نگاهی به فعالیت دوباره جمعه‌بازار کتاب مشهد که در روز‌های قرنطینه تعطیل بود

غلامرضا زوزنی | شهرآرانیوز؛ هر روز صبح جمعه سر و کله خودرو‌های پر از کتاب پیدا می‌شود. کتاب‌فروش‌ها در همان آرامش کتاب‌ها را از بار خودروهایشان تخلیه می‌کنند و در پیشخوان می‌چینند. کار چیدمان کتاب‌ها هنوز تمام نشده، صدای پای عابران بیشتر و بیشتر می‌شود. بعضی‌شان بی‌آنکه بدانند از چه محلی عبور می‌کنند، توقفی در جمعه بازار ندارند. اما عده زیادی هم به قصد توقف در آن پیاده‌رو مسقف گذرشان به بولوار مدرس می‌افتد.

چند ماهی بود که کرونا این گذر فرهنگی و ادبی را تعطیل کرده بود، اما دو سه هفته‌ای است که دوباره بازگشایی شده و مشتاقان به کتاب و کتابخوانی می‌توانند به آنجا مراجعه کنند.

بعضی‌ها که طعم خرید و فروش اینترنتی زیر زبانشان مزه کرده است می‌گویند وقتی فناوری این امکان را برای انسان فراهم کرده چه نیاز است که برای خرید کتاب خود را به خطر بیندازیم. در پاسخ به این افراد می‌توان به گفته غرفه‌دار‌ها و کتاب‌فروش‌ها و مراجعه‌کنندگان به جمعه بازار استناد کرد. حضور در این بازار فرهنگی و ادبی برای آن‌هایی که یکی از کار‌های هر جمعه‌شان رفتن به جمعه‌بازار کتاب است، یک تفریح محسوب می‌شود. در واقع جمعه‌بازار کتاب برای آن‌هایی که دل‌خوش به رفت و آمد در پیاده‌رو حاشیه بولوار مدرس هستند کاری تفریحی همانند رفتن به پارک، سینما و ... است.
به بهانه بازگشایی مجدد جمعه بازار کتاب مشهد پای صحبت چند نفر از کتاب‌فروش‌هایی که در این مکان فرهنگی حضور فعال دارند نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

آن‌هایی که همانند احمد امینی، کتاب‌فروش مشهدی، هر هفته به جمعه‌بازار کتاب مشهد می‌روند متوجه افت‌و‌خیز آن هستند. او که خود سال‌هاست در این بازار بساط پهن می‌کند می‌گوید بازار کتاب در روز‌های جمعه خلوت شده است: جمعیت حاضر در جمعه‌بازار نسبت به قبل از کرونا خیلی کمتر شده است. همچنین نسبت به گذشته فروش خیلی کمتری داریم. تعداد مراجعه‌کنندگان نیز خیلی کم است. می‌توانم بگویم فروش ما نسبت به قبل نصف شده است.
«مردم نمی‌آیند یا می‌آیند و خرید نمی‌کنند؟» این سؤالی است که امینی در پاسخ به آن می‌گوید: علت کاهش فروش ما به عوامل مختلفی بستگی دارد. بسیاری در این شرایط اقتصادی دنبال خرید اقلام ضروری‌تری هستند و کتاب برای عده زیادی کالای لوکس به حساب می‌آید.

 

این کتاب‌فروش کهنه‌کار می‌گوید مسائل بهداشتی در جمعه‌بازار کتاب، تمام و کمال رعایت می‌شود و اگر چنین نکنند مدیریت جمعه‌بازار با افراد خاطی برخورد می‌کند: مسائل بهداشتی به طور کامل رعایت می‌شود. همه ما از ماسک و دستکش استفاده می‌کنیم و حتی مواد ضدعفونی کننده هم در کنار بساطمان هست تا اگر مراجعه‌کننده‌ای احتیاج داشت استفاده کند.

 

به گفته امینی موارد بهداشتی پیش از راه‌اندازی جمعه‌بازار به همه فروشندگان تذکر داده شده است. او می‌گوید استفاده از وسایل بهداشتی در جمعه‌بازار اجباری است: اگر ما از وسایل بهداشتی در جمعه‌بازار استفاده نکنیم، اجازه حضور و فعالیت در آن را به ما نمی‌دهند.

احتمالا اطلاع‌رسانی برای بازگشایی دوباره جمعه‌بازار کتاب می‌تواند مردم را به حضور بیشتر در آن ترغیب کند. اما این حضور چالش‌هایی را از نظر رعایت نکات بهداشتی به دنبال خواهد داشت. اسدا... غفوری ثانی، دیگر کتاب‌فروش مشهدی، که یکی از غرفه داران ثابت در جمعه‌بازار کتاب است، می‌گوید مردم به دلیل ترسی که از ابتلا به ویروس کرونا دارند کمتر به جمعه‌بازار سر می‌زنند: آن‌هایی که اهل کتاب هستند خبر دارند که جمعه‌بازار راه افتاده است. بعضی از مراجعه‌کننده‌ها نیز مشتری‌های رهگذری‌اند. اما به طور کلی نگرانی‌ها برای کرونا جمعه‌بازار را خلوت کرده است. خیلی‌ها رعایت می‌کنند و از حضور در مکان‌های پر جمعیت احتراز می‌کنند.

