۴ مستندساز از تجربه ساخت اثر درباره کرونا گفتند

غزاله حسین‌پور | شهرآرانیوز، مستند بحران، شاخه‌ای از مستندسازی است که با وجود اهمیت بسیار، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این نوع فیلم‌سازی یکی از مهم‌ترین راه‌های ثبت زندگی و رخداد‌های بحرانی به شمار می‌رود. 

 

مهدی قربانپور، کارگردان مستند «من، زمین، کووید» که اثر خود را در کیش ساخته است، درباره این تجربه گفت: به دلیل پروژه‌های در دست ساخت، در کیش مستقر بودم. از همان روز‌های اول حضورم، بحث کرونا مطرح و همه کار‌ها تعطیل شد. کرونا موضوعی جدی و برهه‌ای تاریخی بود که باید ثبت و ضبط می‌شد. برخلاف مشکلات فراوان، تصمیم گرفتم درباره این موضوع مستند بسازم. ابتدا تصوری از آنچه می‌خواهم بسازم نداشتم؛ و درنهایت به این نتیجه رسیدم چالشی که درباره کرونا با خودم داشتم، می‌تواند موضوع یک فیلم باشد.

 

قربانپور که دو اثر در این باره ساخته است، توضیح داد: پس از ساخت مستندی خودنگار، به شخصیتی رسیدم که می‌توانست موضوع فیلم دیگری باشد. در‌باره کرونا نمی‌توان به پژوهشی دقیق رسید، مگر کشف و شهودی اتفاق افتد؛ که در پروژه ما این اتفاق افتاد.

او درباره مشکلات کار در شرایط شیوع کرونا گفت: امکان نداشتن تصویربرداری از صحنه‌هایی همچون دفن جنازه‌ها، فیلم‌سازی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، رویارویی با بیماران و... سختی کار را دوچندان می‌کرد. از طرفی نگران سلامتی همراهانم و خانواده‌هایشان نیز بودم.

به گفته او کار کردن در این حوزه بسیار سخت است: تاکنون فیلمی نساخته‌ام که با چنین هیجاناتی روبه‌رو شوم. اما کرونا این فرصت را در اختیارم قرار داد.

 

بزجواد یقموری و مهدی امینی، کارگردانان مستند «تنگنای»، که فیلم خود را از روز‌های اول شیوع ویروس کرونا، در قم ساختند، از این تجربه گفتند. یقموری درباره روند ساخت این اثر بیان کرد: روز‌های اول به دلیل فضای امنیتی، گرفتن مجوز برای ورود به بیمارستان آسان نبود. تصویربرداری نیز حدود سه ماه به طول انجامید.

 

ایده کلی برمبنای کشمکش کادر بیمارستان با کرونا را در ذهن داشتیم. با ورود به ماجرا، جای مستند را خالی دیدیم؛ بنابراین مستند‌های کوتاه زیر ۱۰ دقیقه ساختیم و درباره ساخت مستند بلند هم فکر می‌کردیم که درنهایت نتیجه کارمان در قالب یک مستند بلند در مرحله تولید است.

به گفته یقموری موضوع فیلم آن‌ها تاثیر کرونا بر تنهایی و عواطف انسان امروز است.

 

مهدی امینی ادامه داد: روز‌های اول بیمارستان را دالان مرگ می‌دیدیم. در بطن ماجرا اتفاقات خاص و تکان‌دهنده‌ای می‌افتاد. بیمارستان لایه‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ها بیماری است؛ لایه‌های روانی گسترده‌ای نیز وجود دارد.
اما با همه سختی‌ها، لحظات نابی به تصویر کشیده شد.

 

او خاطرنشان کرد: آغاز کار با مستند‌های کوتاه، باعث شد پژوهش میدانی داشته باشیم. گاه روزی ۱۸ ساعت در بیمارستان تصویربرداری و شخصیت‌ها را با حوصله دنبال می‌کردیم. این فیلم شامل ۷ شخصیت اصلی است که غربال‌شده صد‌ها شخصیت هستند.

این دو کارگردان در پایان از درخواست بسیاری از فیلم‌سازان مبنی بر ایجاد سازوکار و زیرساخت‌های مناسب برای ساخت آثار خوب در زمان بحران گفتند.

 

محسن خان‌جهانی؛ کارگردان مستند «ABCD» که باور دارد از نگاهی نو به موضوع کرونا نگریسته اثر خود را درباره قرنطینه و شکل بیرونی آن ساخته است، او گفت: این فیلم از وقایع اجتماعی موجود در کشور در زمان کرونا نشئت می‌گیرد. می‌دانستم فیلم‌های بسیاری در مورد بیماری کرونا ساخته می‌شود، بنابراین خواستم کاری متفاوت انجام دهم.

او با بیان اینکه مستندسازان پس از خبرنگاران، دومین قشری هستند که در بحران حضور پیدا می‌کنند، گفت: مستندسازان خطر می‌کنند و به دل اتفاق می‌روند تا سوژه مدنظر خود را پیدا کنند. اما حالا با فاجعه‌ای روبه‌رو بودیم که هیچ شناختی از آن نداشتیم.

 

پس به نظرم رسید مستندی بسازم و به جای اینکه موضوع را در بیمارستان پوشش دهم، وقایع اجتماعی خارج از بیمارستان را به تصویر بکشم. آن زمان، روز‌های خاصی بود و مردم آنچه در فضای مجازی ارائه می‌شد، می‌دیدند. اما صحنه‌هایی وجود داشت که باید دیده می‌شد.

این کارگردان که دیدن فیلمی از دو مستندساز در زمان ورود به ووهان چین را نقطه شروع ایده‌اش بیان کرد، درباره اثر خود توضیح داد: فیلم من از ۲۸ بهمن ماه شروع می‌شود که خبرنگاری این فاجعه را گزارش می‌دهد، اما کسی توجهی نمی‌کند. در این فیلم به سراغ آن خبرنگار رفتم. کم‌کم به روز‌های اوج کرونا و خلوتی شهر رسیدم.

ابتدا فقط می‌دانستم می‌شود درباره این بحران جهانی فیلم‌ساخت، ولی از جزئیات آن آگاهی نداشتم. به این نتیجه رسیدم که باید چیزی بگویم که کسی نگفته باشد و ممکن است فراموش شود؛ بنابراین سکوت شهر که ممکن نیست دیگر اتفاق بیفتد را بهترین سوژه دیدم.

خان‌جهانی درباره انتخاب نام «ABCD» برای مستندش نیز گفت: الفبایی در زندگی همگان وجود دارد که الفبای درس خواندن است؛ اما بعد از کرونا تغییر می‌کند و الفبای جدیدی شکل می‌گیرد. CD را نیز به عنوان مخفف کووید ۱۹ به کار برده‌ام.

به بیان این فیلم‌ساز، خلوتی فرودگاه، تکان‌دهنده‌ترین صحنه روز‌های کرونایی بود: مهم‌ترین، جذاب‌ترین و فراموش‌نشدنی‌ترین صحنه از نظر من، فرودگاه امام خمینی بدون هیچ رفت و آمدی بود.

همه تلویزیون‌ها روشن بودند، برخی برفک داشتند، پرواز‌های ورودی و خروجی صفر بود و هواپیما‌ها مانند تاکسی به صورت خطی در پارکینگ‌ها پارک شده بودند. او گفت مستند «ABCD» که هفته گذشته به پایان فیلم‌برداری رسیده است، اکنون در مرحله تدوین قرار دارد.