نگاهی به مراحل و زمان تولید واکسن برای خطرناک ترین ویروس‌های دنیا

محبوبه عظیم زاده | شهرآرانیوز؛ وبا، آنفلوانزا‌های مختلف، طاعون، سل، تیفوس و کلی بیماری‌های ویروسی و عفونی دیگر را می‌توان نام برد که در تاریخ جان‌های زیادی را گرفته و دمار از روزگار خیلی‌ها درآورده است. بیماری‌هایی که در ابتدای ظهور و بروزشان، به شدت وحشتناک و ناشناخته به نظر می‌آمده اند و شاید اگر واکسنی برای پیشگیری از آن کشف نمی‌شد، دنیا روز و روزگار سیاه تری را به خودش می‌دید.

 

به گفته سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر بیش از ۲۰ واکسن احتمالی برای ویروس کرونا در سراسر جهان در حال توسعه است. اما مسئولان این سازمان مرتب تأکید می‌کنند حداقل یک سال طول می‌کشد تا صلاحیت واکسن تایید و آماده توزیع در سطح وسیع شود. این در حالی است که برای ویروس‌های قدیمی‌تر (بعد از کشف واکسن) معمولا ۴ تا ده سال زمان می‌برد تا واکسن مورد نیاز تولید شود. معمولا در شرایط حادی که بیماری‌های همه گیر ایجاد می‌کند، صحبت از ایمنی جمعی می‌شود که منظور از آن این است که میلیون‌ها نفر از جمعیت هر کشور باید به آن مبتلا شوند تا سرعت شیوع بیماری کنترل شود.

چیزی که شاید به قیمت از دست رفتن جان خیلی از آدم‌ها تمام شود. در شرایطی دیگر، باید در انتظار تولید یک واکسن مؤثر نشست که قطعا راه حل بهتر، اما زمان بری است. دانشمندان می‌گویند ۱۲ تا ۱۸ماه طول می‌کشد تا واکسنی اثبات  تولید شود و پس از ساخت، حمل ونقل و تزریق آن به مردم هم ۱۲ تا ۱۸ماه زمان می‌برد. در مطلب پیش‌رو نیم نگاهی داشتیم به ۴بیماری که کشف واکسن به درمان آن کمک بزرگی کرده است.

کرونا البته استثنای این فهرست است و تاکنون کسی به قطعیت از کشف واکسن برای آن سخن نگفته است. از همان زمان که کووید١٩ پایش به زندگی مردم دنیا باز شد، صحبت‌های ضدونقیض زیادی درباره ساخت و تولید انبوه واکسن آن به میان آمد، به طوری که هر روز یکی از کشور‌ها اعلام می‌کرد راه رسیدن به واکسن کرونا دارد هموار و هموارتر می‌شود. چین، ایران، آمریکا و حالا روسیه. وزیر بهداشت روسیه به تازگی اعلام کرده است که کشورش واکسنی را برای جلوگیری از ابتلا به کرونا خواهد ساخت و به صورت رسمی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

 

او همچنین اعلام کرد که مرحله سوم تحقیقات درباره واکسن کرونا ممکن است به موازات شروع تولید انبوه آن آغاز شود و در همین حال جمع آوری اطلاعات درباره تأثیر واکسن هم ادامه خواهد داشت. این اتفاق البته حاشیه‌هایی هم داشت. آمریکا، بریتانیا و کانادا مدعی شده اند که هکر‌های روسی به مراکز پژوهشی آن‌ها که در زمینه تولید واکسن کرونا فعالیت می‌کرده، حمله کرده اند.

 

مرکز ملی امنیت سایبری بریتانیا در بخشی از گزارش مفصل خود که دراین باره منتشر کرده، گفته است: «هدف حملات مداوم هکر‌های روس سرقت اطلاعات ارزشمند از نهاد‌های دولتی، دیپلماتیک، پژوهشکده ها، شبکه بهداشت و درمان و تأسیسات انرژی است.» روسیه، اما این صحبت‌ها را بی جواب نگذاشت. دمیتری پسکوف، سخن گوی رئیس جمهوری روسیه، این ادعا را رد کرد و گفت اتهام انگلیس به روسیه مبنی بر دست داشتن در حمله سایبری برای دزدیدن اطلاعات مربوط به ساخت واکسن کرونا، تلاش برای خدشه دارکردن اعتبار واکسن کرونای ساخت روسیه است.

 

دیروز ۳۰ تیر محققان دانشگاه آکسفورد هم خبر از ساخت واکسنی دادند که سیستم ایمنی بدن را در برابر ویروس کرونا مقاوم می‌کند. به گفته آن‌ها، تا الآن تزریق این واکسن به ۱۰۷۷ نفر باعث تولید پادتن و افزایش میزان گلبول‌های سفید برای مقابله با کرونا شده است.

