امام محمدباقر(ع)، نگهبان مرزهای دین و پیشگام تبیین

به گزارش شهرآرانیوز؛ شهرت پنجمین امام شیعیان به باقرالعلوم به‌خوبی پرده از حقیقت وجودی آن حضرت و نقش گران‌سنگی که در تاریخ اسلام و تشیع ایفا کرده‌اند، برمی‌دارد؛ نقشی که در تاریخ، کتمان‌کردنی نیست و باید همه علما درمقابل علم ایشان زانوی ادب به زمین بزنند. به‌مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امام محمدباقر (ع) در گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابراهیم بهاری، درباره دستاورد‌های آن امام بزرگوار و منزلت و جایگاه بزرگ علمی ایشان به گفت‌و‌گو پرداخته‌ایم.

خالق بزرگ‌ترین جهاد علمی

امام‌باقر (ع) همان‌طور که از نام شریفشان مشخص است، بارزترین خصلتشان، جهادی بود که بعد از واقعه عاشورا و در آن خفقان بسیار پیچیده و سخت بنی‌زبیر، بنی‌مروان و بنی‌امیه انجام دادند و با اتفاقاتی که رقم زدند و با رفتار‌های حساب‌شده، مسیری را در جامعه شیعه باز کردند که بزرگ‌ترین جهاد علمی در سایه آن در مدینه‌النبی (ص) رقم خورد.

پرده‌گشایی از چهره واقعی دین

امام‌باقر (ع) چهره واقعی دین و احکام و حلال و حرام جامعه را بیان کردند؛ ایشان به جابربن‌یزید‌جُعفی که از مدینه به کوفه آمده بود تا در محضر ایشان علوم را فرابگیرد، فرمودند: «تا در مدینه هستی، به کسی نگو برای کسب علم از محضر من به مدینه آمده‌ای». یعنی کسی حق نداشت برای کسب فیض علم به محضر امام‌معصوم (ع) برسد.

ارتقای آگاهی جامعه

راوی می‌گوید: امام‌باقر (ع) را دیدم که با دو غلام سیاه‌پوست خود در زمین زراعی مشغول کار بودند و به ایشان با حالتی عجیب عرض کردم: شما برای چه کار می‌کنید. حضرت پاسخی زیبا به من دادند و فرمودند: «کار می‌کنم که کارم برای مال به امثال تو نیفتد. خودم را از تو و مردم کفایت می‌کنم». امام باقر (ع) آگاهی جامعه را با رفتار و سیره عملی خود افزایش دادند؛ برای مثال در پاسخ برخی شبهات درباره معرفی مودت ائمه (ع) به‌عنوان اجر رسالت پیامبر (ص)، فرمودند: پیامبر اکرم (ص) به‌دلیل ارتباط خانوادگی، اجر مودت و دوستی را برای اهل‌بیت (ع) خود درخواست کردند و این هم خواست و انتخاب خدا بود.

راه‌اندازی نهضت حدیثی

از ائمه (ع) حدود ۶۰ هزار حدیث به دست ما رسیده که بیش از ۴۷ هزار حدیث از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) و حدود ۱۲ هزار حدیث مربوط به دیگر اهل‌بیت (ع) است. این بزرگ‌ترین قدم حضرت باقرالعلوم (ع) بود و جامعه را آگاه کردند؛ چون جامعه بدون علم و آگاهی قطعا دچار فساد و تباهی و درگیری‌های پیچیده می‌شود که گاهی فرهنگ، کسب‌وکار و اخلاق، یک جامعه را دگرگون می‌کند، لذا نوع آگاهی که امامین باقرین (ع) در جامعه ایجاد کردند، برای آن بود که افراد آن جامعه به درک و فهم لازم برسند.

از شاگرد امام می‌پذیرفتند، از خود امام نه!

ابن‌عساکر در «تاریخ دمشق» به‌منظور درک فضای جامعه آن روز نقل می‌کند: ابن‌عباس، از صحابی و شاگردان مبرز امیرالمؤمنین (ع)، برای جمعی از مؤمنان در مسجدالنبی (ص) حدیث نقل می‌کرد که در میانه سخن او، نافع بن‌ازرق (دارای گرایش به خوارج) وارد شد و جلسه را برهم زد و گفت چرا از این مسائل پیش‌پاافتاده سخن می‌گویی؟ از توحید سخن بگو. سیدالشهدا (ع) که در آن جلسه حضور داشتند، فرمودند: اگر سؤالی درباره توحید داری، نزد من بیا و او عرض کرد: از خیر سؤال خود گذشتم؛ یعنی از ابن‌عباس می‌پذیرد و از امام (ع) نه!

