دکتر حسین محمدی
اقتصاددان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
این سؤال مهم به ذهن بسیاری از افراد خطور می‌کند که آیا نیت خوب و خیر سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران کشور می‌تواند ضمانت‌کننده کاهش مشکلات اقتصادی، کاهش فقر و توزیع عادلانه‌تر درآمد و ثروت در جامعه باشد؟ بیشتر نامزدهای انتخاباتی در انتخابات مختلف ازجمله ریاست‌جمهوری، مجلس و نظایر آن، یکی از اهداف و نیات اصلی خود را از شرکت در انتخابات کاهش مشکلات اقتصادی و افزایش رفاه مادی و معنوی مردم بیان می‌کنند. درواقع سیاست‌گذاری را نمی‌یابید که نیت خود را افزایش ثروت و قدرت و شهرت بیان کند، اگرچه ممکن است نیت اصلی همین باشد. تجربه نشان داده است که همیشه نیت‌های خیر به فرض صحت گوینده آن، منتهی به نتایج خیر و مثبت نمی‌شود و انتخاب‌شونده احتمالا پس از مدتی بازهم همان چرخ قبلی‌ها را خواهد چرخاند و مردم می‌مانند و انبوهی از مشکلاتی که تا وعده انتخاباتی بعدی ممکن است حتی صحبتی از آن هم نشود. سؤال آن است که چرا نیت خیر سیاست‌گذار، در عرصه اجتماعی باعث نتایج خیر و افزایش رفاه برای مردم نمی‌شود؟ اجازه بدهید پاسخ این پرسش را با یک مثال ارائه کنیم. فرض کنید یکی از اقوام دوست‌داشتنی و نزدیک شما مریض است و نیاز فوری به پزشک دارد. نیت و هدف شما درمان این بیمار است. آیا خودتان دست‌به‌کار می‌شوید و سرخود بیمار را درمان می‌کنید؟ آیا نیت خیر شما برای درمان بیمار کفایت می‌کند؟ بیشتر افراد به‌خصوص چنان‌چه حال بیمار نامساعد باشد، سعی و تلاش خود را می‌کنند تا از بهترین متخصصان پزشکی وقت بگیرند و در این راه هزینه کنند تا بتوانند بیمار خود را درمان کنند. در این مثال، نیت خیر ما کمکی به درمان مریض نمی‌کند و حتی ممکن است با تجویز نامساعد، حال بیمار بسیار بدتر شود، اما یک متخصص حاذق بدون در نظر گرفتن نیتش که می‌تواند کسب درآمد و ثروت یا انجام کار خیر باشد، می‌تواند در بیشتر اوقات بیمار را درمان کند؛ چون تخصص و علمش را دارد. ازاین‌رو در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی نیز نیت خیر سیاست‌گذار و مسئولان برای کاهش مشکلات اقتصادی و اجتماعی، اگرچه لازم است ولی کفایت نمی‌کند و این نیت خیر تا زمانی که از متخصصان مجرب در حوزه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی استفاده نشود، مفید فایده نیست. هیچ‌کدام از مسئولان اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و سیاسی کشور به همه مسائل آگاهی کامل ندارند و نیت خیر آن‌ها برای اصلاح امور یادشده، نیازمند استفاده و بهره‌گیری از کارشناسان و متخصصان حاذق در حوزه‌های اشاره‌شده است؛ زیرا در غیراین‌صورت مشکلات یادشده به‌مراتب بدتر می‌شود و درمان آن‌ها دشوارتر خواهد شد. شاید یکی از دلایلی که مثلا در عرصه‌های اقتصادی، نیت‌های خیر نتوانسته است به نتایج مثبت اقتصادی منتهی گردد، استفاده نکردن از افراد متخصص و کارآمد باشد. مثلا وزیری که تا چندماه پیش در عرصه صنعت و معدن فعال بوده و در زیرمجموعه‌اش ده‌ها شرکت ازجمله خودروسازانی که سال‌ها زیان‌های هنگفت داشته‌اند وجود داشته است، اکنون به حوزه اقتصادی و رفاهی وارد می‌شود و مدیرانی بر سازمان‌های بزرگ اقتصادی مثل صندوق بازنشستگی کشوری و نظایر آن می‌گمارد، که نه خودش و نه بیشتر مدیرانش، هیچ تخصصی در این حوزه ندارند و این می‌شود که یک نیت هرچند خیر، به نتایج بسیار سوء منتج می‌شود و زیان این صندوق‌ها و بنگاه‌های اقتصادی هرروز بیشتر می‌گردد و تبعاتش را بازنشستگان و مستمری‌بگیران و عموم مردم احساس خواهند کرد و رفاه آن‌ها هرروز کمتر خواهد شد.
در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی، بسیاری از اقدامات و تصمیمات دارای تبعات و نتایج فرعی و ناخواسته متعددی هستند و حتی اگر نیت سیاست‌گذار خیر باشد و هدف اصلاح مشکلات جامعه باشد، ممکن است در عمل مشکلات بیشتری ظاهر شود و اوضاع نسبت به قبل بدتر گردد. ازاین‌رو استفاده از متخصصان مجرب در حوزه‌های تخصصی برای سیاست‌گذار واجب است؛ به این معنا که در سازمان‌ها و دستگاه‌های اقتصادی باید از متخصصان کارآمد اقتصادی و در دستگاه‌های سیاسی باید از متخصصان علوم سیاسی و به همین ترتیب استفاده شود و به‌جای شعارزدگی و بیان نیت‌ها و آمال خیر برای مردم، اقدامات عملی و دستاوردهای مثبت اقتصادی و سیاسی برای عموم ارائه کرد. با توجه به نزدیکی انتخابات مجلس شورای اسلامی، برای رأی‌دهندگان نیز توجه به تخصص و مهارت نامزدهای انتخاباتی باید بر گرایش سیاسی آن‌ها اولویت داشته باشد و احزاب انتخاباتی نیز برای کارآمد شدن و بقای طولانی‌مدت باید از متخصصان مختلف علوم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... در لیست‌های خود استفاده کنند و سفارش‌ها و نسبت‌های فامیلی و نظایر آن را در بستن لیست‌های انتخاباتی در اولویت قرار ندهند. کارآمدی یک حزب و اعتبار آن در طول زمان، با رأی‌های درست و تصمیمات صحیح ارزیابی می‌شود و آبی یا قرمز و چپ یا راست بودن ملاکی برای برتری یک حزب یا گرایش سیاسی در طول زمان نخواهد بود. یک نیت خیر چنان‌چه با تخصص درست همراه باشد، به نتایج خوب خواهد انجامید وگرنه تکیه محض به نیت افراد که آن‌هم مشاهده‌شدنی نیست، راهگشای مشکلات اقتصادی کشور نخواهد بود.