به گفته این کتاب‌فروش حتی خلوتی مشهد از زائران و مسافران هم یکی از عواملی است که جمعه‌بازار کتاب را به خلوتی کشانده است: بخشی از مشتری‌های ما را زائران و مسافران شکل می‌دادند. حالا که امکان حضور آن‌ها در مشهد وجود ندارد کار ما هم از این غیبت تاثیر گرفته است.

 

بنا به آنچه که غفوری می‌گوید تعطیلات جمعه‌بازار هم روی خلوتی آن موثر بوده و تا به حالت قبلی خود بازگردد کمی زمان می‌برد: رونق بازار کتاب در جمعه‌بازار به عوامل مختلفی بستگی دارد. زمانی که کرونا نبود هم ما شاهد این نوسان بودیم. عوامل مختلفی همانند شرایط آب و هوایی می‌تواند روی فروش ما موثر باشد. قطعا ویروسی به این خطرناکی می‌تواند بازار کتاب‌فروش‌ها را کساد کند.

 

او براین باور است با اینکه اغلب کتاب‌فروش‌های حاضر در جمعه‌بازار، معیشتشان را بر فروش کتاب در این بازار هفتگی بنا نکرده‌اند، اما کاهش فروششان بر معیشت آن‌ها تاثیرگذار بوده است: ما خیلی وابسته به فروش در این بازار نیستیم و در کنار کار‌های دیگر، به دلیل علاقه‌مان به کتاب، در جمعه‌بازار غرفه داریم، به هر حال انجام این کار هم نیاز به صرف هزینه دارد که تامین آن با کاهش فروش دشوار شده است.

اگر از کاهش جمعیت در جمعه‌بازار کتاب فاکتور بگیریم، به نظر محمدرضا آخوندی، یکی از غرفه‌داران در جمعه‌بازار کتاب، این بازار فرهنگی تغییر محسوسی نداشته است: استفاده از وسایل بهداشتی جزو رفتار ضروری زندگی ما شده و مسئله‌ای بدیهی است. ما هم در جمعه‌بازار این رفتار ضروری را رعایت می‌کنیم. غیر از این، جمعه‌بازار با قبل از کرونا تغییر چندانی نداشته است.

 

همین درصد کاهش یافته از مراجعه‌کنندگان به بازار هفتگی کتاب می‌توانستند صبر کنند تا اوضاع به حالت عادی خود برگردد و بعد برای خرید کتاب به جمعه‌بازار مراجعه کنند؛ اما آخوندی می‌گوید این افراد، انسان‌هایی هستند که کتاب را جزو کالا‌های ضروری زندگی‌شان می‌دانند و همان‌طور که برای خرید اقلام و انجام کار‌های ضروری از منزل خارج می‌شوند، برای خرید کتاب هم به کتاب‌فروشی‌ها مراجعه می‌کنند.

 

با توجه به کاهش فروش کتاب در جمعه‌بازار و به تبعیت از آن کاهش درآمد کتا‌ب‌فروش‌ها، تامین هزینه تهیه مواد و اقلام بهداشتی و ضدعفونی کننده سخت است. آخوندی در این باره می‌گوید که تهیه این مواد بر عهده خود کتاب فروش‌هاست و مدیریت جمعه‌بازار مساعدتی در این زمینه نداشته است.

 

به گفته این کتاب‌فروش مشهدی، مراجعه‌کنندگان به جمعه‌بازار افراد فرهیخته، با مطالعه و دارای مسئولیت اجتماعی بالایی هستند: همه آن‌ها هنگام مراجعه به مکان‌های عمومی از ماسک و دستکش استفاده می‌کنند و نه تنها حریم بهداشتی خود را رعایت می‌کنند که به حقوق دیگران نیز احترام می‌گذارند.

ساعت کار جمعه‌بازار کتاب پیش‌تر از صبح که آغاز می‌شد تا حدود ساعت ۱۶ ادامه داشت؛ اما دو سه سالی است که این ساعت کاهش یافته و غرفه‌دار‌ها و کتاب‌فروش‌ها باید ساعت ۱۴ کتاب‌هایشان را جمع کنند. افزایش ساعت کار جمعه‌بازار مطالبه‌ای است که بسیاری از غرفه‌داران در این بازار هفتگی خواستار آن هستند. آن‌ها می‌گویند حالا که از صبح در غرفه‌شان حاضرند یکی دو ساعت حضور بیشتر در غرفه‌هایشان می‌تواند افراد بیشتری را به کتاب جذب کند.
شواهد نشان می‌دهد افزایش ساعت کار جمعه‌بازار به نفع کتاب‌فروش‌هایی است که در این شرایط اقتصادی چشم امیدی به رونق بازار کتاب دارند.

 

همچنین افزایش ساعت کار آن می‌تواند باعث کاهش ازدحام در جمعه‌بازار شود تا افراد برای حضور در جمعه‌بازار مجبور نباشند در ساعات محدودی خودشان را به بولوار مدرس برسانند.