تلاش برای رشد اخلاق

امام باقر (ع) در تلاش بودند که جامعه در مسیر اخلاق حرکت کند و ارتقا بیابد. ایشان روایاتی دارند که برای امروز ما هم بسیار راهگشاست و جامعه را به‌سمت بیداری و آگاهی سوق می‌دهد. امام‌باقر (ع) به معنای واقعی کلمه، همه علوم و فنون و آنچه لازمه جامعه شیعی بود، ارائه کردند و جامعه را به بلوغ و آگاهی حساب‌شده علمی و فرهنگی رساندند که باعث شد در دوران امام‌صادق (ع)، عالی‌ترین حوزه علمیه شیعی در مدینه شکل بگیرد.

درس عملی برای امت

به تعبیر امام‌سجاد (ع)، در مدینه بعد از امام‌حسین (ع) و واقعه عاشورا، تعداد افرادی که سلامِ امام معصوم (ع) را پاسخ می‌دادند، به تعداد انگشتان دست نمی‌رسید! یعنی آن‌قدر سرد شده و فاصله گرفته بودند. برخی به‌دلیل ترس از دستگاه حاکم، برخی به‌دلیل دشمنی و عده‌ای هم از سر بی‌تفاوتی، لذا از همان زمان، امام‌سجاد (ع) و سپس امام‌باقر (ع) به تبیین جایگاه اهل‌بیت (ع) و محوریت آن حضرات پرداختند و تأثیر قرآن و ائمه (ع) در زندگی انسان‌ها را عملی درس دادند و جامعه را متوجه آن حقیقت مطلق کردند.

حلال و حرام را مدیون باقرالعلوم (ع) هستیم

درباره جهاد علمی امام‌باقر (ع)، بهترین سخن تعبیر حضرت امام‌صادق (ع) است که فرمودند: «شیعه تا پیش از ابوجعفر (حضرت باقر (ع))، مناسک حج و حرام و حلال خود را نمی‌شناخت، تااینکه آن حضرت به روی آنها بابی را گشود و احکام را بیان کرد، تاجایی‌که اهل‌سنت هم نیازمند شیعیان شدند و از علومی که امام باقر (ع) به آنها یاد داده بودند، از شیعه بهره بردند». باید توجه داشت قبل از حضرت باقرالعلوم (ع)، علاوه‌بر خفقان و شرایط اجتماعی و سیاسی، فرصت برای ائمه (ع) نیز به‌منظور بیان حقیقت احکام و مناسک و حلال و حرام وجود نداشت.

جهادگر تبیین

قبل از اسلام، تعدادی از احکام وجود داشت؛ مثل حج که اسلام آنها را تکمیل کرد.

حلال و حرام الهی اگرچه در قرآن مطرح شده بود، جامه عمل به آنها پوشانده نشده بود؛ چنان‌که در دوران امام‌مجتبی (ع) و امام‌حسین (ع)، پایبندی به این حلال و حرام وجود نداشت و برای همین حضرت سیدالشهدا (ع) قیام کردند؛ یعنی احکام بیان، اما تبیین نشده بود، تبیین یعنی آگاهی‌بخشی؛ نظیر آنچه برای مناسک حج تصریح شد و قبل از آن برهم‌ریخته انجام می‌شد.

حفاظت از مرز‌های حلال و حرام

امام‌باقر (ع) در راستای همین تبیین و روشنگری فرمودند: «وقتی من از دنیا رفتم، ۱۰ سال در منا برای من اقامه عزا کرده، واقعه عاشورا و حقیقت تاریخ را بیان کنید». ایشان در شرح آیات، همه نقاط حلال و حرام، مکروه و مباح و استحباب را بیان و در جامعه درباره حکم شرعی، فهم و آگاهی کامل ایجاد کردند تا مبادا مرز‌های حلال و حرام زیر پا گذاشته شود و این کار بزرگ حضرت باقرالعلوم (ع) برای جامعه اسلامی بود.