد یافته و از زمان شهادت حضرت رضا (ع) تا امروز، خلق آثار فاخر هنری متوقف نشده است. نکته دوم، تنوع هنرهاست؛ معمولا در هر دوره، کشور‌های مختلف آثار محدودی را در یک قالب مشخص ارائه کرده‌اند، اما در حرم همه هنر‌ها وجود دارد.»

این کارگردان معتقد است که زبان هنر همواره در تعامل با دین بوده و هنر ابزاری جدی برای انتقال عمومی معارف دینی محسوب می‌شود. او دراین باره اظهار کرد:

«متأسفانه شناخت، پژوهش و واکاوی آثار هنری موجود در حرم، آن طور که باید، انجام نشده است. اگر بخواهیم این مسیر را ادامه دهیم و همچنان معارف معرفتی رضوی را به فرم‌های هنری تبدیل کنیم، لازم است بازخوانی از این گنجینه ارزشمند صورت گیرد. یکی از نخستین گام‌ها در این مسیر، جلب توجه نگاه‌های مختلف به این موضوع است. جدی‌ترین اقدامی که می‌توان در این زمینه انجام داد، این است که رسانه به کمک این جریان بیاید و اهمیت این موضوع را نشان دهد، تا پژوهشگران، دانشمندان و علاقه‌مندان بتوانند آن را بازخوانی کنند.»

تلاش مکتب هنر رضوی برای بازخوانی آثار هنری

استادی با بیان این مقدمه، برنامه تلویزیونی «نقش نفس» را اقدامی درراستای توجه به این مسئله بیان کرد و گفت: «هر قسمت از این برنامه ۳۰ دقیقه‌ای به یک هنر می‌پردازد و شامل دو بخش است؛ یک بخش مستند همراه با نریشن درباره موضوع ویژه آن قسمت، و بخش دیگر شامل حضور یکی از کارشناسان متخصص همان هنر که نکات خود را بیان می‌کند. ما گروهی از پژوهشگران را دعوت کردیم که در فضای دانشگاهی و تجربی در این حوزه‌ها فعالیت داشته‌اند.

به عنوان مثال، در بخش ضریح پوش‌ها در حرم که بسیار مهم است، زهرا محسنی، نویسنده مهم‌ترین کتاب پژوهشی درباره ضریح پوشان، مهمان برنامه بود. در حوزه معماری نیز سعید مهرپویا، که در آستان قدس رضوی در این حوزه مسئولیت دارد و دانش آموخته رشته پژوهشگری معماری است، حضور داشت. به طور کلی، تخصص افراد و میزان اشراف آن‌ها به هر هنر خاصی که در حرم است، مبنای دعوت ما را تشکیل داد.»

وی اهمیت هنر رضوی و تلاش مکتب هنر رضوی برای بازخوانی این آثار را موضوع نخستین قسمت برنامه «نقش نفس» بیان کرد و یادآور شد: «از قسمت دوم تا نهم، هر شب یکی از هنر‌های ویژه در حرم بررسی شده است، ازجمله صنایع فلزی، هنر‌های چوبی، نقاره خانه و نقاره زنی، ضریح پوش ها، کاشی‌های زرین فام، کتیبه نگاری ها، معماری و حجاری ها.

در قسمت پایانی، گزارشی درباره بازسازی حرم و رسیدگی به این آثار در ایام کرونا ارائه شد. در این راستا، گزارشی مکتوب با عنوان «عمارت خانه خورشید» تهیه شد که روند بازسازی مجموعه روضه منوره و سپس کل حرم مطهر را شرح می‌داد. متن این گزارش که من نوشتم، به تقریظ رهبر معظم انقلاب مفتخر شد و سپس در قالب کتاب «عمارت خانه خورشید» منتشر شد.»

در ادامه حتما بخوانید «ایرانِ امام‌رضا(ع)» و رسالت هنر دینی در آیینه حرم

در «نقش نفس» مصداقی به هنر‌ها پرداخته‌ایم

استادی با ابراز امیدواری به اینکه این برنامه گامی در راستای توجه در سطح ملی، به ویژه در میان دانشجویان رشته‌های هنری باشد، بیان کرد: «با توجه به نو بودن موضوع و زمان مناسب پخش، که خسته کننده نباشد و بتواند حجم مطلوبی از اطلاعات را ارائه دهد، بازخورد‌های خوبی، خصوصا در فضای دانشگاهی و مرتبط با این حوزه، دریافت کردیم. همچنین، با توجه به نخبگانی بودن شبکه ۴ سیما، این برنامه مخاطبان خاص خود را دارد. ما پس از پخش، بخش‌هایی از برنامه را که جذاب خواهند بود، در قالب ویدئو‌های محدود، برای گسترش عمومی‌تر منتشر می‌کنیم.»

این نویسنده و کارگردان، برنامه «نقش نفس» را گام دوم برنامه «مکتب خورشید» دانست و توضیح داد: «در برنامه‌ای که پیش‌تر با عنوان «مکتب خورشید» در هشت قسمت از شبکه ۴ پخش شد، تلاش کردیم برروی مباحث نظری هنر مانند نسبت دین و هنر، رابطه فقه و هنر و مباحث زیبایی شناسی در نگاه اسلام رضوی متمرکز شویم. برنامه «نقش نفس» نیز به طور مصداقی به هنر‌ها پرداخته است.»