 

خودتان شاید به خاطر داشته باشید زمانی که احتمالا دست پدر یا مادرتان را می‌گرفتید و راهی یکی از مراکز بهداشتی شهر و دیارتان می‌شدید و آن را به صورت خوراکی در دهانتان می‌ریختید. کشف واکسن فلج اطفال بار بزرگی را از روی دوش دنیا برداشت. بیماری‌ای که از ١۵٠٠سال قبل از میلاد مسیح وجود داشت، تلفات به بار می‌آورد، اما هیچ کس شناختی از آن و راه‌های انتقال آن نداشت. همین ناشناخته بودن و ابهام در یک شیوه درست برای مقابله با آن، در نهایت باعث شد تا جوناس سالک، پزشک شیفته علم و دانش، در سال١٩۵۵ واکسنی را برای این بیماری کشف کند. اولین افرادی هم که واکسیناسیون شدند، خود او و خانواده اش بودند. کشف این واکسن و استفاده از آن باعث شد تا شیوع این بیماری بیش از ٩/٩٩درصد در سطح دنیا کم شود.

آبله را شاید خیلی از ما تجربه کرده باشیم. بیماری‌ای که پیش از کشف واکسن برای آن، با ظاهری رعب انگیز ترس زیادی بین مردم ایجاد کرد. سازمان جهانی بهداشت در سال١٩٨٠ جهان را عاری از این ویروس اعلام کرد، در صورتی که پیش از آن، این بیماری عوارض وحشتناکی مثل نابینایی را بر جا می‌گذاشت، اگر جان فرد را نمی‌گرفت. این بیماری فقط در قرن بیستم مرگ بیش از ٣٠٠میلیون نفر را رقم زده است. در نهایت، اما در سال١٩٧۶ نخستین واکسن موفق آبله را فردی به نام ادوارد‌جنر کشف کرد. او که خود بنیاد واکسیناسیون را گذاشت، در دوران کودکی به این بیماری مبتلا شد، اما شانس زنده ماندن پیدا کرد. خیلی از دانشمندان معتقدند تا قبل از کشف واکسن آبله، این بیماری یکی از بزرگ‌ترین بلا‌هایی بوده که دامن بشر را می‌گرفته است و به همین دلیل از واکسن آن به عنوان یکی از موفقیت‌های بزرگ دنیای پزشکی و ایمن سازی بشر یاد می‌کنند.

کزاز شاید جزو بیماری‌هایی بوده که نگرانی‌های یک بیماری مسری را با خود نداشته، اما به دلیل عوارض مرگبار آن همیشه یکی از تهدید‌های جدی جامعه بشری بوده است. بیماری‌ای که باعث انقباضات در عضلات فک و گردن می‌شود و می‌تواند به قسمت‌های دیگر بدن هم سرایت کند. بدون درمان، این بیماری می‌تواند مرگ فرد را رقم بزند. واکسن کزاز برای اولین بار در سال١٩٢٧ تهیه شد و استفاده از آن موجب کاهش ٩۵درصدی نرخ ابتلا به این بیماری شد. آن گونه که توصیه می‌شود، در دوران کودکی باید در ۵دوز استفاده شود و بعد از آن در دوره‌های ١٠ساله و در نهایت پس از ٣دوز مصرف تقریبا همه می‌توانند در مقابل آن مصون شوند و محفوظ بمانند.

در سال۱۹۵۲، یعنی ۳سال پیش از آنکه اولین واکسن علیه فلج اطفال ثمربخش شود، فقط در آمریکا ٢١هزار کودک مبتلا ثبت شدند. پیش از شروع برنامه ریشه‌کنی فلج اطفال نیز سالانه ٣۵٠هزار کودک از ١٢۵کشور جهان به این بیماری مبتلا می‌شدند. در کشورمان، ویروس بومی فلج اطفال از سال١٣٧۶ حذف شد، اما سال١٣٧٩، ٣فرد مبتلا به این بیماری از پاکستان وارد ایران شدند. به‌گفته کارشناسان وقتی می‌شود اعلام کرد یک بیماری ریشه‌کن شده است که بعد از گذشت ٣سال هیچ آثاری از آن بیماری در کشور وجود نداشته باشد و خوشبختانه از آذرماه١٣٧٩ تاکنون فلج اطفال در ایران گزارش نشده است.

این بیماری تلفات زیادی را در کشور‌های مختلف به‌جا گذاشت و در این بین در قرن هشتم میلادی یکی از شدیدترین انواع آن در ژاپن مشاهده شد. به‌طوری که حدود ۵/٣میلیون نفر یعنی حدود ۶٠درصد مردم ژاپن درگیر این بیماری شدند. این بیماری تنها در قاره اروپا ۴٠میلیون نفر را مبتلا کرد که نزدیک به یک‌سوم این تعداد جان خودشان را از دست دادند. آن‌طور که گفته می‌شود، مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری از تعداد کشته‌شدگان تمام جنگ‌ها و بلایای طبیعی قرن هجدهم بیشتر است.

در سال١٣٧٣ در مؤسسه رازی مقدار تولید واکسن‌های کزاز دوگانه و سه‌گانه بیش از ٢٠میلیون دوز بود که با همکاری وزارت بهداشت ایران واکسیناسیون همگانی انجام شد. در نتیجه در سال٧٣ فقط ٣٩ ابتلا به این بیماری در کشور مشاهده شد که ١٩ابتلا از آن کودکان بود.